حقوق نادیده کارگران کشاورزی
باوجود اینکه کارگران نقش بسزایی در تامین مواد غذایی و رونق اقتصادی کشور دارند، اما اغلب حقوق و مزایای آنان نادیده گرفته می‌شود. حقوقی که شامل دستمزد، ساعات کار، تامین سلامت، امنیت و رفاه کارگران، شرایط ایمنی و بهداشت و تسهیلات رفاهی است. در مقابل نه‌تنها به حداقل حقوق کارگران کشاورزی توجهی نمی‌شود، بلکه ممکن است با چالش‌های مختلفی مانند قراردادهای ناعادلانه، ساعات کار بیش از حد و نبود ایمنی کافی مواجه باشند.
چالش‌های کارگری در بخش کشاورزی
شغل کارگری کشاورزی اغلب در ترک شهر و دیار و رفتن به شهر دیگر برای مشغول شدن در مزارع و باغات کشاورزی یا دامداری‌ها و مرغداری‌ها تعریف می‌شود. باوجود اینکه دستمزد کارگر فصلی کشاورزی برای سال ۱۴۰۴ حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان معین شده است، اما براساس یک قانون نانوشته، کارگران فصلی و کشاورزی، مزدی بیشتر از روزمزد تعیین‌شده (بیشتر از دو برابر) توسط اداره کار دریافت می‌کنند، پس باید از دریافت مزایا و حقوق دیگر از قبیل بیمه، بازنشستگی و … دست بکشند.
همین مسئله خود چالش‌هایی بزرگ برای این قشر فراهم می‌کند، ضمن اینکه باید توجه داشت که حداقل دستمزد اداره کار به‌هیچ‌وجه کفاف یک زندگی حداقلی را نمی‌دهد و از طرف دیگر، کارگران باید در ازای حقوق کمی بیشتر از اداره کار تا آخر عمر به‌صورت پاره‌وقت کار کنند و در عین حال از تمامی حق‌وحقوق ابتدایی و قانونی خود دست بکشند. این در حالی است که براساس قانون کار کشاورزی، کارفرما موظف است تمامی حقوق و مزایای مندرج در قانون کار را به کارگران پرداخت کند. این حقوق و مزایا شامل کارگران بخش کشاورزی و فصلی نیز می‌شود. همچنین با این شرایط، کارگران کشاورزی و فصلی می‌توانند با کارفرما و مالکین قرارداد کار ببندند و از حقوق ابتدایی اداره کار از جمله بیمه و حق بازنشستگی برخوردار باشند.
این در حالی است که باوجود تاکید قوانین بر رعایت حقوق کارگران کشاورزی، اداره کار و سازمان تامین‌اجتماعی از پیگیری حقوق این کارگران اعم از شرایط کاری کارگران، مزد، بیمه، قرارداد کاری و بسیاری مسائل دیگر شانه خالی می‌کند.
باکس
تجهیزات به کمک کشاورزان آمده است
عنایت‌اله بیابانی، قائم‌مقام خانه کشاورز در گفت‌وگو با صمت درباره کارگران کشاورز گفت: بسیاری از کشاورزان سرمایه‌دار ایرانی به فکر مهاجرت هستند، همچنین کشورهای دیگر به‌دلیل تجربیات کشاورزی مناسب کشاورزان ایرانی، جایگاه خوبی برای آنها قائل بوده و به‌دلیل درآمد بالا و قوانین روز کارگری که کشورهای اروپایی و امریکایی دارند، کشاورزان و حتی کارگران کشاورز ایرانی نیز به کشورهای ترکیه، امریکا، استرالیا و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مهاجرت می‌کنند.
وی همچنین بااشاره به تجهیزات نوین کشاورزی گفت: گاه برخی فعالیت‌های کشاورزی که با روش‌های سنتی انجام می‌شد، بسیار پرزحمت و سخت بود، اما خوشبختانه امروزه برخی تجهیزاتی که اکنون وارد حوزه کشاورزی شده، به کمک کشاورزان به‌ویژه شالیکاران آمده و در نتیجه کار را برای آنها راحت‌تر کرده‌اند.
