کشوری کم‌مشتری اما غنی از انرژی
ترکمنستان یکی از کشورهای آسیای مرکزی است که باوجود منابع‌طبیعی غنی، هنوز در مسیر توسعه اقتصادی قرار دارد. این کشور از نظر جغرافیایی در همسایگی با کشورهای مهمی مانند ایران، افغانستان، ازبکستان و قزاقستان قرار دارد که این امر موقعیت استراتژیک مهمی را برای تجارت و اقتصاد ترکمنستان ایجاد کرده است. ترکمنستان کشوری در آسیای مرکزی است که از نظر منابع‌طبیعی، به‌ویژه گاز طبیعی، یکی از غنی‌ترین کشورها در منطقه به‌شمار می‌رود. اقتصاد این کشور به‌شدت وابسته به منابع انرژی است و به‌ویژه صادرات گاز طبیعی به کشورهای همسایه و دیگر کشورهای آسیای مرکزی اهمیت بسیاری دارد. در مجموع ترکمنستان به‌عنوان یکی از کشورهای مهم و تاثیرگذار منطقه آسیای‌میانه به‌حساب می‌آید که جایگاه مهمی در سیاست خارجی همسایگی ایران نیز دارد.
گذری به اقتصاد ترکمنستان
اقتصاد ترکمنستان عمدتا برپایه منابع‌طبیعی استوار است. این کشور یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گاز طبیعی در جهان است و ذخایر عظیم گاز طبیعی آن، به‌ویژه در میدان‌های گازی همچون «داوران» و «ماری»، به‌عنوان مهم‌ترین منبع صادراتی کشور شناخته می‌شود. صادرات گاز طبیعی بخش عمده‌ای از درآمدهای ارزی ترکمنستان را تشکیل می‌دهد. همچنین ترکمنستان از نظر منابع نفتی، پتاس، طلا، پنبه و مواد معدنی دیگر نیز دارای ذخایر قابل‌توجهی است. در نتیجه، این کشور در زمینه‌های کشاورزی، استخراج مواد معدنی، صنعت نفت و گاز نیز از جایگاه مهمی برخوردار است. اقتصاد ترکمنستان در دهه‌های اخیر به‌طورعمده تحت‌تاثیر درآمدهای حاصل از صادرات گاز طبیعی قرار گرفته است. دولت این کشور برای ایجاد ثبات اقتصادی و رشد پایدار، به‌طورمداوم به تقویت بخش انرژی و توسعه زیرساخت‌های مختلف توجه داشته است. با این حال، باتوجه به درآمدهای بالا از گاز طبیعی، اقتصاد ترکمنستان هنوز در حال انتقال از یک اقتصاد تک‌محصولی به یک اقتصاد متنوع‌تر است.
صادرات و واردات ترکمنستان
در حال حاضر، مهم‌ترین اقلام صادراتی ترکمنستان شامل گاز طبیعی، نفت، پنبه، محصولات کشاورزی و پتاس است. ترکمنستان بیشتر گاز طبیعی خود را به کشورهای همسایه همچون چین، ایران و روسیه صادر می‌کند. همچنین صادرات پنبه این کشور به کشورهای مختلف از جمله چین و هند انجام می‌گیرد.
واردات
ترکمنستان بیشتر واردات خود را از کشورهای صنعتی مانند روسیه، چین و ترکیه انجام می‌دهد. اقلام وارداتی شامل ماشین‌آلات، تجهیزات صنعتی، محصولات غذایی، داروها و کالاهای مصرفی است.
چشم‌انداز آینده اقتصاد ترکمنستان
اقتصاد ترکمنستان در سال‌های اخیر رشد نسبی داشته است، اما برای تحقق توسعه پایدار و کاهش وابستگی به منابع انرژی، به اصلاحات ساختاری و تنوع‌بخشی به منابع درآمدی نیاز دارد. چشم‌اندازهای آینده این کشور به رشد بخش‌های کشاورزی، صنعتی و خدماتی وابسته است. دولت ترکمنستان در حال اجرای برنامه‌هایی برای افزایش تولیدات کشاورزی، تقویت صنایع پایین‌دستی انرژی و گسترش تجارت با کشورهای همسایه است.
توسعه زیرساخت‌ها
ترکمنستان در حال سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات است که می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند. احداث خطوط لوله گاز جدید، به‌ویژه به چین و هند و توسعه بندرهای دریایی و شبکه‌های حمل‌ونقل زمینی از جمله پروژه‌های کلیدی است.
تنوع اقتصادی و جذب سرمایه
برای کاهش وابستگی به منابع‌طبیعی، ترکمنستان باید به جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مختلف اقتصادی و تقویت صنایع غیرنفتی مانند گردشگری، فناوری اطلاعات و تولیدات صنعتی توجه بیشتری داشته باشد.
شرکای تجاری ترکمنستان چین
یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ترکمنستان، چین است. صادرات گاز طبیعی ترکمنستان به چین بسیار بالا است و این کشور سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در پروژه‌های زیرساختی ترکمنستان انجام داده است. چین نیز در توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل و تولید انرژی در ترکمنستان نقش موثری ایفا کرده است.
