اختلاف‌نظرهای بین دولت و نمایندگان مجلس بر سر اولویت‌بندی زمانی برای تصویب برنامه هفتم توسعه و لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، دلیل اصلی تاخیر در تصویب آن به‌شمار می‌رود. در نهایت قرار شد، ابتدا بودجه تصویب شود، پس از آن برنامه هفتم توسعه موردبررسی قرار بگیرد که همین اتفاق هم افتاد، اما از حواشی‌های آن که بگذریم، باید دید اولویت‌های توسعه از چه اصولی پیروی می‌کند. اگر پیشران توسعه در کشور را دولت در نظر بگیریم، باید دولتمردان را مجاب به پشتیبانی از فرآیندهایی کنیم که امروز نقش جدی و روشنی در دستیابی به اقتصاد پویا و ثروت دارند و حتی شاخصی برای توسعه‌یافتگی در نظر گرفته می‌شوند. امروزه کمتر کارشناس یا مدیر مسئول دولتی نمی‌داند که در چند دهه اخیر فناوری چگونه موجب تحولات اقتصادی کشورها شده است؛ از هوشمندسازی صنعت گرفته تا گسترش ارتباطات راه دور که موجب تقویت تجارت بین‌الملل شد. حکمرانی بدون داده و سیستم‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی و اینترنت اشیا کمابیش محال است. این همان اصلی بود که در یک دهه اخیر جهان شرق از جمله هند و چین تمرکز ویژه‌تری به آن داشتند و توانستند گوی رقابت را از غربی‌ها بربایند و نام‌شان در صدر لیست توسعه فناوری قرار بگیرد. بنابراین، حمایت از کسب‌وکارهایی که خدمات مبتنی بر فناوری‌های نوین ارائه می‌دهند، می‌تواند یکی از رویکردهای اصلی توسعه در برنامه هفتم توسعه باشد؛ موضوعی که بیشتر برنامه‌ریزان بر آن تاکید دارند. در این گزارش به مرور تجارب جهانی در مواجهه با فناوری و نقش این مولفه در رشد اقتصادی و توسعه‌ای آنها پرداخته است.

ضرورت اتصال دانش‌بنیان‌ها به صنعت

متاسفانه عمده نیازهای کشور در حوزه غذا، وارداتی است و با سیاست‌های ناصحیح در حوزه توسعه روستایی، اراضی کشاورزی روستایی ۲۸ درصد کاهش یافته است. به‌گفته محمدجواد رضایی، عضو کانون اندیشکده ایران، با سیاست‌های اشتباه در حوزه تقسیمات کشوری، کاری کرده‌ایم که برای مثال روستاهایی با جمعیت ۱۵۰نفری به شهر تبدیل شده‌اند و همین امر شرایط را برای تهدید امنیت غذایی فراهم کرده است، در حالی که با دانش‌بنیان کردن تولید محصولات کشاورزی، جانمایی ایران در نظام بین‌الملل و هاب شدن زنجیره ترانزیت غذایی و ایجاد الگوی کشت فراسرزمینی و توجه به این موارد در برنامه هفتم توسعه، امکان رفع این مسئله وجود خواهد داشت. سوار کردن پیشرفت‌های دانش‌بنیان بر صنایع کشور راهکاری است که بیشتر برنامه‌ریزان خواهان درج آن در برنامه توسعه هفتم هستند. اتصال شرکت‌های دانش‌بنیان به حوزه صنعت کشور ضروری است. همچنین باید تلاش کنیم صنعت کشور را به زنجیره ارزش بین‌المللی که صنایع کوچک هم حضور داشته باشند، وصل کنیم. بی‌شک از ۸ هزار و ۳۰۰ شرکت دانش‌بنیان و شمار زیاد جمعیت تحصیلکرده، می‌توان به‌عنوان پنجره‌های فرصت یاد کرد که جای‌شان در بدنه اصلی نظام توسعه‌ای کشور خالی است.

