نگاه فله‌ای به طلای سرخ
در روزگاری که ارزآوری می‌تواند راه نجات این اقتصاد ازپاافتاده باشد، فرصتی طلایی برای ارزآوری به‌راحتی بر باد می‌رود. صحبت از زعفران است؛ طلای سرخ.
قدر زر زرگر شناسد...
آمارها حاکی از آن است که ۹۲ درصد زعفران جهان در ایران تولید می شود، اما متاسفانه سهم ما از بازار ۸ میلیارد دلاری این محصول کمتر از ۲۰۰ میلیون دلار است. به عقیده برخی فعالان حوزه این محصول مسائلی چون تحریم، مشکلات بازگشت ارز، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی، خام فروشی و نبود برند مناسب دلایل سهم ناچیز ما از بازار صادراتی زعفران است؛ در واقع داستان تجارت زعفران به نام ایران و به کام ازمابهتران است. ماجرا جایی تلخ تر می شود که بدانیم مدتی است نام افغانستان به عنوان صادرکننده زعفران در کشورهای دنیا به گوش می رسد. حال سوال این است که کجای این مسیر صادراتی اشتباه بوده که مدت هاست از این ظرفیت گرانبها استفاده نمی شود؟ چه کسانی پشت پرده این ماجرا هستند؟ صمت در این گزارش به ابهامات موجود در تجارت زعفران پرداخته است.
طلای سرخ فله ای برای شیرین کامی رقیبان
زعفران محصول استراتژیک کشاورزی ایران است و به حدود ۶۰ کشور جهان صادر می شود، اما متاسفانه تاکنون از این ظرفیت استفاده مطلوبی نشده است. ایران بیش از ۹۵ درصد زعفران مورداستفاده دنیا را تامین می کند و به عنوان قطب تولید این محصول در دنیا شناخته می شود. زعفران یکی از محصولات اصلی صادراتی است که به عقیده برخی فعالان این حوزه به دلیل نقص در نوع بسته بندی صادراتی سهم ناچیزی از بازار صادراتی دارد. نکته مهم این است که طی سال های گذشته در حالی که ایران بدون توجه به برندسازی در حوزه تولید زعفران فعالیت می کرد، اسپانیا با برنامه ریزی، موقعیت خود را در بخش فروش، توزیع و معرفی خود به عنوان بزرگ ترین صادرکننده زعفران جهان محکم کرد، اما اکنون ما همچنان صادرکننده فله ای زعفران باقی مانده ایم. حال سوال این است که برای نقش آفرینی بیشتر در بازار جهانی محصولی به این باارزشی چرا هیچ قدمی برداشته نمی شود؟ براساس آمار گمرک، اتریش، اردن، آرژانتین، اسپانیا، استرالیا، افریقای جنوبی، افغانستان، آلمان، امارات متحده عربی، اندونزی، انگلستان، ایتالیا، ایالات متحده امریکا، ایرلند، بحرین، بلژیک، پاکستان، پرتغال، تایلند، تایوان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری چک، چین، دانمارک، زامبیا، ژاپن، سریلانکا، سنگاپور، سوئیس، سوئد، صربستان و مونته گرو، عراق، عمان، فدراسیون روسیه، فرانسه، فیلیپین، قزاقستان، قطر، کامبوج، کانادا، کرواسی، کره جنوبی، کنیا، کویت، گرجستان، لبنان، مالزی، مجارستان، مصر، موریس، نروژ، نیجریه، نیوزلند، ویتنام، هلند، هند، هنگ کنگ و یونان ۵۹ مشتری زعفران ایرانی هستند. در این میان، امارات با خرید بیش از ۵۴ هزار کیلوگرم زعفران به ارزشی بالغ بر ۶۱ میلیون و ۷۳۹ هزار دلار بزرگ ترین مشتری زعفران ایرانی به شمار می رود و پس از آن اسپانیا با خرید بیش از ۳۵ تن زعفران به ارزشی بالغ بر ۳۸ میلیون دلار در جایگاه دوم و چین با خرید بیش از ۲۸ تن با ارزشی بالغ بر ۳۲ میلیون دلار در جایگاه سوم خریداران این محصول کشاورزی صادراتی باارزش ایران قرار دارند.