روسیه
روسیه به‌عنوان یکی دیگر از شرکای تجاری مهم ترکمنستان، در زمینه‌های انرژی، واردات محصولات کشاورزی و ساخت‌وساز حضور پررنگی دارد. این کشور همچنین به‌عنوان یکی از مقصدهای اصلی صادرات گاز ترکمنستان محسوب می‌شود.
ترکیه
روابط تجاری میان ترکمنستان و ترکیه در زمینه‌های ساختمانی، صنعت و صادرات کالاهای مختلف از جمله محصولات پتروشیمی و مواد ساختمانی فعال است. ترکمنستان و ترکیه همچنین در پروژه‌های مشترک زیربنایی همکاری دارند.
ایران
ایران نیز یکی از همسایگان مهم تجاری ترکمنستان است. این دو کشور در زمینه‌های گاز، نفت، حمل‌ونقل و صنایع کشاورزی همکاری دارند. مرز مشترک طولانی ایران و ترکمنستان زمینه‌ساز مبادلات تجاری گسترده‌تری شده است.
آلمان
آلمان یکی دیگر از شرکای تجاری مهم ترکمنستان است. باتوجه به توسعه صنایع خودروسازی و تولیدات صنعتی در آلمان، این کشور به یکی از تامین‌کنندگان بزرگ فناوری و ماشین‌آلات برای ترکمنستان تبدیل شده است. در مقابل، ترکمنستان محصولات کشاورزی و منابع انرژی مانند گاز طبیعی را به آلمان صادر می‌کند.
امارات‌متحده‌عربی
امارات‌متحده‌عربی، به‌ویژه دوبی، به‌عنوان یک مرکز تجاری منطقه‌ای برای ترکمنستان شناخته می‌شود. این کشور در سال‌های اخیر به یکی از شرکای تجاری مهم ترکمنستان به‌ویژه در زمینه‌های مالی، تجاری و ساخت‌وساز تبدیل شده است. صادرات ترکمنستان به امارات شامل گاز طبیعی، محصولات نفتی و کالاهای کشاورزی می‌شود.
منابع انرژی
گاز طبیعی، ستون‌فقرات اقتصاد ترکمنستان است. این کشور با دارا بودن یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان، سهم عمده‌ای در صادرات گاز به کشورهای مختلف دارد. ترکمنستان بیشتر گاز خود را به چین، روسیه و ایران صادر می‌کند. به‌ویژه باتوجه به توافقات تجاری جدید، صادرات به چین روند افزایشی دارد و ترکمنستان به‌عنوان یک تامین‌کننده اصلی گاز برای بازار چین شناخته می‌شود.
نفت
اگرچه گاز طبیعی منبع اصلی درآمد کشور است، نفت نیز یکی از منابع مهم اقتصادی محسوب می‌شود. ترکمنستان ذخایر نفت قابل‌توجهی دارد، اما تولید نفت این کشور به‌اندازه گاز آن نیست. باوجود این، نفت در تامین درآمدهای ارزی و تقویت روابط تجاری با کشورهای خارجی نقش دارد.
سایر منابع‌طبیعی
علاوه بر گاز و نفت، ترکمنستان دارای منابع دیگری مانند زغال‌سنگ، طلا و مواد معدنی است که به‌طورمحدود در تولیدات صنعتی و صادرات نقش ایفا می‌کنند.
چالش‌های اقتصادی
وابستگی به صادرات گاز طبیعی به‌عنوان منبع اصلی درآمد باعث آسیب‌پذیری اقتصاد ترکمنستان در برابر نوسانات قیمت‌های جهانی انرژی می‌شود. در مواقع کاهش نرخ گاز یا تغییرات در تقاضا، اقتصاد این کشور دچار بحران می‌شود.
نبود تنوع اقتصادی
گرچه بخش‌هایی مانند کشاورزی و صنعت در حال توسعه هستند، اما اقتصاد ترکمنستان همچنان از نظر تنوع محدود است. این محدودیت در تنوع اقتصادی می‌تواند مانع رشد پایدار کشور در درازمدت شود و به‌ویژه در شرایط ناپایدار جهانی مشکلاتی ایجاد کند.
محدودیت در تجارت خارجی و روابط اقتصادی
تحریم‌های بین‌المللی، کمبود ارتباطات با بازارهای جهانی و محدودیت در سرمایه‌گذاری خارجی، دیگر چالش‌های مهم اقتصادی ترکمنستان به‌شمار می‌آیند. دولتمردان ترکمنستان برای افزایش توان رقابتی اقتصاد خود باید بر ایجاد روابط تجاری گسترده‌تر و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی تمرکز کنند.
مشکلات مدیریتی و فساد
یکی از مشکلات اساسی ترکمنستان، فساد در سطح دولت و ساختارهای اداری است که موجب کاهش کارآیی در استفاده از منابع و پروژه‌های توسعه‌ای می‌شود. اصلاحات در زمینه حکمرانی و شفافیت اقتصادی از جمله مواردی هستند که باید به‌طورجدی مدنظر قرار گیرند.
