اقتصاد چین در دهه‌های گذشته، با تداوم رشد اقتصادی مثبت و توسعه تجارت جهانی، توانسته به دومین غول اقتصادی دنیا تبدیل شود و درعین‌حال بزرگترین صادرکننده کالا و البته یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان کالا در سراسر جهان به شمار می‌رود. نیاز چین به مواد اولیه و انرژی باعث شده که این کشور در سال‌های کنار رفتن تحریم‌ها، یکی از اصلی‌ترین واردکنندگان انرژی ایران باشد و در سال‌های تحریم نیز همچنان تبادلات دو کشور در این حوزه ادامه دارد. صمت در این گزارش به بررسی وضعیت مبادلات تجاری ایران و چین پرداخت.

شریکی که شرایط تجارت با ایران را پذیرفت

واعظ آشتیانی، تحلیلگر و فعال سیاسی با بیان اینکه، چینی‌ها بزرگ‌ترین شریکی بودند که شرایط تجارت با ایران را پذیرفتند گفت: توافقات اخیر و بیست‌گانه با چین می‌تواند آغازی برای اجرای سند راهبردی ۲۵ ساله دو کشور باشد. ایران از دو بُعد اقتصادی و سیاسی وارد کارزار مذاکره و انعقاد برخی از قراردادها با چینی‌ها شده‌است. چند سال پیش نماینده مقام معظم رهبری به دستور ایشان مأمور به فراهم ساختن مقدمات همکاری‌های بلندمدت با چینی‌ها شد اما نقطه اوج این روند سفر بهمن‌ماه گذشته رئیس‌جمهوری به پکن بود که با هیات اقتصادی همراه صورت گرفت. در این شرایط آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به شدت وحشت کردند و ناخرسند شدند چون این سفر به معنای خراب شدن بخش مهمی از برنامه‌هایشان برای ایران بود.

پیامدهای توسعه روابط ایران و چین

این تحلیلگر سیاسی با اشاره به وجود جریان چین‌هراسی در کشور اظهارکرد: گویا عده‌ای یاد گرفته‌اند در مورد هر موضوعی بهانه‌ای بتراشند و در موضوع انتقاد از توسعه روابط با چین دیگر از انتقاد عبور کرده‌اند. یک وقتی است که درباره موضوعی انتقاد می‌کنیم که سابقه آن اقدام و آن موضوع، پیام‌ها و علامت‌های خوبی را نشان نمی‌دهد و تجربه خوبی درباره آن وجود ندارد اما در این مورد انتقادات غیرکارشناسی است.

به گفته واعظ این دسته از افراد گمان می‌کنند، اگر دولتی آمد و زمینه را برای مشارکت اقتصادی یا فرهنگی به نفع کشور رقم زد و موفق شد، باعث خواهد شد در انتخابات بعدی رقیبش بازنده آن انتخابات باشد و متاسفانه نزد این افراد این نگاه وجود ندارد که باید دولت‌ها با هر جریان فکری سیاسی که روی کار می‌آید موفقیت کشور در اولویت قرار دهد. بنابراین برخی از منتقدان که اصولاً سیاسیون اقتصادی هستند، به این عادت کرده‌اند که برای هر موضوعی بهانه‌ای ایجاد کنند اما عده‌ای از این جریان نگاه غرب‌گرایی دارند و گمان می‌کنند نگاه به غرب و امریکا می‌تواند ایران را به یک سرانجامی برساند درحالی‌که ما به تجربه‌ها نگاه می‌کنیم. به گزارش ایرنا، این کارشناس سیاسی افزود: تجربه نشان می‌دهد هر بار که ایران با غرب وارد مذاکره و مراودات اقتصادی شد، دیدیم طرف قرارداد حتی بدون هیچ بهانه‌ای به طور یک‌طرفه قرارداد را فسخ کرده و از آن خارج شده‌است و هیچ پایبندی به هیچ اصول بین‌المللی نشان نداده که نمونه آن رفتار شرکت‌های پژو و توتال بوده است. با این تجربه‌ها چه اعتمادی وجود دارد که دوباره مسیر توسعه روابط خارحی را به سمت غرب پیش ببریم.