فنـاوری، راهبر توسعه

در علم اقتصاد، فناوری یکی از محرک‌های اصلی رشد اقتصادی کشورها، مناطق و شهرها به‌شمار می‌رود. گفتنی است، پیشرفت تکنولوژی شرایط را برای تولید کارآمدتر کالاها و خدمات بهتر فراهم می‌کند؛ فرآیندی که رفاه به آن بستگی زیادی دارد. به‌گزارش rcc.harvard.edu ، استفاده از ابزارهای فناورانه در مطالعه جامعه، امکان تجزیه و تحلیل پدیده‌هایی را فراهم می‌کند که شناسایی و تجزیه و تحلیل آنها با ابزارهای سنتی‌تر دشوار بوده است. سرمایه‌گذاران شرکت‌های بزرگ تحقیق و توسعه، فعالیت‌های اختراعی خود را در زمینه‌هایی مانند موتورها، سیستم‌های رانندگی خودکار، داده‌های بزرگ، هوش‌مصنوعی، چاپ سه‌بعدی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات تسریع کردند. اما این را هم باید به یاد داشته باشیم که ایجاد تحولات سیستمی که فناوری عنصر اصلی آن به‌شمار می‌رود، فرآیندی پیچیده است؛ اما تاثیر بسیار مهمی در تصمیمات مربوط به سیاست علمی، تحقیق و توسعه، صنعتی و توسعه ملی و منطقه‌ای دارد.

سرنوشت هند ،گره‌خورده با فناوری

هند در مدت زمانی کوتاه رشد اقتصادی قابل‌توجهی کرد. بخش اعظم این رشد اقتصادی را نیز مرهون گسترش تحقیق و توسعه و در کل صنعت فناوری خود بود. به‌ گزارش community.nasscom.in ، صنعت فناوری اطلاعات (IT) جزء حیاتی اقتصاد دانش مبتنی بر فناوری در قرن 21 است. هند در سرتاسر جهان به‌دلیل صنعت فناوری اطلاعات چشمگیرش به‌عنوان یک اقتصاد شناخته شده است. نقش فناوری اطلاعات در توسعه اقتصادی هند ضروری بوده است. صنعت فناوری اطلاعات بیشتر شامل خدمات فناوری اطلاعات، خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات (ITES)، تجارت الکترونیک (کسب‌وکار آنلاین) و محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است.

این صنعت همچنین در توسعه زیرساخت‌ها برای ذخیره، پردازش و تبادل اطلاعات برای عملیات‌های تجاری ضروری و سایر سازمان‌ها نقش بسزایی دارد. علاوه بر این، خدمات و محصولات مبتنی بر فناوری اطلاعات برای رونق هر شرکت تجاری و دستیابی به موفقیت ضروری هستند.نقش فناوری اطلاعات در توسعه اقتصادی هند در سراسر اقتصادهای جهان بی‌سابقه است. تمامی زیرمجموعه‌های این صنعت (محصولات سخت‌افزاری پیشرفت نسبی کمتری داشته‌اند) در ۲۰ سال گذشته تحولاتی در رشد درآمد ایجاد و علاوه بر این، به رشد اقتصاد هند کمک کرده‌اند. پیشرفت سریع در صنعت فناوری اطلاعات و سیاست‌های آزادسازی مانند کاهش موانع تجاری و حذف عوارض واردات محصولات فناوری توسط دولت هند در توسعه این صنعت بسیار موثر است. همچنین، چندین طرح دیگر دولتی مانند راه‌اندازی پارک‌های فناوری نرم‌افزار (STP)، مناطق ویژه اقتصادی (SEZ)، واحدهای صادرات‌محور (EOU) و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) این صنعت را در دستیابی به موقعیت مسلط در جهان فناوری اطلاعات تسهیل کرده است. باتوجه به این امر هم‌اکنون تعداد استارت‌آپ‌های جدید هند هر سال در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۲۰ میلادی به ۲هزار و 100 واحد در این کشور برسد.

طبق آمار بانک جهانی، بودجه تحقیق و توسعه هند در سال ۲۰۱۵ میلادی ۶۶.۵ میلیارد دلار بوده است که البته این رقم فقط ۰.۸۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به‌شمار می‌رود. به‌گزارش tutorialspoint ، در حال‌ حاضر هند از نظر فناوری پیشرفته جایگاهی قوی دارد. هند از آنجایی که به تاسیس موسسات متعددی علم و فناوری با نیروی انسانی واجد شرایط و آموزش دیده پرداخته است، انبار دانش فناوری اطلاعات جهان به شمار می‌رود. به‌همین ترتیب، هند دارای پایگاه علمی و فناوری قوی است که در سراسر کشور در قالب موسسات دانشگاهی، آزمایشگاه‌های تحقیق و توسعه، مرکز پزشکی پیشرفته (با امکانات تحقیقاتی)، مراکز آزمایشی و صنایع مختلف پیشرفته گسترش‌یافته است.  صنایع هند پس از سال ۱۹۹۰، یعنی دوران برجسته، شکوفا شد. جهانی شدن، آزادسازی و خصوصی‌سازی، این رشد را تسهیل کردند. صنایع مربوط به فناوری اطلاعات، انرژی اتمی، خودروسازی، بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی، داروسازی، نفت و ... در سطح جهانی افزایش یافته است.