رشد ۱۵درصدی صادرات ایران به ترکمنستان
چندی پیش سیدروح اله لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، اظهار کرد: در سال ۱۴۰۲ بیش از یک‌میلیون و ۳۵۹ هزار تن کالای غیرنفتی ایرانی، به ارزش ۴۴۵ میلیون و ۱۷۰هزار و ۱۸۶دلار به ترکمنستان صادر شد که ۲۲۸هزار تن آن به ارزش ۱۱۷میلیون دلار محصولات لبنی، کشاورزی و غذایی بود. وی افزود: در نیمه نخست امسال نیز بیش از ۷۰۲هزار تن کالای غیرنفتی به ارزش ۲۳۹ میلیون و ۸۷۹ هزار و ۲۸۶ دلار، از کشورمان به کشور ترکمنستان صادر شد، که این میزان از لحاظ وزنی ۱۲.۱ درصد و از لحاظ ارزش ۱۴.۶ درصد از ۶ ماه نخست سال قبل بیشتر بوده است. لطیفی درباره کالاهای صادراتی به ترکمنستان گفت: علاوه بر محصولات کشاورزی و غذایی، دارو، لوازم‌خانگی، مصالح‌ساختمانی، لوازم‌الکتریکی، تجهیزات‌صنعتی، پلاستیک، کالاهای مصرفی و ماشین‌آلات به این کشور صادر شده است. وی درباره واردات از ترکمنستان گفت: در سال ۱۴۰۲ بیش از ۳۸ هزار تن کالا به ارزش ۳۸میلیون و ۶۵۷ هزار و ۴۴۶ دلار از ترکمنستان به کشورمان واردات کالا انجام شده است، براساس آمار گمرک، در نیمه نخست امسال نیز، میزان واردات به ۱۰هزار تن کالا به ارزش ۱۲میلیون و ۲۸۵ هزار و ۶ دلار رسید که عمده کالاهای وارداتی منسوجات، پارچه و نخ بود. وی در پایان گفت: در سال ۲۰۲۳ حدود ۳.۵ میلیارد دلار کالا از سراسر جهان به ترکمنستان فروخته شده که ایران با فروش ۴۴۵ میلیون دلار به این کشور، حدود ۱۲.۵درصد از سهم بازار نیازمندی‌های ترکمنستان را به خود اختصاص داده است.
تجارت ۴۵۰میلیون دلاری ایران و ترکمنستان
همچنین اردیبهشت ۱۴۰۳ بود که رمضان بهرامی، رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان از شروع فصل جدیدی در مناسبات بعد از سفر روسای‌جمهور دو کشور به ایران و ترکمنستان گفت و افزود: بعد از دعوت اتاق مشترک ایران و ترکمنستان از هیات تجاری این کشور برای بازدید از ایران‌اکسپو ۲۰۲۴، بعد از سال‌ها شاهد سفر رئیس اتاق ترکمنستان در رأس یک هیات بزرگ به ایران بودیم که بسیار امیدوارکننده است.
وی حضور ۱۵۰تاجر ترکمنستانی در ایران طی برگزاری نمایشگاه ایران‌اکسپو را موردتوجه قرار داد و افزود: در این شرایط که شاهد تقویت سطح روابط هستیم، باید برای ایجاد زیرساخت‌ها، پیگیر اجرای مصوبات کمیسیون مشترک ایران و ترکمنستان باشیم و این مهم باید از طرف فعالان اقتصادی دوطرف انجام شود.
این فعال اقتصادی حجم مراودات بین دو کشور را بالغ بر ۴۵۰میلیون دلار عنوان کرد و گفت: در تلاش هستیم تا پایان امسال، جهش قابل‌توجهی در حجم مراودات داشته باشیم.
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان در راستای حل چالش‌های پیش‌روی بخش خصوصی دوطرف گفت: باید زمینه تردد و عرضه کالاهای دوطرف در کشور مقابل روان‌سازی شود. در حال حاضر این روند در ترکمنستان به‌سختی امکان‌پذیر است. در مرز اینچه‌برون تردد و روابط بین دو کشور ضعیف شده که باید رونق بگیرد، حتی در مرز سرخس و باج‌گیران نیز شرایط مناسب نیست، بنابراین در قدم اول باید شرایط را در مناطق مرزی بهبود بخشیم و شاهد رونق مراودات مرزی بین دو کشور باشیم.
سخن پایانی
ترکمنستان کشوری با منابع‌طبیعی غنی و موقعیت جغرافیایی استراتژیک است که در حوزه تجارت و صادرات، به‌ویژه در زمینه گاز طبیعی و پنبه، نقش مهمی ایفا می‌کند. با این حال، چالش‌هایی همچون وابستگی به صادرات انرژی، محدودیت‌های اقتصادی و مشکلات در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، بر توسعه پایدار تجاری این کشور تاثیر گذاشته است. برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار، ترکمنستان نیازمند بهبود تنوع اقتصادی، تقویت روابط تجاری با کشورهای مختلف و ایجاد سیاست‌های اقتصادی باز و جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی است.
