نقش مشاغل خانگی در توسعه اقتصادی به‌عنوان یک فعالیت کارآفرینانه امری اثبات‌شده است و در کشورهای توسعه‌یافته چند دهه از اجرای سیاست‌های حمایتی از مشاغل خانگی می‌گذرد و درصد زیادی از مشاغل در کشورهای پیشرفته به مشاغل کوچک و خانگی وابسته هستند.
در برخی کشورهای فوق‌صنعتی مشاغل خانگی تا ۲۳ درصد کل مشاغل این کشورها را شامل می‌شوند. در کشورهای بزرگ اقتصادی بخشی از زنجیره ارزش به خانه‌ها منتقل می‌شود و کارخانه‌ها و شرکت‌هایی که فعالیت اقتصادی انجام می‌دهند بخشی از زنجیره ارزش خود را به خانه‌ها منتقل می‌کنند و این مسئله هم به نفع آن کارخانه‌دار و هم فردی است که در خانه نشسته و فعالیت اقتصادی و بخشی از تولید آن کارخانه را برعهده گرفته است. از نگاه بسیاری از کارشناسان کسب‌وکارهای خانگی مطمئن‌ترین راه درآمدزایی به‌شمار می‌روند که در کاهش بیکاری و ایجاد فرصت‌های شغلی بسیار نقش موثر و سازنده‌ای دارند. در دنیای امروز که توسعه پایدار و کاهش فقر و محرومیت دغدغه دولت‌ها به‌شمار می‌رود توجه به مشاغل خانگی اهمیت بسیاری دارد. برای آن دسته خانواده‌هایی هم که از تمکن مالی مناسبی برخوردار نیستند یا به لحاظ اقتصادی زیرفشارند مشاغل خانگی بهترین منبع کسب درآمد به شمار می‌رود.
قانون ساماندهی مشاغل خانگی در سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید و برای اجرا به وزارت کار و امور اجتماعی وقت ابلاغ شد. براساس ماده یک این قانون، دولت موظف است به استناد اصول ۲۰ و ۲۸ و ۴۳ قانون اساسی و باتوجه به سند چشم‌انداز ۲۰ ساله، مشاغل خانگی را ساماندهی و زمینه ایجاد اشتغال برای این گونه متقاضیان را فراهم کند.
در این قانون ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی با هدف حمایت و گسترش کسب‌وکارهای خانگی پیش‌بینی و وزارت کار موظف شده علاوه بر شناسایی مشاغل و کسب‌وکارهای خانگی با کمک دستگاه‌های مربوط، فهرست مشاغل مجاز خانگی را همه ساله به تصویب ستاد برساند. شهرداری‌ها هم براساس ماده ۱۱ همین قانون مکلف شده‌اند بازارهای موقت محلی یا مکان‌های مناسبی برای عرضه محصولات صاحبان این دسته مشاغل اختصاص بدهند.

نقش مشاغل خانگی در توسعه اقتصاد
براساس آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ۴ درصد کل اشتغال کشور مربوط به مشاغل خانگی است و در یک دهه گذشته حدود ۳ میلیون نفر متقاضی ثبت‌نام در مشاغل خانگی بودند که از این تعداد یک میلیون و ۶۵۰ هزار نفر مجوز کسب کرده‌اند. از میان این افراد نیز ۷۷۲ هزار نفر موفق به دریافت تسهیلات شدند و برای ۸۵۲ هزار نفر شغل ایجاد کردند.
همچنین براساس آمار در طول ۵ سال گذشته تنها ۲۴۰ هزار شغل در حوزه مشاغل خانگی ایجاد شده است. بیشترین مجوزها به زنان اختصاص دارد که از این تعداد ۵۲ درصد در رده سنی بین ۲۰ تا ۴۰ سال و ۴۳ درصد در رده سنی بین ۴۰ تا ۶۰ سال بودند. ۲۲ هزار و ۲۴۵ نفر از فعالان مشاغل خانگی تسهیلات کرونایی گرفتند. بررسی تسهیلات کرونایی اعطا شده به مشاغل خانگی نشان می‌دهد از ابتدای شیوع ویروس کرونا تا پایان سال گذشته ۲۲ هزار و ۲۴۵ نفر از فعالان مشاغل خانگی تسهیلات کرونایی دریافت کرده‌اند که تسهیلات پرداختی به این افراد حدود هزار و ۷۵ میلیارد ریال بوده است.

صدور مجوز سه‌روزه شد
صدور مجوز برای مشاغل خانگی، حمایت مالی از فعالان حوزه مشاغل خانگی و ایجاد پلتفرم و شبکه بازارهای مجازی مشاغل خانگی از اقداماتی است که سال گذشته معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام داده است.
به‌گفته علی‌اصغر عنابستانی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی ۵۰۳ رشته‌ در حوزه مشاغل خانگی وجود دارد که از این تعداد ۲۱۹ شغل، نیازمند اخذ مجوز است و باید تعداد رشته‌های خانگی ستاره‌دار کاهش پیدا کند و صرفا نظارت پسینی و پیشینی بر آنها داشته باشیم. همواره موانعی مانند پیچیده و طولانی بودن روند اخذ مجوز، سود بالای تسهیلات، مشکل ضمانت و استفاده نکردن از ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای بر سر راه مشاغل خانگی قرار داشته و دارد؛ بر همین اساس تغییر در نظام مجوزها، اهدای تسهیلات جدید و حل شدن ضمانت از کارهایی است که برای توسعه بخش مشاغل خانگی در دستور کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار گرفت. در راستای این سیاست زمان صدور مجوز فعالیت‌های مشاغل خانگی به ۳ روز کاهش یافت.

