واژه «ناترازی انرژی» در ایران به وضعیتی اشاره دارد که در آن میزان «تولید» و «مصرف» انرژی در کشور با یکدیگر متوازن نیستند. به‌عبارت دیگر، ناترازی انرژی زمانی رخ می‌دهد که میزان تولید انرژی (به‌ویژه در بخش‌‌های برق، گاز، نفت و انرژی‌‌های تجدیدپذیر) از تقاضا و مصرف واقعی در کشور کمتر یا بیشتر باشد.

ناترازی در تولید و مصرف برق در تابستان‌‌ و اخیرا زمستان‌‌ در کنار ناترازی در تولید و مصرف گاز طبیعی در فصول سرد سال (عمدتا زمستان) به اختلالی گسترده در تامین انرژی ‌برای بخش‌‌های مختلف، از جمله صنایع، بخش خانگی و نیروگاه‌‌ها منجر شده است «سیاست‌‌های انرژی ناکارآمد»، «هدررفت بالای انرژی»، «رشد سریع تقاضا»، «محدودیت‌های زیرساختی در بخش تولید انرژی» و «نیاز به بهبود در مدیریت منابع انرژی» مهم‌ترین عوامل دخیل در این داستان هستند. با توجه به این وضعیت، اکنون سوال کلیدی این است که ناترازی انرژی روی تغییر سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران چگونه اثرگذار خواهد بود؟  بازیگران بخش انرژی معتقدند ناترازی انرژی می‌تواند تاثیرات قابل‌توجهی بر سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران داشته باشد. این اثرات می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر تصمیمات سرمایه‌گذاران و به‌طور‌کلی بر پویایی صنعت در کشور تاثیر بگذارند. مهم‌ترین تاثیرات ناترازی انرژی ‌بر سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران به ۷ مولفه خلاصه می‌شود:

اول: عدم‌اطمینان در تامین انرژی

یکی از مهم‌ترین عواملی که سرمایه‌گذاران را در صنعت جذب یا از آن دور می‌کند، اطمینان از تامین پایدار انرژی است. در صورتی که ناترازی انرژی باعث شود تامین برق، گاز یا دیگر منابع انرژی به صورت ناپایدار و با قطعی‌‌های مکرر مواجه باشد، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند در بخش‌‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که ریسک کمتری از نظر تامین انرژی دارند. به‌طور خاص، صنایع انرژی‌‌بر مانند فولاد، سیمان، صنایع پتروشیمی و برخی دیگر از صنایع سنگین ممکن است از این ناترازی آسیب ببینند.

دوم: افزایش هزینه‌‌های تولید

در شرایط ناترازی انرژی، به‌ویژه در زمان‌‌هایی که کمبود انرژی شدید است (مانند تابستان یا زمستان)، ممکن است تولیدکنندگان مجبور شوند از منابع انرژی گران‌‌تر یا موقت برای ادامه فعالیت‌‌های خود استفاده کنند. برای مثال، ممکن است نیاز به استفاده از «ژنراتورهای برق موقت» یا «خرید انرژی از بازارهای ثانویه با قیمت بالاتر» باشد که این مسئله می‌تواند هزینه‌‌های تولید را افزایش دهد و در نتیجه جذابیت سرمایه‌گذاری در این بخش‌‌ها را کاهش دهد.

سوم: کاهش رقابت‌‌پذیری و سودآوری

ناترازی انرژی می‌تواند موجب کاهش رقابت‌‌پذیری صنایع ایران در سطح جهانی شود. اگر تامین انرژی به طور غیرقابل پیش‌بینی دچار مشکل شود، صنایع داخلی ممکن است قادر به تولید به میزان دلخواه نباشند و در نتیجه سودآوری آنها کاهش یابد. این وضعیت ممکن است بر تصمیمات سرمایه‌گذاران خارجی نیز تاثیر بگذارد که ترجیح می‌دهند در کشورهایی با زیرساخت‌‌های پایدارتر سرمایه‌گذاری کنند.

چهارم: عدم‌امکان توسعه پروژه‌‌های جدید

در صنایع مختلف، به‌ویژه در پروژه‌‌های بزرگ مقیاس که به منابع انرژی زیادی نیاز دارند، ناترازی انرژی می‌تواند یکی از موانع اصلی برای شروع پروژه‌‌های جدید باشد. به‌عنوان‌مثال، پروژه‌‌های صنعتی جدید که به انرژی قابل‌توجهی برای راه‌‌اندازی نیاز دارند، ممکن است به‌دلیل محدودیت‌های انرژی و نگرانی از تامین انرژی در بلندمدت، با مشکلات جدی مواجه شوند.

پنجم: تاثیر بر روند سیاست‌گذاری اقتصادی

ناترازی انرژی ممکن است موجب شود که دولت‌‌ها منابع بیشتری را صرف حل مشکلات زیرساختی و بهبود تامین انرژی کنند. این موضوع می‌تواند به کاهش منابع مالی در بخش‌‌های دیگر مانند توسعه زیرساخت‌‌های صنعتی، تحقیق و توسعه، یا حمایت از صنایع نوظهور منجر شود. در نتیجه، سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌‌ها ممکن است کاهش یابد.

