معدنکاری در کشورهای پیشرفته با هوشمندسازی و بکارگیری اینترنت اشیا و دیگر نوآوری‌ها متحول شده است. این دگردیسی از یک سو موجب کاهش چشمگیر هزینه‌های معادن و از سوی دیگر افزایش راندمان کار شده است. یکی از پیش‌نیازهای اساسی معدنکاری دیجیتال دسترسی به اینترنت پرسرعت است، اما در ایران حتی ساکنان کلانشهرها برای استفاده از اینترنت پرسرعت با مشکلات و محدودیت‌های زیادی رو‌به‌رو هستند؛ چه رسد به معدنداران که اکثرا در مناطق دورافتاده و کم‌برخوردار فعالیت می‌کنند. علاوه بر این در ناآرامی‌های اجتماعی، مانند آنچه در یک ماه گذشته رخ داد، همین پیوند کج‌دار و مریز با اینترنت هم یا به‌کلی قطع می‌شود یا با سرعت بسیار پایینی پیش می‌رود. در اوایل سال جاری اعلام شد وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار است به‌تدریج تمدید پروانه بهره‌برداری را مشروط به دانش‌بنیان شدن شرکت‌های معدنی کند؛ یعنی وزارت صمت و معاونت معدنی این وزارتخانه در صورتی به متقاضیان، پروانه کار در معادن را می‌دهند که آن معدن هوشمند شده باشد یا برنامه‌ای برای حرکت به سمت هوشمندسازی داشته باشد، اما با شرایط موجود نمی‌توان از معدنداران خرده گرفت که چرا اقبال چندانی به معدنکاری دیجیتال و هوشمندسازی نشان نمی‌دهند. البته در اوایل سال جاری اعلام شد دولت برای پیوستن معادن به روند هوشمندسازی مشوق‌هایی هم در نظر گرفته است. صمت در این گزارش به بررسی ضرورت و الزامات هوشمندسازی در معادن پرداخته است.

تفاهم چهارجانبه

علی بابایی، مدیرکل دفتر فناوری و نوآوری  وزارت صنعت، معدن و تجارت گفت: تفاهمنامه‌ای میان وزارت صمت و سه نهاد دولتی (ایمیدرو، ستاد فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی و معاونت فناوری و نوآوری) امضا شده که هدف آن هوشمندسازی معادن و ایجاد زمینه‌های همکاری میان شرکت‌های بزرگ و مجموعه‌های دانش‌بنیان است. در تفاهمنامه ذکر شده که بنگاه‌های معدنی با ابزارهایی مانند تشویق، به همکاری در این تفاهمنامه ترغیب می‌شوند.

بابایی به دنیای معدن گفت: اصل تشویق همان گارانتی ریسکی است که ستاد و وزارت ارتباطات، آن را تضمین کرده‌اند. این عمل، اعتماد شرکت‌های بزرگ را جلب می‌کند.

وی ادامه داد: برخی مواقع انگیزه اصلی برای معدنکاران این است که وزارت صمت، تمدید پروانه بهره‌برداری‌شان را مشروط به هوشمندسازی معادن کرده است. این ابزارهای سیاست‌گذاری است که دولت از آن استفاده کرده است. اگر معدنی اقدام به هوشمندسازی کرد، دولت هم با رفع موانع، ادامه فعالیت این معدن را تسهیل می‌کند.

بستر اینترنت

بابایی درباره بستر اینترنت پرسرعت ۵G که برای هوشمندسازی نیاز است، گفت: این مسئله جزو تعهدات وزارت ارتباطات است، زیرا این کار نیازمند زیرساخت‌های زیادی است و نهاد یادشده از طریق شرکت‌های وابسته این بستر را فراهم می‌کند.

مزیت‌های معدنکاری دیجیتال

مدیرکل دفتر فناوری و نوآوری وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره مزیت‌های معدنکاری دیجیتال گفت: این شیوه در حوزه‌های اکتشاف، استخراج و فرآوری، تحولات عظیمی ایجاد می‌کند. در این فرآیند اکتشاف ما هوشمند می‌شود و از تصاویر ماهواره‌ای برای بررسی بهتر در زمینه‌های متفاوت استفاده می‌کنیم.

وی افزود: حتی می‌توان از بلاک‌چین برای شفافیت بیشتر لایه‌های اکتشافی استفاده کرد. اتوماسیون ناوگان و پیش‌بینی خرابی و تعمیرات ماشین‌آلات تحقق می‌یابد و همین امر امتیاز ویژه‌ای در اختیار معادن قرار می‌دهد، زیرا دقیقا می‌توان فهمید یک ماشین، در چه زمانی دچار مشکل می‌شود و به این ترتیب جلوی آسیب به خط تولید گرفته خواهد شد. مدیریت زمان توقف و سنسورهای حساس برای افزایش بهره‌وری و همچنین ایمنی وارد معدنکاری می‌شود. علاوه بر اینها در زمینه انرژی هم می‌توانیم حساب‌شده‌تر و با صرفه‌جویی عمل کنیم تا شاهد توسعه و افزایش بهره‌وری هرچه بیشتر در این حوزه باشیم.

