به‌ضرر خریدار، به‌سود فروشنده

 یکی از شایع‌ترین ترفندهای سایت‌های اینترنتی این است که نرخ کالاها پیش از روز بلک فرایدی افزایش می‌یابد. فروشندگان با این روش، تخفیف‌های جعلی ایجاد می‌کنند تا نرخ نهایی کالا، حتی پس از تخفیف، نزدیک به نرخ واقعی یا حتی گران‌تر از آن باشد. این رفتار نه‌تنها خلاف اخلاق حرفه‌ای است، بلکه موجب از بین رفتن اعتماد عمومی به فروشندگان می‌شود. فرهنگ خرید هوشمندانه در ایران به‌اندازه کافی رواج نیافته است. بسیاری از افراد پیش از خرید، نرخ کالاها را از منابع مختلف بررسی نمی‌کنند و تحت‌تاثیر تبلیغات جذاب و ادعای «تخفیف شگفت‌انگیز» اقدام به خرید می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود فروشندگان سود بیشتری کسب کنند، بدون اینکه خریدار واقعا از خرید خود منفعتی ببرد و حتی در اغلب موارد به بهانه ترافیک سایت که به‌هیچ‌عنوان راستی‌آزمایی نمی‌شود، مشتری نمی‌تواند مراحل خرید معدود اقلامی را هم که با تبلیغات فراوان و به‌ظاهر با تخفیف زیاد در سایت ذکر شده، طی کند.

قطعا شما هم هفته گذشته تبلیغات جمعه‌ سیاه یا همان بلک فرایدی را شنیدید یا حتی از تخفیفات آن استفاده کردید. بلک فرایدی امسال اما با برخی اتفاقات همراه بود و ظاهرا بسیاری از افراد نه‌تنها سودی از این تخفیفات عجیب‌وغریب نبردند، بلکه سر آنها کلاهی بزرگ نیز رفته است. به‌تازگی نیز خبرهایی مبنی بر سفر پرهزینه گروهی از مدیران ارشد یک شرکت صنایع‌معدنی و فولادی به دوبی آن هم در زمان بلک فرایدی در رسانه‌ها منتشر شده است. حال در ادامه گزارش باتوجه به کلاهبرداری‌های بزرگی که به اسم جمعه سیاه از مردم شده به گفت‌وگو با محمدرضا فرجی‌تهرانی، نایب رئیس اتاق اصناف تهران پرداخته‌ایم.

مردم برای شکایت چه کنند؟

محمدرضا فرجی‌تهرانی، نایب رئیس اتاق اصناف تهران در رابطه با فروش کالاها با تخفیفات عجیب و باورنکردنی تحت‌عنوان جمعه سیاه به صمت گفت: بلک فرایدی هر سال در آخرین پنجشنبه ماه نوامبر آغاز می‌شود و در ایران مصادف شده با ۹ آذر ۱۴۰۳ که این آیین ریشه‌ای امریکایی دارد و به جمعه بعد از جشن شکرگزاری در امریکا که روز ویژه خرید برای خانواده‌های امریکایی پیش از جشن‌های کریسمس و سال نوی میلادی است، برمی‌گردد. در این روز همه اجناس در فروشگاه‌های آنلاین و حضوری در بیشتر کشورها با تخفیف‌های ویژه‌ای به مشتریان عرضه می‌شود.

وی بااشاره به کلاهبرداری‌هایی که در این تاریخ رخ می‌دهد، افزود: مدت‌هاست که این سبک فروش در صفحات مجازی دیده می‌شود و متاسفانه هیچ نظارتی نیز بر این فعالیت‌ها وجود ندارد. بسیاری از این فروشگاه‌ها با استفاده از تصاویر جذاب و قیمت‌های دروغین، مشتریان را جذب می‌کنند. متاسفانه در روز جمعه سیاه، قیمت‌ها را به‌ظاهر کاهش داده و به مشتریان اعلام می‌کنند که تخفیف‌های بزرگی اعمال شده، در حالی که نرخ نهایی کالا با نرخ واقعی آن تفاوت چندانی ندارد و در بسیاری موارد حتی گران‌تر از نرخ واقعی تمام می‌شود.

از سوی دیگر، اتحادیه کسب‌وکارهای فضای مجازی نیز امکان رسیدگی به این نوع فروش‌ها ندارد و در نتیجه این کسب‌وکارها گرانفروشی و کلاهبرداری می‌کنند.

 مالباخته‌ها چه کنند؟

نایب رئیس اتاق اصناف تهران با توصیه‌ای به مردم گفت: بهترین روش برای افرادی که از اعتماد آنها در روز بلک فرایدی سوء‌استفاده شده، این است که به سازمان صنعت، معدن و تجارت شهر خود بروند و ثبت شکایت کنند. در سازمان صمت براساس طرح و تخصص کالا به بخش شکایت مراجعه می‌کنند و سپس شکایت به اتحادیه ارجاع داده شده و کالا بررسی قیمتی و فنی می‌شود و سپس پرونده موردنظر به تعزیرات ارسال می‌شود.