گوش های ناشنوای مسئولان در برابر تجار طلای سرخ
غلامرضا میری، رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی درباره قاچاق زعفران به صمت گفت: زعفران یک محصول خاص و قاچاق آن نسبت به دیگر محصولات آسان است. متاسفانه هر زمانی که پیشنهادی در زمینه صادرات بهینه این محصول ارائه شد ازسوی مسئولان مربوطه شنیده نشد. وقتی صادرات یک کیلو زعفران حدود ۸ میلیون تومان هزینه سربار دارد، قاچاقچی از این موقعیت سوءاستفاده می کند. از سوی دیگر محدودیت های ایجادشده برای صادرات زعفران باعث شد قاچاق زعفران به کشورهای همسایه رونق پیدا کند.
وی در ادامه با اشاره به عوامل دخیل در افزایش قاچاق زعفران اظهار کرد: متاسفانه ما در حال از دست دادن بازارهای صادراتی هستیم. وقتی صادرکننده بار خود را در بازارهای جهانی عرضه می کند و همزمان قاچاقچی محصول خود را در همان بازار ۲۰ تا ۳۰ درصد ارزان تر می فروشد، صادرکننده نمی تواند کار کند. دولت برای ۰ . ۵ درصد آب مجازی مورداستفاده در فرآیند تولید زعفران نیز عوارض تعیین کرده، در حالی که این مورد برای صادرات سایر محصولات کشاورزی معافیت دارد. در نتیجه شرایط یادشده صادرکنندگان ما که کارآفرینی می کنند، متضرر می شوند و به تدریج در حال خانه نشین شدن هستند، چراکه صادرکننده توان رقابت با قاچاقچیان را ندارد.
هیچ کس به فکر چاره نیست
میری ضمن تاکید بر اینکه همه این مشکلات بیان می شود، اما هیچ کس به فکر حل آنها نیست، افزود: بیشتر تولیدکنندگان زعفران صورت خود را با سیلی سرخ نگه داشتند تا کارگران بیکار نشوند، اما با وضعیت فعلی نمی شود ادامه داد و سرمایه گذاری ریسک بالایی دارد. در سال گذشته ۲۲۵ تن زعفران صادر کردیم که حدود ۴۰ درصد این میزان قاچاق شده است. راهکارهای مقابله با این موضوع بسیار ساده است، اما گوش شنوایی نیست. وقتی سالانه حدود ۴۰ تن زعفران از طریق قاچاق از کشور خارج می شود، یعنی چندهزار دلار به کشور بازنمی گردد و اشتغالزایی نیز نخواهد داشت، این در حالی است که بارها به مسئولان گوشزد کرده ایم که اگر محدودیت های صادرات برطرف شود، این مقدار زعفران از مبادی قانونی از کشور خارج و در نتیجه باعث اشتغالزایی و ورود ارز به کشور می شود که این موضوع به نفع دولت است.