چین به دنبال روابط استعماری است؟

درباره چین این امکان وجود داشته و دارد که ما به ازای پولی که در این کشور وجود دارد، کالاها و مواد اولیه مورد نیاز را دریافت کنیم. این مشکلی برای تجارت ما ایجاد نمی‌کند و تراز مالی ایران هم ثبت و ضبط می‌شود به گفته واعظ آشتیانی، چینی‌ها از ثروت قابل توجهی در دنیا برخوردارند، دومین اقتصاد بزرگ دنیا محسوب می‌شوند و در بیشتر نقاط دنیا سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بر اساس مدل چینی، آنها علاوه بر انتفاع خود، طرف مقابل را منتفع می‌کنند و معاملات تجاری به این گونه نیست که تنها یک طرف نفع ببرد. بنابراین باور ما باید این باشد که برای حفظ منافع کشورمان با کشوری مراودات اقتصادی و تجاری داشته باشیم که انتفاع دو طرف و در نهایت احترام متقابل محقق شود. وی افزود: چین از دیرباز شریک تجاری ایران بوده از سوی دیگر هزینه‌های تجاری ما با چین از جمله هزینه‌های حمل‌ونقل که مقوله مهم تجاری است به مراتب کمتر و ارزان‌تر از بسیاری از کشورها است. اما جماعتی چین‌هراسی را راه‌انداخته‌اند برای اینکه به جامعه القا کند چین قصد دارد ایران را مستعمره خودش کند. اگر این ادعا درست باشد پس از آنجایی که چین در تمام دنیا سرمایه‌گذاری کرده همه باید مستعمره چین باشند. ضمن اینکه سؤال ما از منتقدان این است که اگر با چین وارد همکاری و مراودات اقتصادی نشویم، با کدام کشور اروپایی وارد همکاری‌هایی اقتصادی شویم؟ آیا باید با انگلیس و امریکای بدعهد که چند بار امتحان خود را پس داده‌اند، وارد روابط اقتصادی و تجاری شد؟با باور این تحلیلگر مسائل سیاسی، دولت باید هدف‌گذاری و منطق کارآمد در حوزه اقتصادی نه تنها با چین بلکه با همه کشورهایی داشته باشد که ضمن احترام به تمامیت ارضی و استقلال ایران، درعین‌حال علاقه‌مند برقراری روابط تجاری با کشورمان هستند.

محدودیت و فرصت‌های تجاری

واعظ آشتیانی درباره انتقادات و ادعاها پیرامون مسدود شدن منابع ایران در چین بین داشت: همان‌طور که می‌گویم چین دومین قدرت بزرگ اقتصادی دنیا است، چینی‌ها در حوزه‌های مختلف از جمله بانکداری، صنعت و... با امریکا و اروپایی‌ها همکاری و سرمایه‌گذاری مشترک دارند و با توجه به رقم این سرمایه‌گذاری‌ها و واقعیات سیاسی-اقتصادی جهان، محدودیت‌هایی هم برای چینی‌ها ایجاد می‌شود.

وی افرود: البته باید توجه داشت که چینی‌ها در ارائه مواد اولیه همواره نهایت همکاری را با ایران داشته و دارند. اگر احیاناً برای دریافت بخشی از پول‌های ایران در چین مشکلی وجود داشته باشد، می‌توانیم به ازای آن در گرفتن مواد اولیه و کالاها با چینی‌ها مراودات و تهاترهایی داشته باشیم. این در حالی است که برخی از شرکای سابق ایران از جمله کره جنوبی که پول ایران را بلوکه کردند، در ازای آن به هیچ نرخ حاضر به ارائه خدمات و همکاری با ایران در تهاتر کالاهای مورد نیاز ما نبوده‌اند. اما درباره چین این امکان وجود داشت که ما به ازای پولی که در این کشور وجود دارد، کالاها و مواد اولیه مورد نیاز را دریافت کنیم و این مشکلی برای تجارت بین دو کشور ایجاد نمی‌کند و تراز مالی ایران هم ثبت و ضبط می‌شود.چین عضو FATF است و ایران نیست و در روند برقراری روابط اقتصادی بین دو کشور، این موضوع مشکلی برای چینی‌ها است و نه ایران.

