در این بازار مدت‌هاست تقاضا برای ثبت‌نام خودرو بیش از عرضه است. در این شرایط، برخی دوندگان ماراتن صف‌های ثبت‌نام با ارزش‌افزوده بیش از ۵۰ درصدی روبه‌رو و برخی دچار زیان شده‌اند. با این حال طی هفته‌های اخیر با کاهش نرخ حدود ۱۵ محصول در بازار خودرو از نرخ کارخانه‌ای، برندگان لاتاری خودرو دچار زیان شدند، اما در ادامه در یکی دو روز اخیر شاهد افزایش نرخ برخی از انواع خودروها بودیم و خبرهایی از تلاش ایران‌خودرو برای افزایش نرخ برخی از محصولاتش به گوش می‌رسید. در بررسی دلایل وضعیت غیرشفاف و غیرقابل‌پیش‌بینی قیمت‌ها در بازار خودرو، کارشناسان معتقدند تغییر و تحولات این بازار بیش از اینکه ناشی از مولفه‌های اقتصادی باشد متاثر از سیاست‌های اشتباه، قیمت‌گذاری دستوری و دخالت دولت در سازکار بازار خودرو است.  در این گزارش به بررسی وضعیت عجیب این روزهای بازار خودرو پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

حکمرانی رکودتورمی بر زمستان خودرو

مسیح فرزانه، کارشناس صنعت خودرو و قطعه درباره وضعیت کلی بازار خودرو به  اظهار کرد: به‌طور کلی، در حال حاضر چندان شاهد خرید و فروشی در بازار خودرو نیستیم و این بازار همچنان در رکود عمیقی به سر می‌برد. این رکود به‌ویژه به‌دلیل عدم‌شفافیت در شرایط اقتصادی و سیاسی حاکم بر کشور و همچنین بی‌برنامگی سیاست‌گذاران در این حوزه تشدید شده است. انتظار می‌رود این رکود تا پایان دی‌ماه ادامه یابد و شاید در ماه‌های بهمن و اسفند، به‌دلیل نزدیک شدن به ایام شب عید، فعالیت‌های بازار کمی افزایش داشته باشد. فرزانه ادامه داد: درحال‌حاضر، از صد درصد جامعه آماری فعال در بازار خودرو، حدود ۸۰ درصد را فروشندگان و فقط ۲۰ درصد را خریداران تشکیل می‌دهند. خریداران نیز با تردید و احتیاط اقدام به خرید می‌کنند. این وضعیت نشان‌دهنده عدم‌اطمینان در بازار و تاثیر شرایط منطقه‌ای بر تصمیمات اقتصادی و تردید حاکم بر بازار خودرو است.

افزایش چراغ خاموش قیمت‌ها

کارشناس بازار خودرو در ادامه به افزایش قیمت‌های خودروسازان داخلی اشاره کرد و گفت: این افزایش قیمت‌ها بدون تایید سیاست‌گذاران امکان‌پذیر نیست. اگرچه برخی ادعا می‌کنند که از اردیبهشت سال گذشته قیمت‌ها ثابت مانده، اما واقعیت نشان می‌دهد که نرخ کارخانه‌ای محصولات خودروسازان به‌طور مداوم افزایش یافته است. این افزایش‌ها معمولا در زمان تحویل خودرو به مشتریان اعمال می‌شود و به‌نظر می‌رسد خودروسازان در این زمینه دستشان باز است. علاوه بر این، ضرر و زیان مستمر خودروسازان نیز بر این روند تاثیرگذار بوده است. بسیاری از خودروسازان به‌دلیل زیان‌های قابل‌توجه، در مسیر ورشکستگی قرار دارند و برای جبران بخشی از این زیان‌ها به واردات خودرو روی آورده‌اند. فرزانه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چرا در حالی که انتظار می‌رفت با افزایش نرخ دلار قیمت خودرو در بازار افزایشی باشد، اما در عمل این اتفاق نیفتاد، گفت: طی سه سال گذشته، سیاست‌های کنترل و سرکوب قیمت‌ها باعث شده نرخ واقعی خودرو در بازار منعکس نشود. همچنین رکود عمیق اقتصادی و کاهش تقاضا از سوی مصرف‌کنندگان، توانایی بازار را برای تغییر قیمت‌ها محدود کرده است. واقعیت این است که بازار خودرو درحال‌حاضر با چالش‌های جدی روبه‌رو است و شرایط اقتصادی و سیاسی موجود بر فعالیت‌های این بازار تاثیرگذار بوده و ادامه این روند نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق از سوی سیاست‌گذاران است.