وی ضمن انتقاد از عدم برخورد با قاچاقچیان اظهار کرد: دولت همیشه مدعی است که با قاچاق کالا مبارزه می کند، اما واقعیت این است که قاچاق زعفران به طور روزانه در کشور انجام می شود. این موضوع با در نظر گرفتن آمار ۴۰ تنی خروج زعفران به صورت قاچاق از کشور، عیان تر می شود. برای مثال قبل از قطع ارتباط با عربستان سعودی ۴۰ تن از زعفران ایران به این کشور صادر می شد؛ در دوران قطع ارتباط این زعفران از چه طریقی تامین می شد؟
با دنیا ارتباط نداریم
میری با اشاره به کاهش میزان صادرات زعفران در سال ۱۴۰۱ بیان کرد: زعفران محصولی است که نرخ آن بالا است و امکان صادرات آن بدون ال سی در حجم بالا وجود ندارد که در نهایت به سبب تحریم جلوی صادرات گرفته شده است. مقدار صادرات این محصول در سال ۱۴۰۰ ، ۲۶۸ تن بوده که در سال گذشته به ۲۲۵ تن نیز نرسیده است. اکنون ایران به ۷۰ کشور جهان زعفران صادر می کند. وقتی آمار صادرات باوجود افزایش تولید، کاهشی است، نتیجه می گیریم با افزایش قاچاق روبه رو هستیم. اگر ادامه مسیر را با همین روش طی کنیم قطعا سال آینده با کاهش چشمگیر صادرات زعفران روبه رو خواهیم شد. همچنین علاوه بر اسپانیا، ترکیه و افغانستان شاهد ورود کشورهای دیگر به کشت زعفران خواهیم بود. متاسفانه ما با دنیا ارتباط نداریم و همین موضوع باعث بی اعتمادی طرف مقابل در روابط تجاری می شود.
درخواستی از مسئولان
رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی با بیان درخواستی از مسئولان گفت: ما برای بازگرداندن ارز مشکلی نداریم و ارز را به کشور برمی گردانیم، اما درخواست ما این است که به صادرکننده اجازه دهند ارز خود را در بازار به نرخ ارز آزاد بفروشد یا آن را به برخی از واردکنندگان بدهد. سال گذشته با پیگیری های بسیار و برگزاری جلسات متعدد به مدت ۲ روز اجازه دادند که صادرکنندگان زعفران ارز خود را به واردکنندگان موبایل بدهند تا از این طریق نفعی ببرند اما این مجوز تنها ۴۸ ساعت دوام آورد که هنوز چرایی آن را نمی دانیم.
برای حمایت از صادرات زعفران چه کردید؟
فرشید منوچهری، دبیر شورای ملی زعفران درباره افزایش میزان قاچاق زعفران به صمت گفت: قاچاقچی زعفران، این محصول را با همان نرخی که صادرکننده رسمی می پردازد، از بازار می خرد، اما دیگر هزینه هایی چون عوارض آب مجازی، اخذ مجوز صادرات از سازمان استاندارد، تعرفه گمرکی در کشور مقصد و... را مانند صادرکننده رسمی نمی پردازد. از سوی دیگر صادرکننده موظف است ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه عرضه کند، اما قاچاقچی می تواند ارز خود را در بازار آزاد بفروشد.
وی با اشاره به عوامل تاثیرگذار بر افزایش قاچاق زعفران اظهار کرد: اشتباهات بانک مرکزی در زمینه صادرات زعفران یکی دیگر از مشکلات است. بی ثباتی نرخ زعفران نیز در قاچاق این محصول موثر است. همچنین به واسطه تحریم بانکی، صادرکنندگان زعفران ناچارند ارز را از طریق صرافی ها وارد کشور کنند که این خود هزینه بیشتری را برای صادرکنندگان رسمی ایجاد می کند، اما قاچاقچیان از این دست هزینه ها ندارند. قاچاقچی زعفران، این محصول را با همان نرخی که صادرکننده رسمی می پردازد، از بازار می خرد، اما دیگر هزینه هایی چون عوارض آب مجازی، اخذ مجوز صادرات از سازمان استاندارد، تعرفه گمرکی در کشور مقصد و... را که صادرکننده رسمی می پردازد، پرداخت نمی کند. قاچاقچیان در صورت صادرات زعفران از کشورهای همسایه از معافیت های ورودی نیز برخوردارند و ارز حاصل از صادرات را هم با نرخ بازار عرضه می کنند.
