ناترازی بنزین؛ بحرانی با چند راه‌حل
چالش ناترازی بنزین در ایران، مسئله‌ای پیچیده و چندوجهی است که از عوامل متعددی چون فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل، کیفیت پایین خودروهای داخلی، مدیریت ناکارآمد مصرف و قاچاق سوخت نشأت می‌گیرد.
برای غلبه بر این چالش، مجموعه‌ای از راهکارهای هماهنگ پیشنهاد شده است، ازجمله نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، ارتقای استانداردهای تولید خودرو، اصلاح الگوی مصرف سوخت، مبارزه با قاچاق، حرکت به سمت خودروهای برقی و نوسازی پالایشگاه‌ها و احداث پتروپالایشگاه‌های نسل سوم. اگرچه این مسیر دشوار است، اما با اتخاذ رویکردی علمی و مبتنی بر واقعیت‌های کشور، دست‌یافتنی خواهد بود. موفقیت در این زمینه نه تنها به حل مشکل ناترازی بنزین کمک می‌کند، بلکه می‌تواند فرصتی برای تحول ساختاری در اقتصاد کشور، بهبود کیفیت هوا، کاهش وابستگی به واردات سوخت، افزایش بهره‌وری انرژی و حرکت به سمت اقتصادی دانش‌بنیان فراهم آورد. این تلاش جمعی، که نیازمند اراده ملی و مشارکت همه بخش‌های جامعه است، می‌تواند زمینه را برای رشد اقتصادی پایدار، اشتغالزایی و در نهایت، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان فراهم کرده و ایران را در مسیر توسعه پایدار و آینده‌ای سبزتر در حوزه انرژی قرار دهد.
راه‌حل مشکل ناترازی بنزین
سعید نوری کرم کارشناس انرژی با اشاره به اینکه حل ناترازی بنزین را می‌توان به سه بخش تولید، توزیع و مصرف دسته‌بندی کرد، گفت: در کشور راهکارها و سیاست‌های مختلفی در بخش‌های تولید و مصرف تاکنون به کار گرفته شده است. احداث پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس به منظور رفع ناترازی بنزین و صادرات بنزین، سهمیه‌بندی بنزین، متنوع کردن سبد سوخت کشور، افزایش نرخ و ... از جمله سیاست‌ها و راهکارهایی بوده که در کشور انجام شده است.
وی ادامه داد: اما اینکه چرا راهکارهای به کار گرفته شده تنها در مقطعی از زمان کارآیی داشته باید گفت که هر یک از سیاست‌ها به صورت کوتاه مدت دنبال شده است. به‌عنوان مثال افزایش ظرفیت پالایشی به‌منظور تأمین امنیت انرژی یک راهکار تضمینی برای رفع ناترازی است. اما به دلایل مختلف از جمله کمبود منابع مالی و عدم دسترسی به لایسنس‌ها و فناوری‌های نوین، این راهکار در کشور پس از ساخت پالایشگاه‌های نفت بندرعباس و میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس دیگر به صورت جدی دنبال نشده است.
نوری کرم اضافه کرد: راهکارهای از جنس تولید مثل ساخت پالایشگاه مقیاس بزرگ و مقیاس کوچک باید در کنار راهکارهای دیگر یعنی متنوع‌سازی سبد سوخت، ارتقای فناوری‌های کاهش مصرف سوخت در خودروهای تولیدی، توسعه ناوگان عمومی، اسقاط خودروهای فرسوده، واردات خودروهای هیبریدی، افزایش پلکانی نرخ و غیره اجرایی شوند تا نتیجه داشته باشد. به‌عنوان مثال آمارها حاکی از آن است که مصرف بنزین در ایران برای هر مسافت معین بالاتر از متوسط جهانی بوده؛ یعنی به طور میانگین، خودروهای ایرانی حدود ۱۱ لیتر بنزین در هر ۱۰۰ کیلومتر مصرف می‌کنند که این موضوع علاوه بر کیفیت نامطلوب خودروهای تولیدی، به فرسودگی ناوگان موجود نیز اشاره دارد. بنابراین تا زمانی که چنین مسائلی نیز مرتفع نشود، مسئله ناترازی رفع نخواهد شد و در صورت عبور از آن نیز این موضوع مقطعی خواهد بود.
