دوئل نان و جان
ایمنی در معادن کشور، نادیده گرفته می‌شود و اصولا جان کارگر معدن برای پیمانکاران اهمیت ندارد. طبق گفته بسیاری از کارشناسان معدن، بیشتر پیمانکاران معدنی، تنها به‌دنبال سود خود هستند و ایمنی را در نظر نمی‌گیرند، درحالی که اوضاع باید کاملا خلاف این موضوع باشد و جان سرمایه انسانی در اولویت قرار گیرد. حادثه‌ای که برای معدن طبس اتفاق افتاد، نشان داد که معادن کشور از ایمنی بالایی برخوردار نیستند و تا به حال هم حوادث معدنی در کشور، جان بسیاری از کارگران عزیز کشورمان را گرفته است. مسئولان و پیمانکاران باید از تجربه تلخ سایر معادن مانند شازند، درس می‌گرفتند و ایمنی معادن را بالا می‌بردند.صمت به بهانه حوادث اخیر مانند حادثه معدن طبس، به بررسی ایمنی سرمایه انسانی در معادن پرداخته است.
ایمنی حمل‌ونقل در معادن
یکی از موضوعات مهم و اصلی حوزه معدن، ایمنی و حمل‌ونقل است، به‌همین‌دلیل برای آن دستورالعمل جداگانه‌ای وجود دارد. رعایت ایمنی در حمل‌ونقل بخش معدن مسئله بسیار مهمی است که باید به آن توجه کرد. ایمنی موضوعی کلیدی است که در بحث حمل‌ونقل معدن بر آن تاکید می‌شود، چراکه این موضوع به‌طورمستقیم در تناژ تولید و پیشرفت کار تاثیرگذار است. براساس آیین‌نامه ایمنی معادن و حمل‌ونقل، برای دستگاه‌های مختلف معدنی قوانین متفاوت و خاصی وجود دارد که شرکت‌ها موظف به رعایت آن هستند.
پرواضح است که قوانین ایمنی برای تراکم ماشین‌آلات معدنی با قوانین ایمنی داخل شهری بسیار متفاوت است؛ به‌طور مثال سرعت مجازی که برای ماشین‌آلات در بخش معادن تعریف می‌شود حداکثر 30 کیلومتر است و این عدد بسته به نوع دستگاه و عرض مسیر تغییر می‌کند. درباره اهمیت طراحی معدن و نگاهی که در داخل معدن به موضوع حمل‌ونقل وجود دارد، باید گفت؛ رعایت استاندارد در عرض جاده‌های معدن یکی از موارد کلیدی برای افزایش ایمنی و کاهش حوادث ناگوار جاده‌ای است. هرچه فاصله معدن تا محل فرآوری کمتر باشد و حمل‌ونقل به‌صورت ریلی بیشتر انجام شود، حوادث هم کمتر و سرعت و تناژ تولید افزایش می‌یابد.
سیستم‌های هوشمندی که روی ماشین‌آلات معدنی نصب می‌شوند، یکی از عوامل تاثیرگذار در رشد ایمنی بخش معدن به‌شمار می‌روند. ماشین‌های معدنی به‌ویژه ماشین‌های بزرگ و دامپتراک با کامیون‌های جاده‌ای تفاوت گسترده‌ای دارند؛ چراکه سیستم‌های هوشمندی آنها را کنترل می‌کند. اگر ماشینی بیش‌ازحد مجاز بار زده، سرعتش بالا یا نقص فنی داشته باشد، سیستم‌های نرم‌افزاری، آنها را شناسایی و کنترل می‌کنند.
در حال حاضر نیازمند تربیت رانندگان ماهر در بخش معدن هستیم. رانندگی با ماشین‌آلات معدنی با ماشین‌های دیگر متفاوت است؛ بنابراین باید هر یک از مجموعه‌های معدنی، تربیت رانندگان خود را مدنظر قرار دهند. باید مهارت‌های تکمیلی برای آنها در نظر گرفت و به‌صرف اینکه گواهینامه دارند، به آنها اعتماد نکرد.
باید آیین‌نامه‌های ایمنی رعایت شود
حمید حاج اسماعیلی، فعال حوزه کارگری در ارتباط با وضعیت ایمنی معادن و امنیت کارگران معدن در محیط کار بهصمت گفت: موضوع معادن و ایمنی کارگران معدن را می‌توان از چند بعد مورد ارزیابی قرار داد.
نخستین موضوع، ماهیت کار در معادن است که جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود و نیازمند رعایت آیین‌نامه و استانداردهای حفاظت فنی و بهداشت کار است. در کشور ما، آیین‌نامه‌هایی برای استانداردهای ایمنی فعالیت در معادن وجود دارد که باید تمام آنها رعایت شود.
