هرچند مقامات امریکایی بارها بر مستثنا بودن خرید دارو از سوی ایران از کلیت تحریم‌های وضع‌شده تاکید دارند اما باز هم شاهد وجود مشکلات عدیده‌ای در مسیر انتقال وجوه با هدف تهیه دارو بوده‌ایم که دولت گذشته را با معضل تامین داروی بیماری‌های خاص نیز مواجه کرده بود، از سویی هم پرونده خرید واکسن کرونا خود داستان پرآب چشمی دارد که ‌همچنان به سرانجام نرسیده است.

باتوجه به وضعیت اقتصادی کشورمان و همچنین در خطر بودن سلامت شهروندان، این نیاز احساس می‌شود که هر طور شده واکسن وارد شود و کشور از دست این ویروس نجات یابد. متاسفانه باز هم شاهد افزایش تعداد قربانیان کرونا در کشور هستیم، در حالی که کشورهای دیگر موفق به مهار آن شده‌اند و در بسیاری از موارد حتی اقتصادها در حال بازگشت به حالت عادی هستند.

وقتی مسئله واردات مطرح می‌شود، ناخودآگاه موضوع پرداخت هزینه‌های لازم برای تهیه اقلام وارداتی نیز به میان می‌آید که واکسن کرونا هم از این امر مستثنا نیست. البته امریکایی‌ها گفته بودند دارو شامل تحریم نمی‌شود و ایران می‌تواند غذا و دارو را بدون محدودیت وارد کند اما وقتی وارد عرصه عمل می‌شویم با مشکلات زیادی مواجه خواهیم شد که کاملا ناشی از وضع همین تحریم‌های یک‌جانبه بانکی از سوی امریکا علیه کشورمان است.

تحریم‌های بانکی باعث شده‌اند ایران نتواند به‌موقع و به میزان کافی هزینه‌های لازم را به شرکت‌های تولیدکننده واکسن پرداخت کند. همین مسئله زمینه‌ساز اخلال در روند واردات واکسن می‌شود. احتمالا مهم‌ترین دلیلی که ایران نتوانسته از سهمیه خود در کووکس استفاده و به مقدار لازم واکسن وارد کشور کند نیز به موضوع تحریم‌ها مربوط می‌شود.

کووکس اعلام کرده بود خرید واکسن کرونا ازسوی ایران به‌هیچ عنوان شامل تحریم‌های بانکی نخواهد شد و دولت ایران می‌تواند سهمیه‌ای که برایش مشخص شده را بدون هیچ مانعی خریداری کند اما شواهدی که وجود دارد، نشانگر محقق نشدن وعده این نهاد بین‌المللی است، زیرا شرکت‌های دارویی عرضه‌کننده واکسن کووید ۱۹ خصوصی هستند و از دستورات کووکس و WHO تبعیت نمی‌کنند. شرکت‌ها ترجیح می‌دهند منافع خود را با معامله کردن مستقیم با ایران به خطر نیندازند و تولیدات خود را بدون وجود مشکل به سایر مشتریان بفروشند.

البته باید در نظر داشت چنین مشکلی در زمینه تهیه دارو در سال‌های گذشته نیز وجود داشته و این مسئله تنها به خرید واکسن کرونا محدود نمی‌شود اما این امر درباره محصولات مربوط به پاندمی کرونا تاثیر بیشتری دارد، زیرا تقاضا برای واکسن کرونا به‌طور طبیعی بسیار بالاست و شرکت‌ها ترجیح می‌دهند در چنین بازار پررونقی مشتریانی را انتخاب کنند که دست به نقد بوده و بدون دردسر هزینه را پرداخت می‌کنند.

همان‌طورکه می‌دانیم بسیاری از کشورها واکسن را پیش‌خرید هم کرده‌اند و با این شرایط طبیعی است که تولیدکنندگان بزرگ واکسن کرونا ایران را در اولویت قرار ندهند. به‌نظر می‌رسد یکی از مشکلاتی که بر سر راه خرید واکسن وجود دارد، مربوط به حضور ایران در لیست سیاه FATF است. همان‌طور که بارها گفته‌شده نپذیرفتن لوایح گروه اقدام مالی باعث شده در امر نقل و انتقالات بانکی با مشکلات زیادی مواجه شویم، در حالی که در صورت پذیرش FATF حداقل می‌توانیم کمی از فشار تحریم‌های بانکی بکاهیم.

در هر صورت این واکنش ایران باعث‌شده تحمل محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها به‌مراتب دشوارتر شود. به‌طور قطع می‌توان گفت اگر نام ایران در لیست سیاه FATF نبود، سازکار تهیه واکسن بسیار ساده‌تر از آن چیزی می‌شد که امروز شاهد آن هستیم.

 سیدکمیل طیبی-استاد دانشگاه اصفهان