بودجه ها کجا می رود؟
منوچهری با بیان اینکه شورای ملی زعفران برند ملی دارد، افزود: حدود ۶ سال است که شورای ملی زعفران برند جغرافیایی زعفران ایرانی را در داخل ثبت کرده، اما ما هیچ برند ملی زعفران نداریم. هیچ کس تا امروز حاضر نشده دیناری در این راه هزینه کند. حتی در سال های گذشته که هزینه ثبت برند ملی کمتر از ۲۵۰ میلیون تومان بود نیز حاضر به این کار نشدند. باید این موضوع را از مسئولان جویا شد که بودجه های آنها برای چه موارد مهم تری صرف شده است؟ در واقع شورای ملی زعفران برند ملی دارد و برای ثبت بین المللی آن در تلاش است اما کسی از این برند حمایت نمی کند.
هیچ وقت به زعفران به طور جدی نگاه نشد
دبیر شورای ملی زعفران با انتقاد از نبود حمایت ازسوی مسئولان گفت: سوالی که وجود دارد این است که ما برای حمایت از صادرات زعفران چه کردیم؟ بخش خصوصی دنبال کسب سود خود است، اما بخش دولتی که سیاست گذار اقتصاد کشور است چه کرده است؟ توسعه و ماندگاری در بازار جهانی زعفران نیاز به حمایت دارد، اما متاسفانه هیچ فعالیتی ازسوی مسئولان صورت نگرفت. همه عوامل یادشده موجب می شود در بازارهای جهانی حرفی برای گفتن نداشته باشیم و همیشه زعفران را به گونه ای بفروشیم تا زودتر به پول برسیم. با این رویکرد به صادرات زعفران به صورت فله می پردازند یا بخشی از زعفران ایران به صورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشورهای دیگر می شود و سپس این محصول با نام و برند ملی همان کشورها به بازارهای هدف می رسد. با شرایط حاکم چگونه توقع دارید که نام ایران روی این محصولات باشد؟ هیچ وقت به زعفران به طور جدی و به عنوان یک محصول استراتژیک نگاه نشده است؛ کالایی که با مصرف کم آب و میزان تقاضای بالا در بازارهای جهانی می تواند ارزش افزوده بالا و ارزآوری خوبی برای کشور داشته باشد. زعفران تنها کالایی است که ما می توانیم در آن مزیت مطلق صادراتی داشته باشیم.
پول صادرات زعفران ایرانی برای افغانستان
منوچهری ورود افغانستان به حوزه صادرات زعفران ایران را تایید کرد و افزود: بخشی از زعفران ایران به صورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشور افغانستان می شود. سپس این محصول با نام و برند ملی این کشور به بازارهای دیگر می رسد. افغانستان در نمایشگاه های اروپایی به خوبی حضور دارد، این در حالی است که به دلیل افزایش و بی ثباتی نرخ ارز ایران توانایی مالی شرکت در چنین نمایشگاه هایی را ندارد. البته جای شکر دارد که از این طریق زعفران به کشورهای دیگر می رسد؛ در غیر این صورت تولیدات نیز روی دست کشاورز می ماند. اگر به همین روال پیش برویم بازارهای دیگر را نیز از دست خواهیم داد، زیرا تاجیکستان و ازبکستان که شناختی از زعفران نداشتند، اکنون زعفران کشت می کنند.
سخن پایانی
متاسفانه براساس اطلاعات به دست آمده بیش از ۹۰ درصد زعفران ایرانی به صورت فله ای از کشور خارج می شود؛ این بدان معناست که تنها ۱۰ درصد زعفرانی که از کشور خارج می شود، نام و برند ایرانی دارد. با شنیدن صحبت های فعالان حوزه زعفران این سوال در ذهن ایجاد می شود که چرا فرصت سوزی می کنید؟ حال که چرخ اقتصاد مدت هاست رمقی برای چرخش ندارد به چه منبع درآمدی تکیه شده که نگاه ها از چنین محصول ارزآوری دریغ می شود؟ سال هاست گله هایی ازسوی صادرکنندگان زعفران بیان می شود اما گوش شنوایی برای آن نیست. کاش مسئولان به جای صرف بودجه های سنگین در موارد غیرضروری چاره ای کنند برای این همه بیچارگی! هرچند که باید گفت «گوش اگر گوش تو و ناله اگر ناله من آنچه البته به جایی نرسد فریاد است.»
