صنایع‌دستی علاوه بر انتقال فرهنگ کشورها نقش درآمدزایی پررنگی نیز دارند. آخرین گزارش‌های موجود در زمینه تجارت صنایع‌دستی ایران، مربوط به 3 ماه نخست سال ۱۴۰۰ است. براساس این گزارش، صادرات صنایع‌دستی ایران در مدت ذکرشده ۴۷ میلیون دلار بوده است. امید آن می‌رود در سال جاری، شاهد رشد و جهش صادرات و تجارت صنایع‌دستی باشیم.

روی خط آمار

در سال ۱۳۹۹ تنها ۱۲۶ میلیون دلار صادرات صنایع‌دستی انجام شده که کمتر از ۰.۵ درصد صادرات غیرنفتی ایران است. به گزارش ایمنا، صنایع‌دستی ایران در حوزه تجارت دارای گروه کالایی و ردیف تعرفه‌های متفاوتی است که «صنایع‌دستی و آثار هنری» و همچنین «فرش و کفپوش‌های دستباف» از جمله آنهاست. بر این اساس گروه کالایی «فرش و کفپوش‌های دستباف» عمدتا شامل انواع فرش‌های دستباف، گبه، گلیم، سوماک و جاجیم است، اما گروه کالایی «صنایع‌دستی و آثار هنری» طیف گسترده‌ای از اشیای هنری و صنایع‌دستی را به خود اختصاص می‌دهد که از مرصع‌کاری، میناکاری، معرق‌کاری تا تابلوهای نقاشی، مجسمه و سایر اشیای تزئینی (به‌استثنای چینی)، سفال، خاتم‌کاری، صنایع‌دستی قلم و قلمکاری روی مس را شامل می‌شود. براساس اطلاعات دفتر آمار و پردازش اطلاعات گمرک ایران، صادرات غیرنفتی در سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۱۱۳.۶ میلیون تن به ارزش حدود ۳۵ میلیارد دلار بوده که از این میزان صادرات در مجموع بالغ بر ۱۲۶ میلیون دلار به این دو گروه اختصاص یافته است. این میزان تنها حدود ۰.۴ درصد یعنی کمتر از ۰.۵ درصد کل صادرات غیرنفتی طی سال‌های گذشته را به خود اختصاص داده است.

هند و چین از ایران پیشی گرفتند

از مجموع صادرات انجام‌شده در سال ۱۳۹۹، ۵.۷ هزار تن به گروه کالایی «فرش و کفپوش‌های دستباف» به ارزش ۷۹ میلیون دلار اختصاص داشته که نسبت به سال ۱۳۹۸ باوجود رشد ۲۲ درصدی در وزن با کاهش یک درصدی در ارزش دلاری مواجه بوده است. سهم ارزشی این گروه کالایی از کل صادرات غیرنفتی در سال گذشته تنها ۰.۲۴ درصد بوده است. کشورهایی مانند چین و هند در صادرات صنایع‌دستی از ایران پیشه گرفته و بخش عمده‌ای از بازار جهانی را از آن خود کرده‌اند.

جزئیات صادرات گروه صنایع‌دستی از این حکایت دارد که حدود ۴ هزار تن فرش دستباف به ارزش ۶۸ میلیون دلار صادر شده که نسبت به سال ۱۳۹۸ حدود ۲۸ درصد از لحاظ وزنی و 4 درصد از نظر ارزشی افزایش دارد. آلمان، امارات متحده عربی، ژاپن، پاکستان و استرالیا 5 کشور عمده و نخست خریدار فرش‌های ایرانی در سال ۱۳۹۹ هستند.

وضعیت صادرات گلیم و جاجیم

در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۰۶ تن جاجیم دستباف به ارزش یک میلیون دلار از ایران صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن رشد ۸۵ درصدی در وزن و ۲۱ درصدی در ارزش دلاری دارد. عراق، قطر، ترکمنستان و پاکستان عمده خریداران جاجیم ایرانی بودند. عراق با سهم حدود ۵۵ درصدی از کل صادرات جاجیم در رتبه نخست خریداران این کالا از ایران قرار دارد، اما در زمینه صادرات «گلیم و سوماک» این گزارش نشان می‌دهد گرچه صادرات این دو کالا با وزن ۱.۵ هزار تن و ارزشی بیش از 6 میلیون دلار صورت گرفته اما کاهش حدود ۲۵ درصدی در ارزش دلاری را باوجود افزایش از نظر وزنی به‌دنبال داشته است. عراق، آلمان، قطر و ژاپن عمده خریداران گلیم و سوماک ایرانی هستند که بیش از ۸۷ درصد ارزش صادرات این کالا را به خود اختصاص داده‌اند.