کمبود نیروی کار
در کنار چالش‌های اصلی که کشاورزان امروزه با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، کمبود نیروی کار کشاورزی، یکی دیگر از چالش‌های کشاوزان طی سال‌های اخیر است. از طرف دیگر، در پی مهاجرت بسیاری از روستاییان به شهرها، کشاورزی در این مناطق با کمبود نیروی انسانی مواجه شده است.
نبود نیروی متخصص و آموزش‌دیده نیز از دیگر چالش‌های مربوط به نیروی انسانی کشاورزی است. باتوجه به متوسط سن کشاورزان در ایران یعنی ۵۹ سال، درصد بسیار زیادی از این افراد، اطلاعاتی نسبت به فناوری‌های حوزه کشاورزی ندارند؛ بنابراین با استفاده از روش‌های سنتی به تولید محصولات زراعی می‌پردازند. از تبعات این اتفاق علاوه بر آفت و بیماری در محصولات، هدررفت حجم بسیار زیادی از آب در شرایط بحرانی و بی‌آبی حاکم بر کشور است. این در حالی است که استفاده از نیروی آموزش‌دیده، موجب بهره‌مندی از روش‌های نوین و استفاده از کشاورزی مکانیزه و در نتیجه تولید محصول زراعی باکیفیت‌تر و در نتیجه سود بیشتر کشاورز است.
کارگران حاضر به کار در دامداری‌ها نیستند
منصور پوریان، رئیس شورای تامین دام کشور در گفت‌وگو با روزنامه صمت بااشاره به نیروی کار حوزه دامداری گفت: معمولا در بخش دامداری، کارگر خیلی سخت گیر می‌آید. معمولا کارگران این حوزه دستمزدهای بالایی طلب می‌کنند، اما با این حال همواره سعی می‌شود که کارگران را راضی نگه داریم، چراکه شرایط کاری ما به‌گونه‌ای است که افراد کمی حاضر به ورود به آن هستند.
رئیس شورای تامین دام کشور ادامه داد: اغلب کارگرانی که وارد دامداری‌ها می‌شوند، همراه با خانواده بوده و کارفرمایان باید جای زندگی آنها را نیز تامین کنند. اما با این حال تلاش می‌شود تا به‌دلیل شرایط کاری سخت، آنها را راضی نگه داریم. باتوجه به چالش‌هایی که در نیروی کار این حوزه وجود دارد، ضمن پرداخت حقوق مناسب، بیمه آنها نیز موردتوجه قرار دارد.
به‌گفته وی؛ کارگران مشغول در دامداری‌ها، دستمزدی در محدوده ۲۵ تا ۴۰ میلیون تومان دریافت می‌کنند.
قانون کار کشاورزی چه می‌گوید؟
از نظر قانون، کارگر کشاورزی کسی است که در مقابل دریافت مزد یا حقوق مشخص در یک یا چند شغل از مشاغل کشاورزی در واحدهای کشت، صنعت و مزارع دولتی یا مزارعی که عملیات کاشت،داشت و برداشت در آنها به‌وسیله ماشین‌های کشاورزی انجام می‌شود،کار کند.
بر همین اساس کلیه کارهای مربوط به آماده کردن زمین و کاشت و مراقبت‌های زراعی و برداشت و بهره‌برداری از انواع نباتات، اشجار، فعالیت‌های مربوط به امور دامداری و دامپروری و... مشاغل کشاورزی محسوب می‌شوند.
• مدت کار، تعطیلات و مرخصی‌ها
ساعت کار کارگران نباید از 10 ساعت در شبانه‌روز یا ۶۰ ساعت در هفته بیشتر شود. اوقات استراحت و صرف غذا جزو کار محسوب نمی‌شود. البته کارهای سخت و زیان‌آور و مشاغل کشاورزی که نیاز دارد کارگر کمتر از 10ساعت در شبانه‌روز کار کند، طبق آیین‌نامه به‌تصویب شورای‌عالی کار کشاورزی رسیده است. تعطیل هفتگی در مشاغل کشاورزی و نحوه استفاده از آن، همچنین میزان دستمزد یا حقوق مربوطه توسط شورای‌عالی کار کشاورزی معین شده است.