فروش کالاهای بی‌کیفیت یا تاریخ مصرف گذشته

فرجی با انتقاد از عدم‌نظارت بر فروش کالا در فضای مجازی گفت: یکی از روش رایج دیگر کلاهبرداری، فروش کالاهای بی‌کیفیت یا تاریخ مصرف گذشته به اسم تخفیف ویژه است و برخی فروشندگان، کالاهایی را که در انبارهای‌شان مانده و قابل‌فروش نیستند، به‌بهانه تخفیف در این روزها عرضه می‌کنند. متاسفانه به‌دلیل بی‌سر و سامانی این نوع صنوف، شاهد بروز اتفاقات این‌چنینی هستیم، اما اتاق اصناف و اتحادیه‌های مربوطه آمادگی هرگونه همکاری در راستای جلوگیری از این‌گونه کلاهبرداری‌ها در فضای مجازی را دارند.

دامی سیاه برای کلاهبرداری

حراج بزرگ جمعه سیاه در ایران نیز از دهه ۹۰ به ایران رسید و در سال‌های اخیر بیشتر از قبل رواج یافته است؛ در ایام بلک‌فرایدی بسیاری از فروشگاه‌ها به‌ویژه فروشگاه اینترنتی بسیاری، محصولات خود را تحت‌عنوان تخفیف بلک فرایدی ارائه می‌دهند.  به‌دلیل تازه بودن این اتفاق در ایران، تاریخ بلک فرایدی در ایران ثابت نشده و بسیاری از برندها، تاریخ خاص خودشان را برای حراج توفانی اعلام می‌کنند. تاریخ حراج جمعه سیاه درست یک روز پس از تاریخ جشن شکرگزاری که در آخرین پنجشنبه ماه نوامبر برگزار می‌شود، آغاز خواهد شد. در نتیجه تاریخ حراج جمعه سیاه ۲۰۲۴ در ایران و در تقویم سال ۱۴۰۳ برابر با جمعه ۹ آذر بوده است. البته فروشگاه‌ها از یک هفته قبل به پیشواز بلک فرایدی رفتند و توفان تبلیغاتی در این بخش راه انداختند. بلک فرایدی یا همان جمعه سیاه یکی از کپی‌برداری‌های ایرانی‌ها از غرب است که در اجرا نشان داده‌اند نه‌تنها کپی ناقصی انجام گرفته، بلکه اساسا درک درستی هم از مفهوم واقعی بلک فرایدی از سوی فروشندگان و فروشگاه‌های ایرانی وجود ندارد.

اکبر تقوی، معاون بازرسی و نظارت سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان درباره اینکه مردم بابت کلاهبرداری‌های جمعه سیاه به کجا می‌توانند شکایت کنند، توضیح داد.

اکبر تقوی در گفت‌وگو با یک برنامه تلویزیونی گفت: ساده‌ترین راه، تماس با شماره ۱۲۴ است که در سراسر کشور شکایت‌های مردمی را دریافت و پیگیری می‌کنند. همچنین می‌توانند به اتحادیه ذی‌ربط و اتاق‌های اصناف مراجعه کنند یا تماس داشته باشند.

راه‌های پیشگیری این کلاهبرداری‌ها

برای جلوگیری از گرفتار شدن در دام کلاهبرداران، بهتر است ابتدا از بابت خرید از فروشگاه‌های معتبر و شناخته‌شده اطمینان حاصل کنید و نشان‌های اعتبار سایت را بررسی کنید که همین کار می‌تواند از بسیاری از خطرات جلوگیری کند.

قبل از خرید، بهتر است نظرات و رتبه‌بندی‌های دیگر مشتریان را مطالعه کرده و از صحت اطلاعات و تجربه دیگران مطمئن شوید. اجتناب از کلیک روی لینک‌های ناشناس و تبلیغات مشکوک نیز به کاهش ریسک کلاهبرداری کمک می‌کند. همچنین، در هنگام پرداخت، استفاده از درگاه‌های پرداخت امن و معتبر ضروری است. از پرداخت‌های غیرامن و از طریق حساب‌های شخصی خودداری کرده و از درگاه‌های بانکی معتبر استفاده کنید.

سرهنگ پاشایی، رئیس مرکز امداد و فوریت‌های سایبری پلیس فتا گفت: همزمان با نزدیک شدن به فصل حراج و ارائه تخفیفات فروشگاهی براساس تقویم میلادی جمعه سیاه، فروشندگان و صاحبان کسب‌وکارهای مجازی در کشور با استفاده از این فضا و فرصت ایجادشده، نسبت به ارائه کالا، خدمات و تخفیفات ویژه اقدام می‌کنند. وی ادامه داد: در این زمینه افراد سودجو با سو‌ءاستفاده از این موقعیت و با ایجاد صفحات فروشگاهی دروغین عمدتا در شبکه اجتماعی اینستاگرام یا سایت‌های جعلی با ارائه تبلیغات فریبنده مختلف در فضای مجازی و وعده تخفیف ویژه از متقاضیان کلاهبرداری می‌کنند.