ششم: توجه به انرژی‌‌های تجدیدپذیر و تکنولوژی‌‌های نو

یکی از تاثیرات بلندمدت ناترازی انرژی ممکن است افزایش توجه به انرژی‌‌های تجدیدپذیر و تکنولوژی‌‌های نوین باشد. سرمایه‌گذاران ممکن است به‌سمت پروژه‌‌هایی که مصرف بهینه انرژی یا استفاده از منابع تجدیدپذیر (مانند انرژی خورشیدی و بادی) را به عنوان راه‌‌حل‌‌های مقابله با ناترازی انرژی در نظر می‌‌گیرند، گرایش پیدا کنند. این ممکن است موجب تحولاتی در صنعت‌‌های مرتبط با انرژی‌‌های نو شود.

هفتم: تاثیر بر پیش‌بینی‌‌های اقتصادی

در صورتی که ناترازی انرژی به یک بحران تبدیل شود، ممکن است پیش‌بینی‌‌های اقتصادی و برنامه‌‌ریزی‌‌های بلندمدت به هم بریزد. این مسئله می‌تواند اثرات منفی بر بازار سرمایه، نرخ بهره، و حتی برنامه‌‌های توسعه صنعتی کشور داشته باشد.

سرمایه‌گذاران معمولا از ریسک‌‌های پیش‌بینی‌‌نشده دوری می‌کنند و این می‌تواند موجب کاهش جریان سرمایه‌گذاری به‌سمت بخش‌‌های مختلف صنعتی شود.به طور کلی، ناترازی انرژی می‌تواند سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران را با چالش‌‌های جدی مواجه کند.

این موضوع می‌تواند موجب کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌‌ها، افزایش هزینه‌‌های تولید و در نهایت کاهش رقابت‌‌پذیری و بهره‌‌وری صنایع شود.

از طرف دیگر، این چالش می‌تواند باعث تشویق به سرمایه‌گذاری در حوزه‌‌هایی مانند انرژی‌‌های تجدیدپذیر و فناوری‌‌های نوین شود که به‌نوعی راه‌‌حل‌‌های پایداری برای کاهش وابستگی به منابع انرژی غیرپایدار فراهم می‌کنند.

اما در صورت تغییر رویکرد سرمایه‌گذاری، این تغییر چگونه خواهد بود؟ برای مثال در حوزه معادن ناترازی انرژی چگونه در تغییر سرمایه‌گذاری اثرگذار خواهد بود؟ آیا سرمایه‌گذاران معادن به‌سمت بازارهای دیگر خواهند رفت؟اگر ناترازی انرژی در ایران موجب تغییر در رویکرد سرمایه‌گذاری شود، این تغییر می‌تواند به شکلی عمیق و گسترده در صنعت‌‌هایی که انرژی زیادی مصرف می‌کنند، به‌ویژه در حوزه معدن و صنایع معدنی، مشاهده شود. تاثیر ناترازی انرژی ‌بر سرمایه‌گذاری در این حوزه‌‌ها می‌تواند به صورت‌های مختلفی خود را نشان دهد.

توسعه معدنکاری فراسرزمینی

توسعه معدنکاری فراسرزمینی: سرمایه‌گذاران داخلی که با محدودیت‌های تامین انرژی در ایران مواجه می‌‌شوند، ممکن است برای به‌حداقل رساندن ریسک‌‌های ناشی از ناترازی انرژی، به‌سمت کشورهای دیگر با منابع انرژی پایدارتر یا هزینه‌‌های انرژی کمتر حرکت کنند. این تغییر جهت می‌تواند به‌دلیل ارزان‌‌تر بودن انرژی در کشورهایی مانند برخی از کشورهای آسیای مرکزی، آفریقا یا آمریکای لاتین باشد که هزینه تولید را کاهشمی‌دهند. در نتیجه در این شرایط، برخی از سرمایه‌گذاران ممکن است به پروژه‌‌های معدنی خارج از ایران توجه بیشتری نشان دهند و در نتیجه بخشی از جریان سرمایه‌گذاری به خارج از کشور منتقل شود.

سخن پایانی

ناترازی انرژی می‌تواند تاثیرات عمده‌‌ای بر سرمایه‌گذاری بر بخش فولاد و صنایع‌معدنی ایران داشته باشد. این تاثیرات می‌توانند شامل کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری در ایران به‌دلیل مشکلات تامین انرژی، افزایش هزینه‌‌ها و کاهش رقابت‌‌پذیری باشند. در مقابل، سرمایه‌گذاران ممکن است به‌سمت بازارهای خارجی یا صنایع با مصرف انرژی کمتر حرکت کنند.

همچنین، ممکن است تغییرات در فناوری‌‌های تولید فولاد و انرژی‌‌های تجدیدپذیر نیز بر رویکردهای سرمایه‌گذاری تاثیرگذار باشد. در این مقطع توجه به سرمایه‌گذاری در صنایع پربازده که نیاز کمتری به انرژی داشته و سودآوری بالایی دارند، احتمالا در اولویت صنعتگران قرار خواهد گرفت، ضمن اینکه به‌دلیل تحولات سیاسی، اقتصادی و فناوری احتمال تقویت و رشد بیشتر بخش خدمات نیز در ابعادی بزرگ‌تر از قبل وجود دارد.