اشغال و بیکاری از جمله موضوعات اساسی هر اقتصادی است، به‌گونه‌ای که افزایش اشتغال و کاهش بیکاری، به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی جوامع تلقی می‌شود. نرخ بیکاری یکی از شاخص‌هایی است که برای ارزیابی شرایط اقتصادی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.به گزارش صمت و براساس نتایج آمارگیری مرکز آمار در زمستان سال گذشته، مجموعه جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر کشور در آن بازه زمانی بیش از ۶۴ میلیون و ۷۰ هزار نفر بوده که از این تعداد بالغ بر ۲۵ میلیون و ۹۶۲ هزار نفر یا ۴۰.۵ درصد از نظر اقتصادی فعال محسوب می‌شوند و ۳۸ میلیون و ۱۰۷ هزار نفر نیز جزو جمعیت غیرفعال حساب می‌شوند. جمعیت فعال به افراد شاغل یا بیکار گفته می‌شود و منظور از جمعیت غیرفعال نیز افرادی هستند که نه تنها شاغل نیستند بلکه حتی به دنبال کار هم نبوده‌اند. به این ترتیب در زمستان ۱۴۰۱ از کل جمعیت بیش از ۱۵ سال کشور تنها ۳۶.۶ درصد شاغل هستند. گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد از کل جمعیت فعال کشور در زمستان سال گذشته ۹.۷ درصد که معادل دو میلیون و ۵۲۵ هزار و ۹۹۰ نفر بوده‌اند، جزو صف بیکاران حساب شدند. این درحالی است که در زمستان ۱۴۰۰ نرخ بیکاری کشور ۹.۴ درصد اعلام شد. نرخ بیکاری در میان مردان ۸.۵ درصد و در میان زنان ۱۵.۷ درصد محاسبه شده است. گفتنی است نرخ بیکاری مردان نسبت به زمستان ۱۴۰۰ افزایش ۰.۱ درصد و بیکاری زنان ۰.۸ درصد بیشتر شده است.

ورود  دشوار زنان و جوانان به بازار کار

بررسی جزییات دیگر گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد همچنان جوانان و زنان بار اصلی بیکاری کشور را بر دوش می‌کشند. این امر تا جایی است که در زمستان سال گذشته ۲۴.۲ درصد از کل جمعیت ۱۵ تا ۲۴ ساله ایران را بیکاران تشکیل می‌دهند. این شاخص نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۰ رشدی ۱.۱ درصدی داشته است. این میان باید توجه داشت که زنان در این بازه سنی به مراتب از هر بخش دیگری بیکار شده‌اند. به نحوی که نرخ بیکاران مردم ۱۵ تا ۲۴ ساله در زمستان سال گذشته را ۲۲ درصد و برای زنان ۳۵.۱ درصد محاسبه و اعلام شده است.در بازه سنی ۱۸ تا ۳۵ ساله هم گرچه شرایط به اندازه ۱۵ تا ۲۴ ساله‌ها بغرنج نیست ولی در هر حال از وضعیت عمومی جامعه بیکاران بیشتری در این سنین وجود دارد. به نحوی که نرخ بیکاری در این بازه سنی از ۱۶.۶ درصد که در زمستان ۱۴۰۰ به ثبت رسیده به ۱۷.۴ درصد افزایش یافته است. به این ترتیب از میان مردان ۱۸ تا ۳۵ ساله نرخ بیکاری به ۱۴.۹ درصد رسیده ولی برای زنان این شاخص ۲۷.۷ درصد محاسبه شده است.

کاهش سهم کشاورزی از اشتغال

بخش دیگری از گزارش مرکز آمار به وضعیت نرخ بیکاری در میان جمعیت فارغ‌التحصیل دانشگاه و موسسات آموزش عالی کشور
می‌پردازد. با وجود کاهش ۰.۲ درصدی نرخ بیکاری در این بخش، بازهم این شاخص ۱۲.۸ درصد است که از میزان بیکاری کل در کشور رقم بیشتری را نشان می‌دهد. به عبارت ساده‌تر میزان بیکاران در میان کسانی که سابقه تحصیل در نظام آموزش عالی کشور را داشتند بیش از کسانی است که با پایان تحصیلات متوسطه وارد بازار کار می‌شوند. نکته قابل توجه این است که نرخ بیکاری مردان فارغ‌التحصیل در زمستان ۱۴۰۱ در حالی کاهش نیم درصدی داشته که بیکاری برای زنان این بخش افزایش ۰.۱ درصدی را هم تجربه کرده است. نرخ بیکاری مردان فارغ‌التحصیل آموزش عالی ۹.۲ درصد و زنان دانشگاه رفته ۲۰.۹ درصد اعلام شده است.