 صادرات «گبه» نیز ۲۶۳ تن به ارزش 4 میلیون دلار بوده که نسبت به سال گذشته آن کاهش ۱۷ درصدی در وزن و همچنین ۳۱ درصدی در ارزش دارد، این در حالی است که ژاپن، سوئیس، چین، آلمان و ایتالیا کشورهای عمده و نخست خریدار گبه ایرانی بوده و در مجموع ۳.۹ میلیون دلار از ارزش کل صادرات گبه‌های ایرانی را در سال گذشته به خود اختصاص داده‌اند.

بانک اطلاعاتی تهیه شود

علیرضا یونچی، صادرکننده صنایع‌دستی نیز پیشنهاد داد بانک اطلاعاتی تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنایع‌‌دستی و هنرمندان و فروشگاه‌های عرضه‌کننده جمع‌‌آوری شود و معاونت صنایع‌دستی سایتی را مانند بهین‌یاب که زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت است، راه‌اندازی کند. همچنین برندهای مختلف صنایع‌دستی ثبت شوند. مهدی اعلمی، تولیدکننده و صادرکننده صنایع‌دستی نیز بیان کرد: باید تجدیدنظری در ساختار معاونت صنایع‌دستی انجام شود. صنایع‌‌دستی مانند سایر بخش‌ها دچار معضل اقتصادی است. برای اینکه در دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم باید کالای قابل‌عرضه در سطح جهان ارائه کنیم. نرخ تمام‌شده تولیدات صنایع‌دستی ما نسبت به سایر رقبا بالاست. اعلمی بیان کرد: در ساختار تولید و مواد اولیه مشکل داریم. تولیدکننده صنایع‌‌دستی نمی‌تواند برای بازارهای جهانی کالا تولید کند؛ از همین رو باید تولیدکنندگان را با سلیقه جهانی آشنا کنیم.

مشکلات گمرکی صادرکنندگان

علی سنگسر یزدی، صادرکننده صنایع‌‌دستی هم با بیان اینکه به دوبی و قطر صادرات صنایع‌‌دستی داریم، اظهار کرد: معضلات صادرات صنایع‌‌دستی زیاد است. یکی از این مشکلات گمرک است که کالای ما مدت زیادی در آنجا می‌ماند. بنا به ‌گفته وی، برگشت ارز همه محصولات صادرشده صنایع‌دستی باید مانند فرش از 6 ماه به یک سال برسد و از معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی تقاضا داریم به این موضوع رسیدگی کند. فروش صنایع‌‌دستی رابطه مستقیم با ورود گردشگر دارد. باید صنایع‌‌دستی‌مان را به‌روز کنیم و آنچه نیاز مصرف‌کننده است، تولید کنیم.

 همچنین از ظرفیت‌های رایزنان وزارت امور خارجه برای صادرات استفاده کنیم. سنگسریزدی پیشنهاد داد تیم کارشناسی دقیق در حوزه صادرات صنایع‌دستی در بدنه وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت تشکیل شود تا برای صادرات صنایع‌دستی در بازارهای هدف راهکار ارائه دهد.

سخن پایانی

آخرین خبرهای به‌دست آمده، حکایت از صادرات ۴۷ میلیون دلاری صنایع‌دستی طی 3 ماه نخست سال ۱۴۰۰ دارد. فرزاد اوجانی، معاون دفتر صادرات صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با اشاره به آماری که ازسوی گمرک در میزان صادرات صنایع‌دستی طی ۳ ماه نخست سال ۱۴۰۰ اعلام‌ شده، گفت: میزان صادرات ۴۷ میلیون دلار با وزن تقریبی افزون بر ۲۰ هزار تن بود که بیشترین درصد تغییرات طی این ۳ ماه به لحاظ ارزشی به سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی مربوط می‌شود. این سنگ‌ها از مبادی خروجی گمرک‌های خراسان رضوی خارج

 شده‌اند. بعد از سنگ‌های قیمتی، بیشترین صادرات به لحاظ ارزش در حوزه شیشه از مبادی خروجی گمرکات تهران، اصفهان و استان مرکزی است.