سرمایه‌گذاری، لازمه احیای پتروشیمی‌ها
پتروشیمی ایران، مدت‌هاست که با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند و یکی از این مشکلات، نبود سرمایه‌گذار خارجی است. کشورهای اطراف ایران، بسترهای مناسبی را برای ورود سرمایه‌گذار خارجی فراهم کرده‌اند که ایران از این مسیر عقب مانده است. کارشناسان، بر این باور هستند که اگر توجه به صنعت پتروشیمی افزایش پیدا کند، می‌توان به افزایش راندمان و تولید صنایع پایین‌دستی امیدوار بود.
تاسیس صنعت پتروشیمی در کشور
ایجاد صنعت پتروشیمی در کشور به دهه ۱۳۳۰ شمسی برمی‌گردد. در اواخر این دهه، وزارت اقتصاد وقت به‌منظور گسترش و توسعه صنعت پتروشیمی در کشور بنگاه شیمیایی کشور را تاسیس کرد و شرکت مزبور در سال ۱۳۳۷ طرح احداث کارخانه کود شیمیایی مرودشت فارس (پتروشیمی شیراز) را به‌اجرا گذاشت. نخستین مجتمع پتروشیمی کشور تحت‌عنوان پتروشیمی شیراز در سال ۱۳۴۳ برای تولید کود شیمیایی به‌بهره‌برداری رسید. مطمئنا رشد صنعت پتروشیمی در کشور، نیازمند برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات تخصصی در ارتباط با صنعت نفت و گاز است، به‌همین‌منظور وزارت اقتصاد در سال ۱۳۴۲ پیشنهاد تشکیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی را تحت‌مالکیت دولت و شرکت ملی نفت ارائه کرد و چیزی طول نکشید که شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای تمرکز روی ایجاد و توسعه صنعت پتروشیمی کشور تاسیس شد.
هرچند تاسیس نخستین مجتمع پتروشیمی در ایران به دهه ۱۳۳۰ و آغاز به کار پتروشیمی مرودشت برمی‌گردد؛ اما باتوجه به ظرفیت ۳ میلیون تنی تولید محصولات پتروشیمی قبل از انقلاب اسلامی و ظرفیت بیش از ۹۰ میلیون تنی تولید محصولات پتروشیمی در حال حاضر، می‌توان گفت این صنعت یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه اقتصادی است. با این حال باوجود زمینه‌های فراوانی همچون دسترسی به خوراک، بازار، دریا و سایر موارد موردنیاز برای توسعه این صنعت، ظرفیت‌های خالی بسیاری روبه‌روی صنعت پتروشیمی ایران قرار دارد که لازم است سیاست‌گذاران و پژوهشگران به این موضوع توجه کنند.
مهم‌ترین دلایل تکمیل نشدن پروژه‌ها یا به‌تاخیر افتادن بهره‌برداری پروژه‌ها نیز این موارد است: ۱- مناسب نبودن فضای عمومی کسب‌وکار، ۲- ناتوانی در تدوین و اجرای برنامه‌ها و راهبردهای مالی، ۳- نقص در بروزرسانی مطالعات اقتصادی طرح‌ها و افزایش هزینه‌ها، ۴- عدم‌دسترسی به منابع مالی لازم برای مشارکت با بخش خصوصی، ۵- کاهش توانایی اجرای طرح‌های توسعه‌ای، ۶- مشکلات تامین منابع ارزی، ۷- نبود سیاست‌گذاری مالی بلندمدت، اتخاذ نکردن سیاست‌های حمایتی مالی از سوی نهاد ناظر صنعت، ۸-وضع قوانین و مقررات جدید موثر در سودآوری شرکت‌های پتروشیمی و ۹- نبود ثبات لازم در قوانین حوزه پتروشیمی.
نیاز به یک پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای
میثم فتحی‌محب، کارشناس پتروشیمی در ارتباط با مشکلات پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های کشور به صمت گفت: پالایشگاه‌های فعال مناسبی در کشور وجود دارند که ظرفیت یک میلیون بشکه‌ای دارند و می‌توان گفت که ظرفیت تولید در این پالایشگاه‌ها حدود ۱۰۷میلیون لیتر است. وضعیت پالایشگاه‌های کشور قابل‌قبول است و ما حداقل به یک پالایشگاه ۳۰۰ هزار بشکه‌ای دیگر نیز نیاز داریم.
فتحی‌محب ادامه داد: در بحث پتروشیمی، توسعه چشمگیری را شاهد هستیم و باید گفت این صنعت دارای کارنامه قابل‌قبولی است. مواد پایه‌ای مانند اتیلن، متانول و آمونیاک، تولید بسیار موفق و تهاجمی داشته‌اند. در بحث تولید متانول باید گفت مقدار ۸ میلیون لیتر مازاد متانول در کشور وجود دارد و این متانول در دسترس است و عمده آن صادر می‌شود.