نرخ مشاغل خانگی در ایران
مهناز امامدادی، رئیس ستاد مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نسبت مشاغل خانگی در ایران را ۱۱ درصد اعلام و اظهار کرد: حرکت به‌سوی مشاغل خانگی از سال ۸۹ جدی شده و به‌عنوان یکی از سیاست‌های اشتغالزا ازسوی دولت‌ها مورد توجه قرار گرفته است.
به‌گفته وی در شرایط فعلی که مشکل بیکاری بر کشور غلبه کرده، توجه به کسب‌وکارهای خرد خانگی یکی از مواردی است که می‌تواند در کاهش نرخ بیکاری راهگشا باشد.
وی از شناسایی حدود ۴۰۰ رشته مشاغل خانگی خبر داد و گفت: این مشاغل در بخش‌های مختلفی از جمله صنایع‌دستی، فرش، تجارت الکترونیک، تولیدات دامی و کشاورزی، شیلات، خدمات و حوزه‌های فرهنگی و هنری است که سالی یک بار در این فهرست بازنگری می‌شود. او از شبکه تعاونی‌ها به‌عنوان بهترین پشتیبان مشاغل خانگی نام برد و افزود: تعاونی‌ها از ظرفیت بالایی برخوردارند و نگاه دولت این است که تعاونی‌ها در این زمینه به‌کار گرفته شوند و نقش خود را در بازاریابی و بازارسازی برای مشاغل پشتیبان ایفا کنند. البته رئیس ستاد مشاغل خانگی وزارت کار نسبت به کم‌توجهی دستگاه‌های مرتبط با مشاغل خانگی انتقاد دارد و بر این باور است که باوجود استقبال خوبی که مردم از مشاغل خانگی دارند، برخی مسئولان موضوع فعالیت در مشاغل خانگی را در اولویت‌های آخر خود قرار داده و در عمل جایگاهی برای آن قائل نیستند در صورتی که دیگر کشورها آن را جزو اولویت‌های نخست خود در نظر گرفته‌اند.

آمار چه می‌گوید؟
در ایران بعد از دهه ۸۰ به نقش مشاغل خانگی در توسعه اقتصاد توجه بیشتری شد و بعدها با ورود اینترنت و رسانه‌های اجتماعی مشاغل خانگی شکل جدی‌تر و رسمی‌تری به خود گرفت. در سال اخیر و پس از آنکه جهان با بحران کرونا مواجه شد، مشاغل خانگی رشد فزاینده‌ای در کشور ما پیدا کرد و وجود بستر اینترنتی باعث رونق این نوع از کسب‌وکارها حتی در بین جوانان شد.
در ایران پس از مطرح شدن بحث اقتصاد مقاومتی، یکی از راهکارهای رسیدن به این هدف توجه به مشاغل خانگی و حمایت از این بخش عنوان شد، اما از لحاظ آماری هنوز هم ایران نسبت به کشورهای توسعه‌یافته، سهم کمتری از مشاغل خانگی را به خود اختصاص می‌دهد، به طوری که این رقم در کشورهای امریکا، استرالیا و انگلیس بین ۹ تا ۱۱ درصد اما در کشور ما حدود ۳ تا ۴ درصد اعلام شده است. از لحاظ شاخص تولید ناخالص داخلی که یک شاخص مهم در سنجش پیشرفت اقتصادی کشورهاست هم در ایران تنها ۲.۲ درصد از حجم تولید ناخالص داخلی به بخش مشاغل خانگی اختصاص دارد. باتوجه به این آمار می‌توان گفت هنوز ظرفیت‌های زیادی برای ایجاد و راه‌اندازی مشاغل خانگی در ایران وجود دارد که می‌تواند با برنامه‌ریزی صحیح به سمتی هدایت شود که در آینده شاهد اقتصاد رشدیافته باشیم.

سخن پایانی
امروزه کسب‌وکارهای بومی و خانگی بازارمحور، بهترین و موثرترین راهکار ایجاد درآمد و اشتغال شناخته می‌شوند و دولت‌ها بخشی از اهداف اشتغالزایی خود را در شرایط بحران بیکاری با تکیه بر این حوزه محقق می‌کنند. به‌عقیده کارشناسان حوزه بازار نیز کسب‌وکارهای خانگی مطمئن‌ترین راه ایجاد اشتغال پایدار و درآمدزایی با هزینه کم به‌شمار می‌روند. مهم‌ترین ویژگی‌ها و مزایای مشاغل خانگی این است که سرمایه زیادی برای شروع نمی‌خواهند، نیازی به خروج از منزل و گذراندن ساعت‌ها وقت در خیابان‌های شلوغ و پرترافیک ندارند و لازم نیست هزینه زیادی بابت اجاره مغازه یا محل کار بپردازند. باتوجه به اهمیت کسب‌وکارهای خانگی و تاکید صاحب‌نظران بر درآمدزایی و اشتغالزایی بالای این مشاغل، اگر کمی وقت بگذارید و فرصت‌های شغلی منطقه خود را شناسایی و براساس نیاز بازار اقدام کنید به‌شکل مطمئن یک شغل خوب و پردرآمد برای خود دست و پا خواهید کرد.