در میان بخش‌های مختلف کشور سهم کشاورزی از اشتغال کل کشور در طول سال گذشته کاهش چشمگیری داشت.  این امر به‌نحوی بود که در سال ۱۴۰۰ کشاورزی ۱۴.۵ درصد کل مشاغل کشور را در برداشت اما این رقم برای زمستان پارسال به ۱۳ درصد کاهش یافت.در این میان از کل مشاغل مردان کشور از اشتغال بخش کشاورزی در طول یک‌سال از ۱۴.۷ درصد به ۱۳.۵ درصد رسید و این روند برای اشتغال زنان از ۱۳.۶ درصد با کاهشی چشمگیر به ۱۰.۴ درصد رسیده است.در بخش صنعت اما همچنان یک‌سوم یا بیش از ۳۳ درصد کل اشتغال موجود ایجاد شده است. باید توجه داشت که مشاغل بخش صنعت و کشاورزی را مشاغل بخش تولید می‌نامند و علاوه بر اینکه اشتغال در این بخش پایدارتر از دیگر بخش‌ها است، به رشد تولید در کشور هم منجر خواهد شد. در زمستان سال گذشته ۳۳.۲ درصد از مشاغل کشور را صنعت تامین کرده است. در میان مردان ۳۴.۴ درصد کل شاغلان در این بخش فعال هستند و این رقم برای اشتغال زنان ۲۶.۹ درصد عنوان شده است.بخش خدمات، بخشی است که همواره بیش از نیمی از کل اشتغال کشور را به خود اختصاص داده است.  در دوره کرونا این بخش دچار مشکلات فراوانی شد که به نظر می‌رسد با تخلیه شدن فشارهای بحرانی دوره پاندومی، اکنون این بخش نیز با توان بیشتری در کشور فعال است. خدمات ۵۳.۷ درصد کل اشتغال موجود در ایران را به خود اختصاص داده است.

کوچک شدن سهم اشتغال ناقص

اشتغال ناقص در یک سال منتهی به زمستان ۱۴۰۱ بخشی از سهم خود از کل اشتغال موجود در کشور را از دست داد. به گزارش مرکز آمار نرخ اشتغال در این بخش در زمستان ۱۴۰۰ به ۱۰.۷ درصد کل مشاغل می‌رسید که امسال با کاهش ۱.۲ درصدی این رقم به ۹.۵ درصد تقلیل یافت. همچنین اشتغال ناقص برای مردان ۱۰.۵ درصد و برای زنان ۳.۸ درصد از کل اشتغال را تشکیل می‌دهد.بررسی سهم شاغلان ۱۵ ساله و بیشتر با ساعت کاری هفته‌ای ۴۹ ساعت نشان می‌دهد ۳۵.۶ درصد شاغلان معمولا ۴۹ ساعت و بیشتر در هفته کار می‌کنند. این شاخص که یکی از نماگرهای کار شایسته است نشان می‌دهد در کشور سهم زیادی از شاغلان بیشتر از استاندارد کار می‌کنند. این شاخص نسبت به زمان مشابه در سال گذشته کاهش ۱.۱ درصدی داشته است.همچنین در زمستان پارسال سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاری به ۳۷.۲ درصد رسیده است. در این شاخص هم سهم بیکاری زنان بیش از مردان بوده است. بررسی تغییرات این شاخص نشان می‌دهد که نسبت به فصل مشابه در سال گذشته ۰.۹ درصد از حجم این شاخص کاسته شده است. از سوی دیگر سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان ۲۷.۴ درصد بوده است.

سخن پایانی

نرخ بیکاری، شاخص مهمی است که از آن، جهت تعیین سلامت اقتصاد در زمان تنظیم سیاست‌های پولی استفاده می‌شود.  نرخ بیکاری یکی از مهم‌ترین شاخص‌های شناخته‌شده «بازار کار» است. نرخ بیکاری نشان‌دهنده عدم استفاده کافی از نیروی کار عرضه شده است. یعنی نرخ بیکاری عدم توانایی اقتصاد را جهت بوجود آوردن اشتغال برای افراد متقاضی آن با وجود در دسترس بودن آن‌ها و جستجوی فعالانه آن‌ها برای یافتن شغل را نشان می‌دهد.از دست دادن شغل می‌تواند یکی از ناراحت‌کننده‌ترین اتفاق‌ها در زندگی هر فرد به شمار رود. اغلب افراد برای تامین معاش به درآمد بدست آمده از کار اکتفا می‌کنند و بسیاری دیگر از کار کردن حس ارزشمندی بدست می‌آورند. موضوعی که حل آن منوط به برنامه‌ریزی‌ دولت‌هاست.