وی با بیان اینکه در حوزه تأمین مواد اولیه و کالاهای نیمه‌ساخته می‌توانیم از چینی‌ها استفاده کنیم و درعین‌حال در پروژه‌های عمرانی از جمله مسکن می‌توانیم با آنان مشارکت داشته باشیم، گفت: چینی‌ها شدیداً به زغال‌سنگ نیاز دارند که درحال‌حاضر بخش عمده‌ای از نیاز خود را از استرالیا تأمین می‌کنند. ایران می‌تواند در شرایط رقابتی تأمین‌کننده زغال‌سنگ چینی‌ها باشد و سهم خود را در این بازار را افزایش دهد. چینی‌ها به خوبی می‌دانند که تخم‌مرغ‌های خود را نباید تنها در سبد یک کشور بگذارند از این رو می‌توانیم سهم خود در بازار انرژی چین را افزایش دهیم. واعظ آشتیانی درباره موضوع عدم پیوستن ایران به FATF و ایجاد مشکل در مراودات با کشورها اظهارکرد: چین عضو FATF است و ایران نیست و در روند برقراری روابط اقتصادی بین دو کشور، این موضوع مشکلی برای چینی‌ها است و نه ایران. البته چین تمام محاسبات را انجام داده و جوانب را در نظر گرفته که وارد مراودات تجاری و اقتصادی با کشورمان می‌شود.

وی گفت: دور زدن تحریم‌ها هم برای همین موضوعات مطرح می‌شود که برخی از کشورها با وجود این که می‌دانند ایران عضو FATF نیست اما با کشورمان کار می‌کنند و در ایران هم ما هم سازوکار خودمان را خواهیم داشت. در عالم تجارت و سیاست تعارفی وجود ندارد و وقتی کشوری با ایران که عضو FATF نیست وارد همکاری‌های اقتصادی و تجاری می‌شود یعنی تبعات آن را پذیرفته‌است.

چین چه سهمی در تجارت ایران دارد؟

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین با اشاره به ظرفیت بزرگ بازار چین برای اقتصاد ایران، اظهار کرد: در این تردیدی وجود ندارد که چین یکی از بزرگترین بازارها برای صادرات کالا به شمار می‌رود و با توجه به ابعاد اقتصادی این کشور، می‌توان بر روی این بازار حساب ویژه‌ای باز کرد. از سوی دیگر با توجه به نزدیکی سیاسی دو کشور، بحث‌ها درباره توسعه روابط اقتصادی همواره مطرح بوده و جریان سفر اخیر رئیس‌جمهوری ایران به پکن نیز این موضوعات مورد بررسی قرار گرفته است.

رئیس اتاق ایران و چین با بیان اینکه باید ابعاد مختلف بازار چین را بر اساس واقعیت‌ها بررسی کرد، توضیح داد: در ابتدا باید به این موضوع اذعان کنیم که بخش مهمی از صادرات ما به چین را همچنان کالاهای نفت پایه و پتروشیمی و از سوی دیگر مواد خام یا کالاهای معدنی تشکیل می‌دهند که بخشی از آن از سوی شرکت‌های دولتی یا شبه دولتی انجام می‌شود و از سوی دیگر این کالاها، جز ردیف صادرات با ارزش افزوده بالا قرار نمی‌گیرند. در دیگر بازارهای چین نیز ما فعالیت‌هایی داریم اما باید توجه داشت که توسعه این فعالیت‌ها، باید بر اساس واقعیت‌ها پیگیری شود.

حریری ادامه داد: در جریان سفر اخیر رئیس‌جمهوری به چین، بحث صادرات مواد غذایی و کشاورزی و محصولات مصرفی ایران به چین مطرح شد. مسیر برای صادرات در این حوزه‌ها باز است اما ما باید این سؤال را بپرسیم که آیا در داخل شرایط و مقدمات برای حضور در این بازار را داریم؟ باید در نظر داشت که صادرات مواد غذایی به کشورهایی مانند عراق یا افغانستان، با صادرات به بازار مصرفی کشوری مانند چین متفاوت است.

