موضوع توسعه تجارت، می‌تواند مباحث مفید در راستای توسعه کشور تعریف شود. حال آن که چگونگی ترانزیت و تجارت بین کشورها، مقدم بر هر نوع از ارتباط است. چندی است که اخباری مبنی بر فروش چابهار به افغانستان و هندوستان به گوش می‌رسد. برخی رسانه‌ها خبر از واگذاری و فروش چابهار می‌دهند. حال آنکه پس از پیگیری‌های تجارت‌نیوز، مشخص شد که جزئیات این خبر، به گونه‌ای نیست که برخی رسانه‌ها منتشر کرده‌اند. لازم است که به برخی مسائل حساس در کشور، دقیق‌تر پرداخته شود تا موج خبرهای دروغ و گمانه‌زنی‌ها کاهش یابد.

چابهار یکی از مناطق استراتژیک در کشور است و از این جهت، حساسیت‌های بسیاری در مورد اخبار مربوط به آن وجود دارد. این منطقه یکی از راه‌های اتصال به آب‌های آزاد به حساب می‌آید و خود می تواند مبدا و مقصد صادرات باشد. همچنین چابهار به عنوان قطب سوم پتروشیمی کشور نیز مطرح می‌شود و نقش کلیدی در توسعه محور شرق کشور در راستای کریدور شمال- جنوب دارد.

با توجه به استراتژیک بودن این منطقه، کشورهای دیگر همواره توجه ویژه‌ای به آن دارند. هند و افغانستان ازجمله کشورهایی هستند که از قدیم‌الایام تلاش زیادی برای گسترش فعالیت خود در این منطقه به نمایش گذاشته‌اند. تا جایی که برخی بحث واگذاری و و حتی فروش منطقه آزاد چابهار به این دو کشور را پیش می‌کشند! حال نیاز است که به نوع ارتباط میان ایران و این کشورها و نحوه سرمایه‌گذاری آن‌ها در منطقه پرداخته شود.

سابقه سرمایه‌گذاری هند در چابهار

24 اردیبهشت‌ماه 1403، قرارداد مشارکت 10ساله شرکت IPGL هند در تجهیز و بهره‌برداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار امضا شد. هدف هند را می‌توان ایجاد یک مسیر تجاری جایگزین برای دسترسی به ایران، افغانستان، اوراسیا و کشورهای آسیا میانه دانست.

برای چرایی انعقاد این قرارداد می‌توان به رقابت چین و هند پرداخت. هند که پس از تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در روابط خود تجدیدنظر کرده بود، بار دیگر به دلیل منافع حاصل از تجارت، قصد همکاری با ایران را دارد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد امتیازهای بسیاری که در شرایط تحریم به چین داده می‌شود، توجه هند را به برقراری ارتباط با ایران دوچندان کرده است. هند با توسعه بندر چابهار و داشتن اختیار این منطقه استراتژیک، نمی‌خواهد عرصه را به چین ببازد. چنین قراردادی راه هند برای تجارت با بسیاری از کشورهای همسایه را تسهیل کرده است. حال پس از هند، نوبت به افغانستان رسیده است.

مذاکره با طالبان

اظهارات در خصوص فروش زمین‌های چابهار به افغانستانی‌ها، به نشست‌های مقامات ایرانی در کابل برمی‌گردد. 16 مهرماه، اخباری مبنی بر نشست مشترک بررسی جایگاه استراتژیک چابهار و گسترش همکاری‌های اقتصادی با حضور وزیر صنعت و تجارت افغانستان، حمیرا ریگی، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار، و جمعی از معاونان و مدیران دیگر در کابل برگزار شد.

این نشست با مقامات حکومتی افغانستان و طالبان برگزار شده است و مربوط به افزایش روابط بین دو کشور است. از این رو می‌توان نسبت به خبرهایی مبنی بر فروش زمین‌ها به اتباع افغانستانی که خود از طالبان فرار کرده‌اند، شک کرد؛ چراکه موضوع مستقیما کشوری و متوجه مقامات دو کشور است. در راستای جزئیات این خبر تجارت‌نیوز از نمایندگان مجلس شورای اسلامی پیگیری‌هایی انجام داده است.

محمد انور بجارزهی، نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی، توضیح داد که در مورد جزئیات روابط تجاری یعنی تعداد تجار و میزان سرمایه‌گذاری افغانستانی‌ها در منطقه اطلاعی ندارد. او همچنین ضمن انتقاد نسبت به پاسخ‌گو نبودن مدیرعامل منطقه آزاد چابهار عنوان کرد که این سازمان حتی به نمایندگان مجلس پاسخ‌گو نیست.