وی افزود: حوزه مواد پتروشیمی و صادرات آن، چندان موفق نبوده و توسعه کامل انجام نگرفته است. نقطه کلیدی صنعت پتروشیمی ایران، نادیده گرفته شده است و باید توجه ویژه‌ای به آن کرد. واحدهای پایین‌دستیی صنعت پتروشیمی با کمبود خوراک مواجه شده‌اند و واحدهای میان‌دستی، چندان مورداستقبال قرار نگرفته‌اند.
خوراک پتروشیمی‌ها، مشکل اساسی
وی گفت: موضوع مدیریت خوراک مجتمع‌های تولیدی در صنعت پتروشیمی نیز مشکل بزرگ و اساسی محسوب می‌شود. براساس اطلاعات موجود، از مقدار محصولات پتروشیمی تولیدی در ایران در یک سال و مقایسه آن با میزان برنامه‌ریزی‌شده در همان سال، مقدار محصولات تولیدی کاهش چشمگیری داشته است که این کاهش تولید نه‌تنها مربوط به کمبود خوراک در بخش‌های تولیدی است، بلکه مربوط به بالا بودن موجودی و همچنین بی‌توجهی مصرف پایین‌دستیی است، بنابراین می‌توان اشاره کرد که ضعف مدیریتی در تامین خوراک واحدهای پتروشیمی، مشکلات عملیاتی، طراحی و بالابودن موجودی و عدم‌مصرف پایین‌دستیی، سبب از دست رفتن میزان قابل‌توجهی ارزش‌افزوده در صنعت پتروشیمی است.
فتحی‌محب در ارتباط با تولید بنزین از متانول گفت: تولید بنزین از متانول یک واحد مشخص‌شده‌ای بوده که از اواخر دهه ۱۹۷۰، کشور استرالیا قصد این کار را با کمک شرکت‌های امریکایی داشت، اما به‌واسطه نرخ نفت، نتیجه روشنی در بر نداشت. این پروژه‌ها زمانی اقتصادی هستند که نرخ نفت،بالای ۸۵ دلار باشد. چینی‌ها به‌واسطه آنکه واردات نفت برای‌شان سنگین تمام می‌شد، سعی کردند واحدهای تولید بنزین از متانول را راه‌اندازی کنند. چینی‌ها از سال ۲۰۱۶ که این فعالیت را آغاز کردند، بعد از چند سال، نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند و اقدام‌شان دوام لازم را نداشت و مجبور شدند تا واحدهای خود را تعطیل کنند.
تولید بنزین از متانول، به ارزیابی دقیق نیاز دارد
وی افزود: تولید بنزین از متانول به ارزیابی دقیق نیاز دارد و نمی‌توان گفت این اقدام برای کشور مناسب است یا خیر. شرایط کشورها با یکدیگر تفاوت دارند و این شرایط است که مشخص می‌کند آیا تولید یک چیز خاص برای کشور اهمیت دارد یا خیر. در وضعیت فعلی، باید بیشتر بررسی شود و نگاه تهاجمی به این موضوع چندان مناسب نخواهد بود.
وی گفت: قطعا طرح تولید بنزین از متانول برای بسیاری از کارشناسان حوزه پتروشیمی و انرژی نگران‌کننده است. چنین پروژه‌ای برای پتروشیمی‌ها یک طرح بسیار سودآور بوده، به‌ویژه آنکه نرخ متانول جهانی با کاهش نرخ همراه شده و فروش هم به‌دلیل مسائل تحریم‌ها دشوارتر است، هرچند ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های متانول در جهان است، اما رقبای منطقه‌ای مانند عربستان هم به‌سرعت در حال احداث واحدهای متانولی هستند تا بتوانند جای خود را در بازار این محصول در جهان بگیرند.
فتحی‌محب درباره سرمایه‌گذاری‌های موفق در بخش پتروشیمی ایران اظهار کرد: قطعا در این حوزه، نیاز به سرمایه‌گذار خارجی احساس می‌شود تا بتوانیم واحدهای پتروشیمی خود را تقویت کنیم. کشور ما تحریم است و درآمدهای ارزی بسیار محدودی داریم و اگر قرار باشد یک اتفاق خوب در زمینه تولید و پتروشیمی رخ دهد، می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی باشد.
وی خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاری‌های مناسبی در صنعت پتروشیمی اتفاق افتاده است، اما باتوجه به شرایط فعلی کشور، این سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانست بهتر باشد. قابل‌تامل است که سرمایه‌گذاری و هدایت اعتبار باید به‌صورتی باشد که به‌سمت پروژه‌های اولویت‌دار حرکت کند.