فشار سیاست‌های اشتباه بر بازار

فرزانه با اشاره به پیامدهای تصمیمات و برنامه‌های تاثیرگذار در بازار خودرو خاطرنشان کرد: سیاست‌های دولت به‌طور قابل‌توجهی بر قیمت‌ها و وضعیت بازار خودرو تاثیرگذار بوده است. رکود عمیق کنونی در بازار خودرو، ناشی از سیاست‌های خلق‌الساعه و اشتباهاتی است که از سال ۱۴۰۰ به‌ویژه توسط سیاست‌گذاران دنبال شده است. در این شرایط، انتظارات مردم از بازار خودرو و تصمیم‌گیری‌های خودروسازان تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد.

وی افزود: در بازاری که به‌طور کامل انحصاری است و محدودیت در عرضه برندها وجود دارد، تاثیر خودروسازان بر انتظارات مصرف‌کنندگان به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. در مقایسه با بازارهای آزاد خودرو در کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا و فرانسه که در آنها تصدی‌گری دولتی و انحصار وجود ندارد، خودروسازان ملزم به توجه به نظرات مصرف‌کنندگان هستند. در شرایطی که یک کالای انحصاری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد، خودروسازان به‌راحتی می‌توانند انتظارات را تحت‌کنترل خود داشته باشند و مصرف‌کننده را به سمت تصمیمات خود سوق دهند.

راهکارهای اقتصادی کافی نیستند

فرزانه در ادامه به وضعیت بازار خودرو در روزهای آینده اشاره کرد و گفت: پیش‌بینی می‌شود رکودتورمی فعلی که در فصل سوم امسال مشاهده می‌شود، تا پایان دی‌ماه ادامه یابد. خروج از این شرایط اقتصادی نیازمند تغییرات بنیادی در سیاست‌های اقتصادی است. به‌نظر می‌رسد برای بهبود وضعیت بازار خودرو و صنعت خودرو کشور، صرفا راهکارهای اقتصادی کافی نیستند و نیاز به رویکردی جامع‌تر در قالب اقتصاد سیاسی احساس می‌شود.

کارشناس حوزه خودرو در پایان گفت: گشایش‌هایی در حوزه تجارت، بانکداری، نقل و انتقال پول، لجستیک و حمل‌ونقل می‌تواند تاثیرات مثبتی بر وضعیت بازار خودرو بگذارد. تاکید می‌کنم که بخش قابل‌توجهی از چالش‌های موجود ناشی از تحریم‌ها و مسائل اقتصادی سیاسی است که باید موردتوجه قرار گیرد تا بتوان به بهبود شرایط فعلی امیدوار بود.

رکود،  حاکم قدرتمند بازار خودرو

فیروز نادری، فعال بازار خودرو نیز در ادامه درباره وضعیت بازار خودرو در هفته‌های گذشته به  اظهار کرد: بازار خودرو در حالی در رکودی عمیق به سر می‌برد که انتظار می‌رفت مانند سایر بازارها در واکنش به روند صعودی نرخ دلار و تنش‌های منطقه‌ای، قیمت‌ها در این بازار نیز افزایشی شود و به‌نوعی تکانی بخورد. واقعیت این است که کاهش حاشیه سود خرید خودرو در مقایسه با سایر بازارها، اشتیاق خریداران و سرمایه‌گذاران را به‌شدت کاهش داده و بر همین اساس شاهد خریدوفروشی در این بازار نیستیم. حتی با وجود نوسانات ارزی و افزایش نرخ طلا، بازار خودرو واکنش چندانی به این تغییرات نشان نداده و رکود عمیق‌تری بر آن حکمفرما شده است. در واقع، تقاضا برای خرید خودرو به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و این امر باعث شده همچنان عرضه از تقاضا پیشی بگیرد.

تولید خودرو در پیچ مشکلات زیرساختی

نادری ادامه داد: از سویی هم واردات خودرو به‌نوعی افزایش یافته و پاسخ به تعهدات خودروسازان داخلی در حال انجام است که این عوامل به ثبات نسبی در بازار کمک می‌کند. با این حال، کیفیت پایین خودروهای داخلی و به‌دنبال آن عدم‌تمایل مصرف‌کنندگان به خرید خودروهای جدید داخلی، مانع از رونق بازار شده است. در سال‌های اخیر، اشتیاق برای خرید خودرو به‌دلیل تبدیل آن به کالای سرمایه‌ای افزایش یافته بود، اما اکنون این اشتیاق کاهش یافته و خریداران دیگر تمایل ندارند خودرو را بدون استفاده نگهداری کنند. علاوه بر این، مشکلات زیرساختی در تولید خودرو وجود دارد که مانع از تولید خودروهای باکیفیت شده است. در حالی روی واردات و تولید خودروهای برقی تاکید می‌شود که زیرساخت‌های لازم برای شارژ خودروهای برقی در کشور فراهم نیست و مصرف‌کنندگان نسبت به خرید این خودروها بی‌میل هستند. افزایش تعداد مونتاژکاران خودرو نسبت به سال‌های گذشته نیز به افزایش عرضه کمک کرده، اما کیفیت پایین خودروهای داخلی همچنان مانع از رونق بازار شده است. ادامه واردات خودرو می‌تواند گزینه بهتری نسبت به تولید داخلی باشد.