تاثیر فلج‌کننده قطع اینترنت

باوجود موارد یادشده هوشمندسازی در کشور ما با خطرات و مشکلات جدی هم رو‌به‌رو است؛ به‌عنوان مثال معضل قطع اینترنت که تاثیر مخربی بر بخش معدن داشته است. بهرام شکوری، رئیس انجمن مس ایران در این باره گفت: این روزها و هفته‌ها شاهد تاثیر فلج‌کننده قطعی اینترنت بر بخش معدن و صنایع معدنی به‌ویژه در بحث برقراری ارتباطات با مشتریان بین‌المللی هستیم.

شکوری به معدن ۲۴ گفت: امروز همه مراودات و ارتباطات در جهان از طریق فضای مجازی و  پیام‌رسان‌های واتس‌اپ، تلگرام و... انجام می‌شود، اما قطعی اخیر اینترنت سبب شده ارتباطات با جهان خارج قطع شود. سرمایه‌گذاری که چنین تجربه‌ای داشته، چگونه ریسک معدنکاری دیجیتال با وابستگی به اینترنت را در این فضا به جان بخرد؟ اگر قرار باشد اینترنت به‌طور کامل یا حتی در فاصله‌های زمانی کوتاه قطع شود، چگونه می‌توان به سرمایه‌گذاری در معادنی فکر کرد که همه فعالیت‌های آن وابسته به اینترنت است؟

بازگشت به گذشته

این مقام صنفی بیان‌ کرد: حتی برخی افراد برای حفظ ارتباطات تجاری خود ناچار به سفر به کشورهای مقصد و حضور فیزیکی در آنجا می‌شوند، در حالی که قبلا این ارتباطات بر بستر اینترنت شکل می‌گرفت و به این ترتیب هزینه‌ها و خسارات زیادی به بخش معدن تحمیل شده است. وی اظهار کرد: حتی اینترانت (اینترنت داخلی) که دولت بر استفاده از آن در این شرایط اصرار دارد، با مشکل مواجه است و خوب کار نمی‌کند. این مسئله به‌ویژه برای جابه‌جایی پول و دیگر عملیات بانکی دردسرساز شده است.

اعداد سنگین

شکوری ادامه‌ داد: تاکنون اعداد و ارقام متفاوتی از میزان خسارت‌هایی که قطع اینترنت به بخش‌های مختلف اقتصاد وارد کرده، منتشر شده، اما همگی اعداد سنگینی است و امیدواریم دولت هرچه سریع‌تر برای وصل اینترنت فعالان اقتصادی اقدام کند.

پدافند غیرعامل

یکی دیگر از خطرات بالقوه که هرازگاهی در جایی خودنمایی می‌کند، حملات هکری است که تیر امسال هم چنگ و دندانی به فولادی‌ها نشان داد.

محمد کشانی، مدیرعامل مجتمع فولاد صنعت بناب در این باره گفت: حملات هکری به فولادسازان می‌تواند بار دیگر و با شدت بیشتری در آینده‌ای نه‌چندان دور تکرار شود که تنها راهکار مقابله با آنها، افزایش تدابیر امنیتی پدافند غیرعامل و تجهیز سیستم عامل است. محمد کشانی به فولادبان گفت: پیش‌بینی حملات سایبری از قبل هم وجود داشت؛ بنابراین تمام واحدهای تولید فولاد و شرکت‌های فولادسازی پدافند غیرعامل دارند و علت پایین بودن میزان خسارت‌ها و زیان تجهیزات، وجود پدافندهای غیرعامل در این واحدها بوده است. عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد با اشاره به حملات سایبری سال گذشته به پمپ‌بنزین‌ها و چراغ‌های راهنمایی گفت: با رعایت مسائل پیشگیرانه، تجهیز سیستم افزاری و قوی‌ترشدن پدافند غیرعامل می‌توانیم با حملات سایبری مقابله جدی کنیم و میزان خسارات را به حداقل ممکن برسانیم.

سخن پایانی

مرور اخبار چند وقت گذشته نشان می‌دهد اقداماتی برای برگرداندن آرامش به حوزه معدن و جلب اعتماد از دست رفته آغاز شده است. به‌عنوان مثال ایمیدرو دومین همایش پدافند غیرعامل کشور در حوزه معدن و صنایع معدنی، را برگزار کرد که در آن اعلام شد این سازمان آماده است با کمک سازمان پدافند غیرعامل کشور، سیاست‌گذاری برای مدیریت و برنامه‌ریزی در سطح مدیریت شرکت‌های خود را اجرایی کند.

اما همزمان از مجلس خبر رسید که گام اول مجلس برای محدودیت اینترنت برداشته شد؛ به این ترتیب براساس اصل ۸۵ قانون اساسی با برگزاری نشست‌های کمیسیون مشترک طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و تاکنون تبصره‌های آیین‌نامه داخلی این کمیسیون مشترک به تصویب رسیده است.