مشکلات صنایع پایین‌دستی پتروشیمی
مهدی پورقاضی، عضو سابق شورای مشورتی امور بازرگانی وزارت صمت در امور پتروشیمی‌ها در ارتباط با وضعیت پالایشگاه‌های کشور به صمت گفت: در ارتباط با صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، مشکلاتی مانند خرید از بورس و رقابت‌پذیری را داشته‌ایم. این مشکلات با گذشت زمان، کمرنگ شد، اما همچنان از بین نرفته و رقابت در بورس نسبتا بالا رفته است و زمانی که رقابت بالا می‌رود، نرخ تمام‌شده کالای داخلی در مقایسه با کالای خارجی رقابتی نخواهد شد. به‌تازگی بخشنامه‌ای را بدون هماهنگی با تولیدات صنایع پایین‌دستی برای گمرک ارسال و تعریفی برای صادرات کرده‌اند که این موضوع، صادرکنندگان را با مشکل مواجه کرده است.
پورقاضی ادامه داد: بخشنامه جدید، بدون هماهنگی با صنایع پتروشیمی پایین‌دستی منتشر و اجرایی شده است و قرار بود، تنظیم این بخشنامه و تسهیل محیط کسب‌وکار، با همکاری بخش‌های صنعتی و پتروشیمی انجام گیرد. صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، مشکلات بسیاری دارند که می‌توان نبود سرمایه‌گذار و ناترازی انرژی را، مهم‌ترین چالش‌های این حوزه دانست. همان‌طور که درجریان هستید، صنایع ۲ روز در هفته برق ندارند و زمانی که برق یک صنعت با ناترازی مواجه می‌شود، سرمایه‌گذار، ریسک سرمایه‌گذاری را نمی‌پذیرد. بسیاری از واحدهای پتروشیمی، به‌واسطه کمبود برق، کار را تعطیل کرده و اظهار می‌کنند که فعالیت در چنین وضعیتی، توجیه اقتصادی ندارد. می‌توان نتیجه گرفت که مشکل برق، پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی، پتروشیمی‌ها را دچار مشکلات بسیاری کرده است.
وی گفت: یکی دیگر از مشکلات سد راه پتروشیمی‌ها و صنایع پایین‌دستی پتروشیمی ها، تامین ارز موردنیاز است. مشکلاتی مانند تامین ارز، نرخ ارز، نوسانات نرخ ارز و همچنین مشخص نبودن میزان تخصیص ارز برای واردات مواد اولیه، سبب شده است تا در بخش پایین‌دستی، با کاهش تولید و رکود در تولید همراه باشیم.
به سرمایه‌گذار خارجی نیاز داریم
وی افزود: سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه پتروشیمی، نزدیک به صفر است و این موضوع می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. این موضوع در حالی است که در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و کشورهای نزدیک به ایران، سرمایه‌گذاران، تمایل به سرمایه‌گذاری دارند. در حوزه پتروشیمی، باید روابط ایران با سایر کشورها اصلاح شود و نیازمند اصلاح در روابط سیاسی کشور هستیم. ما باید با سایر کشورها دست دوستی داده و در معاهدات بین‌المللی شرکت کنیم. نبود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران، سبب رکود در حوزه پتروشیمی و حوزه‌های پایین‌دستی پتروشیمی شده و چنین امری باعث تاسف است. پتروشیمی کشور، نیازمند سرمایه است تا بتواند بخش‌های پایین‌دستی را تامین کند. این نکته را هم باید در نظر داشت که صنعت پتروشیمی منتظر دولت نیست و با کمک شرکت ملی صنایع پتروشیمی با منطق و بدون زیاده‌خواهی مسائل را پیگیری می‌کند تا به اهداف موردنظر برسد و نقش صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی محقق شود.
سخن پایانی
پالایشگاه‌ها و پتروشیمی کشور، وضعیت مناسبی ندارند و نیاز است تا با توجه دولت و همکاری بخش خصوصی، این واحدها احیا شوند. صنعت پتروشیمی، با تامین مواد اولیه و نهاده‌های بخش‌های اقتصادی مختلف و داشتن کمترین وابستگی به سایر بخش‌های اقتصاد کشور، موجب افزایش رشد سالانه ارزش‌افزوده و افزایش میزان صادرات نفتی شده است که همه اینها در نهایت به تحقق یافتن اهداف برنامه‌های توسعه کشور منجر می‌شود. نیاز است به‌واسطه اهمیت‌های فراوان این حوزه، توجه دولت چهاردهم کمی بیشتر باشد.