وی با بیان اینکه محصولات غذایی یا کشاورزی که به مقصد چین صادر می‌شوند، باید یک زنجیره تولید شناسنامه‌دار داشته باشند، تشریح کرد: اینکه ما مثلاً یک ماشین را از محصولات کشاورزی پر می‌کنیم و در مرز با عراق به یک دلال می‌فروشیم و پول آن را می‌گیریم تفاوتی بنیادین با صادرات کالای مصرفی به کشوری مانند چین دارد. متاسفانه تحت تأثیر این تجربه‌ها در منطقه و البته محدودیت‌هایی که تحریم‌ها برای ما به وجود آورده، صادرات ما در بسیاری از حوزه‌ها از یک صادرات حرفه‌ای به سمت صادرات پیله‌وری تغییر شکل داده و چنین موضوعی قطعاً برای ورود به بازار چین مناسب نیست. ما باید کالایی تولید که کنیم که از ابتدای فرآیند تولید آن تا لحظه‌ای که در یک بازار در چین توزیع می‌شود، شناسنامه‌دار بوده و از نظر کیفیت تضمین شده باشد. با چنین تغییری است که می‌توان انتظار داشت که حضور در بازار چین توسعه پیدا کند.

رئیس اتاق ایران و چین با بیان اینکه صادرات نیز مانند تولید یک فرآیند زمان بر و نیازمند به سرمایه‌گذاری است، بیان کرد: متاسفانه این رویکرد وجود دارد که صادرات را می‌توان یک شبه نهایی کرد اما همانطور که شما از سرمایه‌گذاری ابتدایی تا تولید نهایی چند سال زمان و سرمایه صرف می‌کنید، برای ورود به بازارهای صادراتی مانند چین نیز باید همین زمان را صرف کنید. تبلیغات و بازاریابی حرفه‌ای، حضور در نمایشگاه‌های حضوری و مجازی، مذاکره و گفت‌وگو با شرکت‌های مختلف بخشی از این کار است که قطعاً هم زمان بر خواهد بود و هم نیاز به سرمایه‌گذاری دارد.

حریری ادامه داد: ما در اتاق ایران و چین تلاش کرده‌ایم که شرایط برای فعال کردن دفاتر بازرگانی ایران در نقاط مختلف چین و همچنین برپایی یک نمایشگاه دائمی از کالاهای ایرانی را در چین پیگیری کنیم که امیدواریم در بهار امسال به گام‌هایی نهایی خود برسد. همین موضوع می‌تواند گامی مهم برای معرفی کالاهای ایرانی و توسعه صادرات باشد، موضوعی که البته نیاز به حمایت دولت و فراهم کردن شرایط و مقررات لازم نیز خواهد داشت.

وی درباره اینکه شرکت‌های کوچک و تازه‌کار چطور می‌توانند به این عرصه ورود کنند نیز گفت: این شرکت‌ها نیز می‌توانند از ظرفیت همین دفاتر بازرگانی و نمایشگاه‌ها استفاده کنند. از سوی دیگر با تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی یا دفاتر تضامین صادراتی هم مسئولیت‌ها و هم هزینه‌های خود را مدیریت کنند و در نهایت توجه داشته باشند که حضور در بازاری مانند چین نیاز به فراهم کردن مقدماتی مهم و کار حرفه‌ای اقتصادی دارد و پس از سرمایه‌گذاری و صرف کردن وقت کافی امکان استفاده از ظرفیت اقتصادی این کشور به وجود خواهد آمد.

سخن پایانی

جدیدترین آمار منتشر شده از سوی گمرک چین نشان می‌دهد مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۲ ماهه نخست امسال میلادی (۲۰۲۳) به ۲ میلیارد و ۹۸ میلیون دلار رسیده است.در ماه‌های ژانویه و فوریه سال میلادی گذشته (۲۰۲۲) ارزش تجارت ایران و چین ۲ میلیارد و ۵۳۶ میلیون دلار اعلام شده بود که بدین ترتیب مبادلات تجاری دو کشور در دو ماهه ۲۰۲۳ با کاهش ۱۷ درصدی مواجه شده است.به گزارش صدا و سیما، صادرات چین به ایران در این دوره افزایش و واردات از ایران کاهش داشته است.چین در ماه‌های ژانویه و فوریه سال ۲۰۲۳ بالغ بر یک میلیارد و ۴۱۰ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرده که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد ۶ درصدی داشته است. صادرات چین به ایران در مدت مشابه سال قبل یک میلیارد و ۳۳۰ میلیون دلار اعلام شده بود.اما واردات رسمی چین از ایران در دو ماهه نخست امسال ۴۲ درصد کاهش داشته و به ۶۸۸ میلیون دلار رسیده است. چین در مدت مشابه سال قبل یک میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده بود.