در یک دسته‌بندی کلی می‌توان کشورهای جهان را به لحاظ تولید سرانه، در ۶ گروه دسته‌بندی کرد:

۱- کشورهایی با درآمد سرانه ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار دلار

۲- کشورهایی با درآمد سرانه ۵۰ تا ۱۰۰ هزار دلار

۳- کشورهایی با درآمد سرانه ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار

۴- کشورهایی با درآمد سرانه ۱۰ تا ۲۰ هزار دلار

۵- کشورهایی با درآمد سرانه ۵ تا ۱۰ هزار دلار

۶- کشورهایی با درآمد سرانه کمتر از ۵ هزار دلار

بررسی وضعیت «تولید ناخالص داخلی سرانه» کشورها نشان می‌دهد ایران با وجود دارا بودن رتبه نوزدهم جمعیتی و بیست‌وهفتم تولید ناخالص داخلی، با تولید سرانه‌ای برابر با ۵ هزار و ۵۵۰ دلار، در این شاخص در رتبه صدوچهاردهم جهان قرار دارد و در دسته کشورهای گروه پنجم با تولید سرانه ۵ تا ۱۰ هزار دلار در کنار کشورهایی مانند چین، ترکیه، برزیل، تایلند و عراق قرار گرفته و تولید سرانه آن تقریبا نصف چین، ترکیه و برزیل و نزدیک به دو کشور تایلند و عراق اما باز هم کمتر از این کشورهاست.

اگر بخواهیم در هر گروه کشورهایی را به‌عنوان نمونه نام ببریم، می‌توان گفت در هر گروه کشورهای ذیل قرار دارند:

۱- کشورهایی با درآمد سرانه ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار دلار: موناکو، لیختن‌اشتاین، لوکزامبورگ و برمودا

۲- کشورهایی با درآمد سرانه ۵۰ تا ۱۰۰ هزار دلار: سوئیس، سنگاپور، قطر و امریکا

۳- کشورهایی با درآمد سرانه ۲۰ تا ۵۰ هزار دلار: آلمان، امارات، انگلیس، ژاپن، کویت، کره‌جنوبی، بحرین و عربستان

۴- کشورهایی با درآمد سرانه ۱۰ تا ۲۰ هزار دلار: عمان، مالزی و روسیه

۵- کشورهایی با درآمد سرانه ۵ تا ۱۰ هزار دلار: چین، ترکیه، برزیل، تایلند، عراق و ایران

۶- کشورهایی با درآمد سرانه کمتر از ۵ هزار دلار: اندونزی، فیلیپین، ویتنام، هند، پاکستان و افغانستان

پرواضح است که کیفیت سرانه تولید ناخالص داخلی کشورهایی مانند قطر، امارات، ترکیه یا هند باکیفیت سرانه تولید ناخالص داخلی کشورهایی مانند سوئیس، آلمان، سنگاپور، کره‌جنوبی، چین و... کاملا متفاوت است و این رده‌بندی‌ها نباید ما را به اشتباه بیندازد.

در یک دسته‌بندی دیگر به‌لحاظ سطح توسعه‌یافتگی، می‌توان کشورها را در ۳ گروه دسته‌بندی کرد:

۱- کشورهای توسعه‌یافته (امریکا، ژاپن، آلمان و انگلستان)

۲- کشورهای توسعه‌یافته جدید (چین، کره‌جنوبی، سنگاپور و مالزی)

۳- کشورهای درحال‌توسعه (هند، برزیل، ترکیه و ایران)

طبق دسته‌بندی ارائه‌شده، به غیر از سنگاپور که درآمد سرانه بسیار بالایی دارد و در دسته کشورهای توسعه‌یافته جدید دسته‌بندی می‌شود، درآمد سرانه کشورهای توسعه‌یافته امریکا، آلمان، انگلیس و ژاپن بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته جدید مانند کره‌جنوبی، مالزی و چین و این کشورها نیز بیشتر از کشورهای درحال‌توسعه‌ای مانند ترکیه، برزیل، ایران و هند هستند و وضعیت تولید سرانه ما فقط از هند بیشتر است و در مقایسه با دو کشور برزیل و ترکیه نیز تولید سرانه ما تقریبا نصف این کشورهاست.

هنگامی‌که وضعیت تولید سرانه ایران را با کشورهای عرب منطقه نیز مقایسه می‌کنیم، مشاهده می‌شود وضعیت تولید سرانه ما به‌هیچ‌عنوان در مقابل آنها پذیرفتنی و مطلوب نیست و میزان تولید سرانه ما به‌شدت به میزان تولید سرانه عراق که کشوری جنگ‌زده است نزدیک و حتی از آن نیز کمتر است.

کشورهایی با درآمد سرانه بالای ۵۰ هزار دلار، بیشتر در قاره اروپا تجمع یافته‌اند و این کشورها به لحاظ جمعیتی بیشتر در رده کشورهایی با جمعیت کمتر از ۱۰ میلیون نفر قرار دارند و امریکا با جمعیت ۳۲۶ میلیون نفری، فقط کشوری با جمعیت بالاست که درآمد سرانه بیشتر از ۵۰ هزار دلار دارد.

اگر کشورها را براساس درآمد سرانه بالای ۶۰ هزار دلار دسته‌بندی کنیم، ملاحظه می‌شود که این کشورها به غیر از امریکا، جمعیت کمتر از ۱۰ میلیون نفر دارند. علاوه‌بر این، با حذف کشورهای دارای جمعیت کمتر از یک میلیون نفر، مشاهده می‌شود در قاره آسیا فقط دو کشور سنگاپور و قطر، در قاره امریکا فقط ایالات متحده و در قاره اقیانوسیه فقط استرالیا درآمد سرانه‌ای بالای ۵۰ هزار دلار در سال ۲۰۱۸ میلادی دارد و بقیه کشورهای دارای این دامنه درآمدی متعلق به قاره اروپا هستند و در قاره افریقا هم کشوری با درآمد سرانه بالای ۵۰ هزار دلار وجود ندارد و بیشترین درآمد سرانه در این قاره برابر با ۱۶ هزار دلار است.

سوای از مقایسه تولید سرانه کشورها در یک سال مشخص، بررسی روند تغییرات تولید سرانه در گذر زمان، می‌تواند تصویر بهتری از چگونگی حرکت کشورها در این شاخص را نشان دهد که در نوشتاری دیگر به آن پرداخته خواهد شد.

سیدمحمد بحرینیان-صنعتگر و پژوهشگر توسعه