حاج اسماعیلی ادامه داد: آمار حوادث در کارگاه‌های معدنی بالاتر از آمار جهانی است و اتفاقاتی که در کارگاه‌های معدنی رخ می‌دهد، به‌علت عدم‌رعایت استانداردها و ایمنی‌هایی است که نیاز است تا براساس قانون رعایت شود. متاسفانه، طی ۲ دهه گذشته، دولت، نسبت به واگذاری معادن به بخش خصوصی، شتابزده عمل کرده و استانداردهای موردنیاز برای تامین امنیت و ایمنی معادن را در نظر نگرفته است.
وی گفت: بعد از حادثه برای معدن طبس، وزیر کار اظهار کرده است، این معدن به‌تازگی مورد ارزیابی قرار گرفته است و مشکلی از لحاظ ایمنی نداشته و ندارد. لازم به ذکر است که معادن موجود در کشور، معادن سنتی هستند و براساس شرایط قانونی، نیاز است تا همواره و قبل از هرگونه فعالیت، تست‌های لازم ایمنی انجام شود. باید مسئولان نظارت، ایمنی و حفاظت فنی در کارگاه‌های معدنی حضور دائم داشته باشند و برای جلوگیری از ایجاد خسارت و آسیب به نیروی کار، تست‌های لازم ایمنی را به‌صورت مستمر انجام دهند.
استانداردها رعایت نمی‌شود
وی افزود: یکی از ضعف‌ها و انتقادهایی که درباره بالا بودن حوادث و آسیب به نیروی انسانی در کشور وجود دارد، این است که استانداردها رعایت نمی‌شود. همچنین نادیده گرفته شدن حفاظت فنی و بهداشت نیروی کار، یکی از عوامل مهمی است که به نیروی انسانی، خسارت‌های بسیاری وارد می‌کند.
در عین حال، به‌علت آنکه معادن، همواره به‌دنبال سود هستند و کارفرمایان این حوزه نیز کمتر به مسائل بهداشت نیروی کار و ایمنی نیروی انسانی توجه می‌کنند، چنین خسارت‌های سنگینی پیش می‌آید. دولت نیز مسئولیت دارد تا با نظارت بر معادن، نسبت به ارزیابی همیشگی کارگاه‌های معدنی اقدامات لازم را انجام دهد. این نظارت و بازرسی‌ها در کشور کارآمد نیست و در حادثه معدن طبس، بیشترین انتقاد به دولت و وزارت کار وارد است.
حاج اسماعیلی خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که ایمنی و خسارت، تنها جان کارگر را نمی‌گیرد و به سرمایه‌های مادی کشور مانند سازمان تامین‌اجتماعی هم خسارت وارد می‌شود. هرگونه حادثه در کارگاه‌های معدنی کشور، ضررهای گسترده‌ای به‌همراه دارد که شاید مهم‌ترین آن، آسیب‌هایی است که به خانواده‌های جانباختگان وارد می‌شود. طی سال‌های گذشته، شاهد حوادث بسیاری در معادن بوده‌ایم و برای چنین موضوعاتی، تمهیدات لازم از سوی دولت انجام نشده است. تمام این موارد ناشی از آن است که دولت به مسئولیت‌های اساسی خود که حفاظت از نیروی کار و رعایت ایمنی معادن است، عمل نمی‌کند. به‌دلیل آنکه ماجرای حوادث در معادن، زمان‌های گذشته هم رخ داده است، کاملا نشان‌دهنده ضعف‌های نظارتی است که موجب پیش آمدن چنین خسارت‌هایی شده است.
وی گفت: اشتباهات بسیار گسترده‌ای در کشور وجود دارد که یکی از آنها، بی‌توجهی به نیروی کار و سرمایه انسانی است. اگر این موضوع موردتوجه قرار گیرد، می‌توان انتظار کاهش حوادث در حوزه معادن را داشت.
بنابراین، آنچه انتظار می‌رود، لزوم توجه به نیروی کار است و چنین موضوعی را وزارت کار باید مدیریت کند. خسارت‌های سنگینی به خانواده‌های معدنکاران طی حادثه معدن طبس وارد شد که با هیچ اقدامی قابل‌جبران نخواهد بود. باید پیشگیری‌ها براساس آیین‌نامه‌های ایمنی و بهداشت اجرایی شود تا این چنین حوادثی در کشور کاهش پیدا کند.
اهمیت آموزش نیروی انسانی معادن
سهراب حسینی، کارشناس معدن در ارتباط با وضعیت ایمنی معادن و معدنکاران بهصمت گفت: موضوع ایمنی در معادن را می‌توان از چند بعد و در چند بخش تعریف کرد. بخش اول نیروی انسانی و آموزش‌هایی است که باید به نیروی انسانی داده شود تا موضوعات HSE رعایت و جدی گرفته شود. بنابراین اگر نیروی انسانی، آموزش‌های ایمنی را رعایت کند، می‌توان امیدوار بود که حوادث در معادن روند کاهشی داشته باشد. نمی‌توان در کنار هر کارگر معدن، یک نیروی کار دیگر هم قرار داد تا موارد ایمنی توسط معدنکار رعایت شود.
