از تعداد ۶۵۵ پالایشگاه نفت موجود در جهان، تنها ۴۰ پالایشگاه بر مبنای نفت ایران طراحی شده‌اند که به دنبال محدودیت‌های ناشی از تحریم، بخش قابل‌توجهی از این ۴۰ شرکت، از خرید نفت ایران امتناع می‌ورزند، از طرف دیگر، صادرات نفت خام ایران در محموله‌های بسیار بزرگ (بعضا تا بیش از ۲ میلیون بشکه)، به کشورهایی محدود و معمولا با مسافت زیاد از ایران انجام می‌شود.

این حجم از صادرات و انگشت شمار بودن مقاصد محموله‌های نفتی کشورمشکلاتی را برای اقتصاد ایران ایجاد کرده است. علاوه بر این موارد، کیفیت و خواص شیمیایی و فیزیکی نفت خام ایران نیز در تمام دنیا شناخته شده و با انجام آزمایش‌هایی، قابل شناسایی است، به همین دلیل امکان دور زدن تحریم‌ها و رساندن نفت به متقاضیان از مسیرهای غیر مرسوم نیز کار آسانی نیست. در این بین راه‌اندازی پتروپالایشگاه‌ها و صادرات محصولات تولیدی این واحدها، بسیاری از محدودیت‌های ناشی از تحریم را از پیش پای صادرات نفتی ایران برمی‌دارد. در اصل، گستره وسیع بازار هدف فرآورده‌های نفتی، سهولت صادرات و تحریم‌ناپذیری آن، از مزیت‌های توسعه ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی کشور و عبور از خام فروشی است. از سوی دیگر نیاز کشورهای همسایه به فرآورده‌های نفتی موجب می‌شود که صادرات بخش زیادی از فرآورده‌ها، با کشورهای همسایه، از راه‌های زمینی (تانکر یا خط لوله) و در مسافت‌های نزدیک تجارت شود که اعمال تحریم بر روی آن به مراتب سخت‌تر از تحریم نفت خام است. بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد تبدیل نفت خام به فرآورده، موجب سودآوری حداقل دو برابری نسبت به خام فروشی نفت می‌شود، علاوه بر این، عبور از خام فروشی، اثرگذاری تحریم‌های نفتی را کاهش می‌دهد و عملا تحریم فروش نفت را امکان‌ناپذیر می‌کند.

در نتیجه پتروپالایشگاه‌ها، نه تنها یک پروژه اقتصادی دارای توجیه مالی و فواید اشتغالزایی بسیار محسوب می‌شود، بلکه یک راه‌حل راهبردی برای کاهش آثار تحریم‌ها است. بررسی‌های اولیه در حوزه اقتصادی نشان می‌داد که با تجمیع پتروشیمی و پالایشگاه، می‌توان هزینه‌های احداث و عملیاتی این مجتمع‌ها را کاهش داد، بنابراین تجمیع پالایشگاه و پتروشیمی یا به اصطلاح احداث پتروپالایشگاه با هدف تنوع فرآورده، کاهش نرخ تمام شده محصولات، بهینه‌سازی راندمان، افزایش سودآوری و بهینه‌سازی مصرف انرژی پایه‌ریزی شده است.

همچنین بر اساس قانون «افزایش ظرفیت پالایشگاه‌های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» یک پتروپالایشگاه پس از بهره‌برداری تا زمان مشخص از تنفس خوراک برخوردار است؛ بدین معنا که طی سال‌های ابتدایی، به صورت علی‌الحساب هزینه خوراک را پرداخت نخواهد کرد.

این رویه باعث می‌شود پس از بهره‌برداری از واحد پتروپالایشگاهی، کل هزینه سرمایه‌گذاری شده توسط سهامداران، ظرف مدت یک سال به عنوان سود به آنها عودت شود و بازگشت سرمایه طرح از یک دوره ۸ تا ۱۰ ساله به یک سال پس از بهره‌برداری از پروژه کاهش یابد. هزینه خوراک تنفس داده شده، در حکم وامی خواهد بود که مطابق با قوانین صندوق توسعه ملی (از لحاظ مدت زمان بازگشت وام و نرخ سود) به شرکت پالایشی داده شده است، در کنار این قاعده، ایجاد الزام به استفاده از منابع مردمی در قانون، زمینه را برای هدایت نقدینگی و کسب سود مردم از این مسیر فراهم خواهد کرد.

علاوه بر بخش‌های خلاقانه این قانون یعنی «اعطای تنفس خوراک به واحدهای راه‌اندازی شده» و «فراهم کردن شرایط تامین مالی از طریق منابع مردمی و نقدینگی موجود در کشور» که به عنوان مزایای اصلی قانون مذکور قابل بررسی است، «تاکید بر تولید فرآورده از طریق واحدهای پتروپالایشگاهی»، «مشروط کردن تسهیلات این قانون به تولید نفت کوره کمتر از ۱۰ درصد در سبد فرآورده‌های آن‌ها» و «احداث مجتمع‌ها در مناطق ساحلی کشور» نشان از به‌روز بودن طرح و انطباق آن با وضعیت روز صنایع نفتی در جهان، خصوصا مقررات جدید سازمان بین‌المللی دریانوردی در مورد استاندارد سوخت کشتی‌ها و حرکت کشورها در این زمینه با در نظر گرفتن محدودیت منابع آب در ایران، دارد. بنابراین با توجه به موارد یاد شده در یک کلام می‌توان اسم رمز خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی را در توسعه ظرفیت پتروپالایشگاهی خلاصه کرد چرا که پس از آن نه تنها نفت صادراتی از یک مشتری دائمی داخلی بهره‌مند می‌شود، بلکه از این ماده خام مواد با ارزش افزوده بالاتر تولید می‌شود و تاثیر بسزایی در رشد تولید ناخالص ملی داشته و درآمدهای ارزی کشور را نیز افزایش می‌دهد. به طور کلی صادرات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمیایی به دلیل کوچک بودن حجم محموله‌ها، تعدد خریداران و عرضه‌کنندگان، شیوه متنوع صادرات، متمرکز شدن بر بازارهای منطقه‌ای به جای بازارهای جهانی و کاهش حجم تراکنش‌های بانکی نسبت به صادرات نفت خام در شرایط تحریم و حتی شرایط عادی آسان‌تر است و درآمدزایی بالایی نیز برای کشور به همراه دارد.

از سوی دیگر از نظر اقتصادی نیز، احداث پتروپالایشگاه به‌جای پتروشیمی و پالایشگاه به صورت مجزا، باعث بهینه‌سازی و کاهش هزینه‌های سرمایه‌ای و جاری موردنیاز می‌شود. در واقع سرشکن شدن هزینه‌ها در مجموع هزینه احداث یک پتروپالایشگاه را از احداث یک پالایشگاه و یک پتروشیمی کمتر می‌کند.