نادری خاطرنشان کرد: یکی از عوامل کلیدی تاثیرگذار بر وضعیت بازار خودرو در ماه‌های اخیر، تنش‌های منطقه بوده که به کاهش رغبت مصرف‌کنندگان برای خرید خودرو منجر شده است. در حالی که نرخ طلا و دلار نوساناتی را تجربه کرده‌اند، نرخ خودرو تغییرات چندانی نداشته و این امر نشان‌دهنده اشباع بازار است. درحال‌حاضر مصرف‌کنندگان واقعی در بازار حضور ندارند و این موضوع به رکود عمیق‌تری دامن زده است.  وی افزود: در کل نوسان نرخ ارز طی مدت اخیر برخلاف گذشته محرکی برای رشد نرخ خودرو در بازار نبوده، عمده خودروهای وارداتی، مونتاژی و داخلی مسیر تثبیت یا کاهش نرخ را دنبال کردند. به نظر می‌رسد سرمایه‌های سرگردان از بازار خودرو خارج و به سمت بازارهای موازی درحال حرکت است. البته این مسئله به معنای کاهش فاصله نرخ خودرو از کارخانه تا بازار نیست، چرا که قیمت‌گذاری دستوری منجربه حفظ فاصله نرخ خودرو از کارخانه تا بازار شده و تا زمانی که این سیاست در نظام تعیین خودرو وجود داشته باشد، شاهد دو نرخی بودن خودروها هستیم،  فعال بازار خودرو در پایان گفت: اگرچه خرید خودرو به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای ممکن است در شرایط تورمی راهکار موقتی باشد، اما نمی‌تواند به‌طور کامل ارزش دارایی‌ها را حفظ کند و نیازمند تغییرات اساسی در سیاست‌ها و رویکردهای صنعتی است. در نهایت با توجه به وضعیت کنونی، انتظار می‌رود نرخ خودرو کاهش یابد، به‌ویژه اگر نرخ دلار و طلا ثابت بماند.

سخن پایانی

بنابراین گزارش بازار خودرو ایران همچنان در رکود عمیق خود به‌سر می‌برد و این وضعیت به احتمال زیاد تا پایان دی‌ماه ادامه خواهد داشت. درحال‌حاضر در بازار خودرو تنها ۲۰ درصد خریدار وجود دارد که خرید آنها هم با تردید انجام می‌شود. کارشناسان معتقدند این رکود به‌دلیل عدم‌شفافیت در شرایط اقتصادی و سیاسی و همچنین عدم‌برنامه‌ریزی مشخص از سوی سیاست‌گذاران ایجاد شده است. هر چند زیر پوستی و غیرشفاف، اما افزایش نرخ خودروها در سال‌های اخیر، به‌ویژه از اردیبهشت سال گذشته، به‌طور مداوم و به‌صورت تدریجی صورت گرفته است. خودروسازان به بهانه‌های مختلف مانند استانداردها و ایمنی، قیمت‌ها را افزایش می‌دهند. خودروسازان با ضرر و زیان‌های قابل‌توجهی مواجه هستند و در مسیر ورشکستگی قرار دارند ازاین‌رو افزایش چراغ خاموش قیمت‌ها را در پیش‌گرفته‌اند.

از سویی هم کارشناسان بر این باورند که رکودتورمی در اقتصاد کلان به حدی عمیق شده که بازار خودرو توانایی تغییر قیمت‌ها را ندارد و بسیاری از مصرف‌کنندگان از بازار خارج شده‌اند. سیاست‌های اشتباه دولت از سال ۱۴۰۰ به رکود فعلی دامن زده است.

 در بازار انحصاری خودرو ایران، انتظارات مصرف‌کنندگان تاثیر چندانی بر تصمیم‌گیری‌های خودروسازان ندارد. بازار خودرو در ایران با چالش‌های جدی مواجه است که ناشی از سیاست‌های ناکارآمد و شرایط اقتصادی و سیاسی نامساعد است. برای بهبود وضعیت این بازار، نیاز به رویکردی جامع‌تر و تغییرات بنیادی در سیاست‌گذاری‌ها وجود دارد. تنها با توجه به نیازهای واقعی صنعت و ایجاد فضایی رقابتی می‌توان امید به خروج از رکود فعلی داشت.

 چشم‌انداز بازار خودرو در ماه‌های آینده همچنان مبهم است و به نظر می‌رسد برای خروج از این شرایط نیاز به تغییرات اساسی در سیاست‌های اقتصادی و گشایش‌های تجاری و بانکی وجود دارد. تحریم‌ها و مسائل اقتصادی سیاسی نیز تاثیر زیادی بر وضعیت بازار خودرو دارند.