راهکارهای قیمتی به همراه غیرقیمتی پاسخگو هستند
این کارشناس انرژی با اشاره به اینکه افزایش نرخ به تنهایی نمی‌تواند منجر به کاهش مصرف شود، خاطرنشان کرد: افزایش نرخ بنزین می‌تواند به عنوان ابزاری موثر برای کاهش مصرف و بهبود بهره‌وری مورد استفاده قرار گیرد، اما به‌تنهایی قادر به رفع کامل ناترازی بنزین نیست. برای حل این مشکل، نیاز به مجموعه‌ای از اقدامات نظیر بهینه‌سازی فناوری‌های تولید خودرو، توسعه حمل‌ونقل عمومی، توسعه CNG و سیاست‌های تشویقی برای کاهش مصرف سوخت وجود دارد. در حقیقت موضوع افزایش نرخ ناشی از این دیدگاه می‌شود که از سال ۱۳۹۸ تاکنون نرخ بنزین ثابت مانده و عدم اصلاح سهمیه‌بندی تاکنون منجر به افزایش قابل توجه مصرف در دو سال اخیر شده است. از طرف دیگر شرایط تورمی موجود در کشور و ثابت ماندن نرخ بنزین، موجب کاهش محسوس سهم هزینه بنزین در مقایسه با سایر کالاهای مصرفی سبد خانوار شده است.
وی ادامه داد: این کاهش نسبی هزینه، مصرف بنزین را در سال‌های اخیر افزایش داده است. علاوه بر این، تولید خودروهایی با مصرف سوخت غیر بهینه نیز به رشد تقاضا دامن زده است. بنابراین افزایش نرخ به‌عنوان نمونه با الگوی پلکانی می‌تواند موثر باشد اما همان‌طور که در قبل نیز بیان شد، این راهکار موقتی و مقطعی است و مجدد مصرف افزایش خواهد یافت. چراکه سایر مسائل به قوت خود باقی مانده‌اند.
نادیده گرفته شدن سهم سی ان جی در سبد سوخت
نوری کرم با اشاره به اینکه راه کارهای متنوعی برای این معضل می‌توان در نظر گرفت، اضافه کرد: سوآپ حداکثری به‌منظور تامین کسری بنزین مطابق با مشخصات بنزین معمولی تولیدی پالایشگاه‌های داخلی، کاهش تدریجی تخصیص سهمیه نرخ دوم تا پایان سال به میزان ۵۰ درصد مقدار فعلی، کاهش سقف ذخیره‌سازی از ۹ ماه به ۶ ماه تا پایان امسال، الزام سازمان برنامه و بودجه و سازمان هدفمندی به پرداخت طلب شرکت‌های تابعه نفتی ناشی از تبدیل خودروهای تک‌سوز به دوگانه‌سوز، اعطای مجوز تداوم توسعه جایگاه‌های CNG از طریق ظرفیت ماده ۱۲ بدون الزام به تشریفات قانون برگزاری مناقصات در خرید تجهیزات از تولیدکنندگان داخلی و ... از جمله راهکارهای غیرقیمتی هستند که می‌توان با ارزیابی نقاط قوت و ضعف هر یک از طرح‌های مورد اشاره و شرایط فعلی این راهکارها را نیز در کشور به کار گرفت.
وی با اشاره به اینکه تنوع سبد سوخت امری الزام‌آور است، اضافه کرد: تنوع بخشی به سبد سوخت کشور یکی از اولویت‌های کلیدی در تامین امنیت انرژی است. به همین منظور، در سال ۱۳۸۵ مجلس شورای اسلامی با تصویب آیین‌نامه اجرایی تبصره ۱۳ قانون بودجه، دولت و تمام نهادهای اجرایی را طبق ماده ۳ ملزم به خرید خودروهای دوگانه‌سوز کرد.
نوری کرم اضافه کرد: این تصمیم با هدف کنترل مصرف بنزین و تشویق استفاده از CNG در بخش حمل‌ونقل اتخاذ شد، تا ارگان‌های دولتی نقش پیشرو در این زمینه داشته باشند. همچنین باوجود تصویب قانون توسعه CNG در سال ۱۴۰۰ توسط مجلس، تاکنون این قانون به دلایل مختلف از جمله ناترازی گاز، عدم صرفه اقتصادی احداث جایگاه CNG و غیره به مرحله اجرا نرسیده است.
این کارشناس انرژی در خاتمه اضافه کرد: استقبال مردم از CNG در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ منجر به جایگزینی ۲۳ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در بخش حمل‌ونقل به جای بنزین شد. بنابراین استفاده از ظرفیت CNG در صرفه‌جویی سوخت نقش بسزایی دارد و در صورت رفع موانع و توسعه آن علاوه بر کاهش مصرف بنزین و کاهش آلایندگی، کاهش ارزبری ناشی از واردات بنزین را به همراه خواهد داشت.