این مقام انتظامی افزود: باتوجه به تاریخ این مناسبت در کشور در ۹ آذر امسال، هم‌اکنون شاهد تحرک فروشندگان و اقدامات کلاهبرداری در کشور هستیم و دریافت گزارش‌های مجرمانه در این زمینه در حال افزایش است.

وی بیان کرد: نیاز است هموطنان در صورت تمایل به هرگونه ثبت‌سفارش و خرید تنها از سایت‌های فروشگاهی، معتبر و مجاز در کشور که دارای مجوزهای قانونی هستند، خرید کنند و هرگونه انتقال پول از طریق درگاه‌های بانکی انجام پذیرد و به‌هیچ‌عنوان به تبلیغات اغواکننده صفحات فروشگاهی در شبکه اجتماعی اینستاگرام که محور و بستر اصلی کلاهبرداری در این‌باره هستند، توجه نکنند.

سرهنگ پاشایی خاطرنشان کرد: شهروندان در صورت تمایل به خرید از این صفحات، همزمانی دریافت کالا و پرداخت وجه را رعایت کرده و در صورت مواجهه با موارد مجرمانه و مشکوک مراتب را از طریق سرشماره ۰۹۶۳۸۰ به پلیس فتا منعکس کنند.

اتاق اصناف هم هشدار داد

اتاق اصناف ایران با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرد که تخفیف‌های ارائه‌شده در حراج جمعه سیاه (بلک فرایدی) در بسیاری از موارد غیرواقعی و نامتعارف است و با متخلفان این عرصه به‌صورت قانونی برخورد خواهد شد. عصر ایران نوشت: اتاق اصناف ایران با صدور اطلاعیه‌ای اغلب تخفیف‌های مربوط به جمعه سیاه را غیرواقعی و نامتعارف اعلام کرد و خبر از برخورد با متخلفان و تشدید بازرسی‌های خود در این ایام داد.  اتاق اصناف ایران با صدور اطلاعیه‌ای درباره تشدید نظارت و بازرسی از بازار اعلام کرد که در این‌گونه موارد از آنجایی که طی بررسی‌های انجام‌شده اغلب تخفیفات اعمال‌شده غیرواقعی و نامتعارف هستند؛ بنابراین گشت‌های مشترک با همکاری سازمان‌های ذی‌مدخل به‌منظور پایش و نظارت دقیق بر شبکه صنفی مربوطه (فضای مجازی و حقیقی) برگزار خواهد شد. در صورت مشاهده تخلفات احتمالی (برگزاری حراج بدون رعایت ضوابط قانونی، تخفیفات غیرواقعی، عدم‌رعایت درصد سود قانونی و…) برخورد قانونی انجام خواهد شد. همچنین از شهروندان تقاضا می‌شود از حراجی‌های دارای مجوز، خرید کنند تا متضرر نشوند.

برای جلوگیری از کلاهبرداری‌هایی از این نوع، اطلاع‌رسانی اهمیت زیادی دارد. مردم باید قبل از خرید از قیمت‌های واقعی مطلع شوند و از فروشگاه‌های معتبر خرید کنند. همچنین، دستگاه‌های نظارتی و قانونی باید در جلوگیری از تبلیغات گمراه‌کننده و برخورد با فروشندگان متخلف نقش فعالی ایفا کنند.

مراحل شکایت از جرائم اینترنتی

هموطنان در صورت مواجهه با جرائم اینترنتی و نیاز به شکایت از طریق پلیس فتا، باید مراحل ذیل را تا زمان حصول نتیجه طی کنند:

۱- ثبت‌نام اولیه در سامانه ثنا

۲- دریافت نوبت اینترنتی و مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی

۳- تکمیل ثبت‌نام و تنظیم شکوائیه درباره موضوع جرم

۴- ارجاع سیستمی به مرجع قضایی برای برخورد قانونی با مجرمان

۵- ارجاع پرونده به پلیس فتا برای انجام تحقیقات تکمیلی

۶- دعوت از شاکی برای انجام تحقیقات تکمیلی و ارسال مستندات به مرجع قضایی

۷- رسیدگی و صدور حکم توسط دادگاه

سخن پایانی

بلک فرایدی در ایران، به‌جای فرصتی برای خرید مقرون‌به‌صرفه، گاهی به‌نوعی ابزار بازاریابی فریبنده تبدیل شده است. این فاصله از مفهوم اصلی بلک فرایدی، نه‌تنها باعث ضرر مالی به خریداران می‌شود، بلکه اعتماد به فروشگاه‌های آنلاین و فیزیکی را نیز کاهش می‌دهد. برای اینکه از این رویداد به‌درستی استفاده کنید، ضروری است که پیش از خرید، نرخ کالاها را در فروشگاه‌های مختلف مقایسه کنید، از فروشگاه‌های معتبر خرید کنید و به ادعاهای تخفیف‌زده بدون تحقیق اعتماد نکنید. تنها در این صورت است که می‌توان در برابر این تبلیغات فریبنده ایستادگی کرد و خریدی هوشمندانه و اقتصادی انجام داد.