در زمینه پیگیری‌های تجارت‌نیوز از منطقه آزاد چابهار مشخص شد که این موضوع کشوری است و هنوز تفاهم‌نامه‌ای منعقد نشده است. اما موضوع تنها به مراودات تجاری بندری و نوع ورود ترانزیت کالا مربوط می‌شود. اما محمد کرمی، استاندار سیستان و بلوچستان، به کابل سفر کرده است تا در مورد این روابط اقتصادی با طالبان گفت‌وگو کند. حمیدالله آخوندزاده، وزیر حمل و نقل طالبان، در این سفر از کرمی خواست تا تسهیلات لازم برای صادرات افغانستان از طریق بندر چابهار فراهم شود.

کرمی نیز بیان کرده است که این سفر نشان‌دهنده اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای و نقش کلیدی سیستان و بلوچستان در توسعه تجارت و بازرگانی بین ایران و افغانستان است.

آن طور که مسئولان عنوان می‌کنند، طالبان با توسعه روابط تجاری با چابهار قصد دسترسی به آب‌های آزاد و استفاده از ظرفیت پاکستان به جهت ورود کالاهای خود به آسیا را دارد. این در واقع نشان از افزایش روابط تجاری دارد اما منطقا ارتباط با طالبان خود موضوعی است که نباید ساده از آن گذشت. چراکه از زمان روی کار آمدن طالبان، افغانستان مشکلات بزرگی را تجربه کرده است.

نوع سرمایه‌گذاری منجر به افزایش هزینه‌های زندگی شده است

معین‌الدین سعیدی، نماینده دورۀ گذشته مجلس، ضمن اظهار بی‌اطلاعی در رابطه با جزئیات فروش و میزان سرمایه‌گذاری افغانستانی‌ها در چابهار عنوان کرد: از اواسط دهه 90، حضور سرمایه‌گذاران افغانستانی در منطقه آزاد چابهار افزایش یافت. مدل سرمایه گذاری بخشی از آن‌ها بشدت مورد انتقاد فعالان اقتصادی منطقه قرار گرفته است.

وی افزود: برخی از آن‌ها در حوزه‌های تولیدی کارهای مفیدی انجام دادند، اما بخش عمده آن‌ها در حوزه‌هایی ورود کردند که امکان رقابت با دیگر سرمایه‌گذاران وجود ندارد. این نوع از سرمایه‌گذاری‌ها منجر به افزایش هزینه‌های زندگی در حوزه منطقه آزاد چابهار برای مردم عادی شده است. به گونه‌ای که کرایه منزل و هزینه خدمات و نظایر این موارد در منطقه چابهار بسیار افزایش پیدا کرده است.

او ادامه داد: این موضوع از همان موقع انتقاداتی را داشت. البته تردیدی نیست که با توجه به شرایط خاص ژئواستراتژیک منطقه، سرمایه‌گذاران بین‌المللی به این منطقه ورود کنند. این موضوع به طور کلی امر مطلوبی است. اما به دلیل نحوه مواجهه با افزایش مبادلات تجاری با افغانستان و هند، نقدهایی وجود دارد.

سعیدی در مورد انتقادات موجود تشریح کرد: برای مثال بسیاری از هندی‌ها نتوانستند تعهدات خود در حوزه بندر چابهار را انجام دهند و مردم منطقه با نگاه انتقادی به فعالیت‌ها نگاه می‌کنند. اما موضوعی که در رابطه با فروش زمین مطرح شده نیازمند شفاف‌سازی مسئولان است. چراکه گزاره‌های متفاوتی در این حوزه مطرح می‌شود.

او در همین زمینه عنوان کرد: بخشی از این روابط را باید در قالب افزایش تبادل تجاری با کشورهای همسایه مطرح کرد. اما معمولاً مقامات افغانستانی و هندی، به تعهدات تجاری پای‌بند نیستند و اکثر نقدهای مطرح‌شده به دلیل سوابق سرمایه‌گذاری این دو کشور در ایران است.

وی در آخر در مورد حضور مقامات افغانستانی بیان کرد: جزئیات این خبر مشخص نیست. ممکن است که سرمایه‌گذاران افغانستانی رأساً آمده باشند. اما در رابطه با هند به دلیل تفاهم‌نامه موجود بین جمهوری اسلامی ایران و هند، در واقع موضوع بین دو دولت است. اما موضوع در مورد افغانستان مشخص نیست و ممکن است به حضور شخصی تجار بازگردد. چراکه از لحاظ ترانزیتی، چابهار نزدیک‌ترین راه دسترسی افغانستان و کشورهای آسیای میانه به آب‌های آزاد است.