حسینی ادامه داد: بحث خطر را می‌توان جزئی از کار معدنکاری دانست که دارای ریسک بسیار بالایی است و نسبت به سایر فعالیت‌ها، دارای خطر بیشتری است. جدا از آنکه حوادث معدنی می‌تواند جان معدنکاران را بگیرد، سبب خواهد شد تا خسارت‌های مالی هم به معادن وارد شود. این خسارت‌های مالی شامل از بین رفتن ابزار و ماشین‌آلاتی است که به‌واسطه حادثه از بین می‌روند و برای سرمایه‌گذار هزینه‌های بسیاری به‌همراه دارند. پس می‌توان نتیجه گرفت که ایمنی برای سرمایه‌گذار دارای اهمیت است.
وی گفت: در معادن زغال‌سنگ، زمانی که قرار است موضوع اکتشاف و حفاری انجام گیرد، هنگامی که یک نقطه با گاز برخورد می‌کند، باید از طریق دستگاه‌های مخصوص، میزان گاز موجود اندازه‌گیری و رهاسازی شود تا حفاری ادامه پیدا کند. به‌همین‌دلیل، در زمان طراحی معدن، باتوجه به تراکم شبکه‌های حفاری و اکتشافی، گازهای میان‌لایه راحت‌تر شناخته می‌شوند و در زمان طراحی، لایه‌های گازی تخلیه می‌شوند.
رعایت اصول حفاری، مهم است
وی افزود: باتوجه به آنکه در معادن، جریمه‌هایی برای عدم‌استفاده از کلاه ایمنی و رعایت نکردن HSE در نظر گرفته می‌شود، اما شاهد این موضوع هستیم که معدنکاران توجهی به رعایت قانون ندارند و از دستکش و کلاه ایمنی استفاده نمی‌کنند. در کشور ما، آمار مرگ‌ومیر و مصدومیت بسیار بالاست و باید برای آن چاره‌ای اندیشید. همواره گمان می‌کنیم حوادث برای دیگران است و اتفاق از ما دور است. زمانی که یک شخص دچار مشکل می‌شود، خانواده او هم درگیر می‌شود و عواقب بسیار زیادی به‌همراه دارد. در حقیقت نیازمند راه‌اندازی یک پویش ملی در کشور هستیم که هر شخص ارزش جان خود را بداند.
حسینی خاطرنشان کرد: زمانی که یک معدن قرار است تا طراحی شود، نیاز دارد تا حفاری اولیه با رعایت نکات ایمنی انجام گیرد و لایه‌های گازی مشخص و تخلیه شوند. این سوال مطرح می‌شود که آیا در معادن قدیمی کشور، چنین موضوعی رعایت می‌شود یا خیر؟ معادن قدیمی نیازمند بررسی بیشتر هستند تا گازهای موجود در لایه‌های زمین تخلیه شوند. در بسیاری از مواقع، برای سرمایه‌گذار صرف ندارد تا بررسی کرده و گازهای لایه‌های زمین را خارج کند؛ چون نرخ تمام‌شده زغال‌سنگ نسبت به فروش آن، صرف چندانی ندارد که سرمایه‌گذار بخواهد از نیروی انسانی بیشتر استفاده کرده تا گازهای لایه‌ای را خارج کند. در چنین مواقعی، سازمان‌های بزرگ معدنی در کشور باید با ارائه تسهیلات به کمک معادن آمده و جلوی بسته شدن معادن را بگیرند و از پول مردم برای خود مردم استفاده کنند.
سخن پایانی
حادثه معدن طبس بسیار دلخراش و ناگوار بود که نبود ایمنی لازم در این معدن زغال‌سنگ، سبب شد تا جان بسیاری از هموطنان عزیز کشورمان گرفته شود. حادثه‌ای که با ابراز همدردی و عزای عمومی و پرداخت دیه هم جبران نمی‌شود. جانی از دست رفته است و با پرداخت دیه و... قابل‌جبران نخواهد بود. امید است این بار، مسئولان درس بگیرند و نسبت به ایمن‌سازی تمام معادن کشور اقدام کنند. البته اگر قرار بر درس گرفتن بود، باید از حادثه معدن شازند درس عبرت می‌گرفتند. انتظار داریم تا دولت محترم و مسئولان امر، نسبت به ایمن‌سازی هرچه سریع‌تر معادن اقدام کنند تا شاهد از دست رفتن جان عزیز کارگران کشور نباشیم.