• شرایط کار زنان و اطفال
طبق قانون کار کشاورزی، سپردن مشاغل کشاورزی به اطفالی که سن آنها کمتر از ۱۲ سال بوده و همچنین ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور و کار در شب به کارگران زن و کارگرانی که کمتر از ۱۴ سال دارند، ممنوع است. لیست این کارهای سخت و زیان‌آور برحسب شرایط اقلیمی و عرف محل و ساعات ممنوعه کار توسط شورای‌عالی کار کشاورزی تعیین می‌شود.
• مزد یا حقوق
براساس قانون کار کشاورزی، مزد یا حقوق باید برحسب قرارداد کار به‌طور روزانه، هفتگی یا ماهانه پرداخت شده و گاه ممکن است که قسمتی از آن به‌صورت جنس به کارگران کشاورزی پرداخت شود. همچنین طبق این قانون، آخرین قسط مزد یا حقوق درباره قراردادهای کار که برای مدت معین یا انجام کار محدود، باید حداکثر در خاتمه کار پرداخت شود. البته ناگفته نماند تا زمانی که حداقل مزد یا حقوق تصویب شده است، حداقل مزد یا حقوق همان خواهد بود که بنا به عرف هر محل به کارگر ساده در بدو اشتغال پرداخت می‌شود.
لازم به توضیح است که طبق این قانون، مزد یا حقوق کارگر زن و کارگر مرد برای کار مساوی، یکسان است.
• قرارداد کار
هرگاه قرارداد کار برای مدت نامحدود از طرف کارفرما منعقد شده باشد، هر یک از طرفین می‌توانند با 30 روز اخطار کتبی آن را فسخ کنند. کارگری که قرارداد وی از طرف کارفرما فسخ شده یا اخراج می‌شود، هرگاه 6 ماه متوالی یا ظرف یک سال، 6 ماه متناوب نزد آن کارفرما کار کرده باشد، کارفرما موظف است در موقع فسخ قرارداد یا اخراج کارگر، برای هر سال کار، ۱۵روز آخرین مزد یا حقوق را به‌عنوان مزایای کار به کارگر اخراج شده پرداخت کند.
در صورتی که اخراج کارگر به تشخیص شورای حل اختلافات در اثر تقصیر وی در انجام وظیفه باشد، هیچ‌گونه حقی به وی تعلق نخواهد گرفت.
بیمه کارگران کشاورزی مشمول این قانون تابع مقررات بیمه‌های اجتماعی است.
این قانون مشتمل بر 40 ماده و 7 تبصره پس از تصویب مجلس سنا در جلسه روز چهارشنبه ۱۱اردیبهشت ۱۳۵۳ در جلسه روز سه‌شنبه 7 خرداد ۱۳۵۳ به‌تصویب مجلس شورای ملی رسید.
سخن پایانی
براساس آمارهای رسمی، کارگران بخش‌های کشاورزی شامل کارگرانی می‌شوند که در باغات و دامداری‌ها و مزارع کشاورزی مشغول به کار هستند؛ به‌همین ترتیب پیدا کردن تعداد دقیق کارگران بخش کشاورزی و ارزش تولیدی آنها و دیگر آمارهای لازم سخت بوده و گاهی در دسترس نیستند. اما طبق آمارهای رسمی حدود ۲میلیون کارگر در بخش کشاورزی کشورمان مشغول به کار هستند. متاسفانه کار کشاورزی ساده به‌نظر می‌رسد و اغلب بی‌ارزش و کم‌اهمیت تلقی می‌شود. این نوع نگاه به کارگران، آفتی است که بر جسم‌وجان کارگران سایه انداخته و گاه همین نوع نگاه، موجب سوءاستفاده برخی کارفرماها در پرداخت حقوق کارگران کشاورزی می‌شود.
بر همین اساس بررسی و احقاق حقوق کارگران در اراضی کشاورزی، نیازمند توجه ویژه و تدابیر جدی است.