چین پیشتاز توسعه

امروزه فرمان توسعه‌های فناورانه به‌دست هوش‌مصنوعی است. به‌گزارش thediplomat ، وزارت علوم و فناوری چین در همکاری با بنیاد میهنی علوم‌طبیعی چین، پروژه‌ای را تحت‌نام «هوش‌مصنوعی» راه‌اندازی کرده است که وظیفه آن حل مشکلات و رفع نیازمندی‌های موجود در بخش‌های اساسی علوم و فناوری مانند توسعه فناوری داروسازی و پژوهش‌های متعلق به مهندسی ژنتیک است. گفتنی است، در برنامه جنجال‌برانگیز صنعتی چین موسوم به «ساخت چین ۲۰۲۵»، هوش‌مصنوعی به‌عنوان یک صنعت اساسی گنجانده شده است. براساس این برنامه، چین قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ در بخش هوش‌مصنوعی در سطح جهان پیشتاز شود. براساس گزارش سال گذشته شرکت سرمایه‌گذاری آی‌دی‌سی (IDC)، پیش‌بینی می‌شود که میزان سرمایه‌گذاری چین در بخش هوش مصنوعی تا سال ۲۰۲۶ به ۲۶.۶۹ میلیارد دلار برسد که حدود ۸.۹ درصد از کل سرمایه‌گذاری جهانی را در بر می‌گیرد. تلاش چین برای توسعه بخش هوش‌مصنوعی، پس از آن شدت گرفت که امریکا اعمال محدودیت‌ها بر بخش صادرات فناوری‌های پیشرفته مانند محصولات نیمه‌هادی و هوش‌مصنوعی را افزایش داد.

انستیتوی سیاست راهبردی استرالیا (ASPI) گزارش می‌دهد که در حال‌ حاضر، چین در بخش پژوهش و توسعه ۳۷ قلم از ۴۴ قلم فناوری دشوار، پیشرفته و کلیدی در بخش‌های دفاع، فضا، هوش‌مصنوعی، انرژی، محیط‌زیست و ربات، از ایالات‌متحده پیشی گرفته است. این برخی از گام‌های بلندی است که چین تاکنون در بخش علوم و فناوری برداشته و خود را به‌عنوان یک کشور پیشتاز در این بخش در سطح جهان تثبیت کرده است.گذشته از آن، تحقیقات زیادی در چند سال اخیر انجام گرفته که خلاقیت و پیشرفت چین را در بخش‌های فناوری، پژوهش‌های علمی و توسعه، مستند کرده است.

در دسامبر سال ۲۰۲۱، «مرکز بلفاست» متعلق به دانشگاه هاروارد، هشدار داد که چین نسبت به امریکا در بخش صنعت فناوری عالی و نسل پنجم شبکه تلفن‌همراه (۵G) جایگاه برتری به‌دست آورده و ممکن است در آینده نزدیک در بخش رایانش کوانتومی نیز از امریکا پیشی بگیرد. همچنین، در پژوهشی که از طرف کمیسیون امنیت ملی امریکا در حوزه هوش‌مصنوعی انجام شده، آمده است که چین تلاش دارد خود را تا سال ۲۰۳۰ به‌عنوان یک کشور پیشتاز در بخش هوش‌مصنوعی، تثبیت کند و از ایالات‌متحده‌امریکا پیشی بگیرد. به‌همین ترتیب، چندی پیش، بنیاد فناوری اطلاعات و نوآوری (ITIF) گزارش نگران‌کننده‌ای را منتشر کرد که برمبنای آن، چین اکنون در میانگین نوآوری تولیدی، از امریکا پیش افتاده و در عمل خود را به‌عنوان یک کشور پیشتاز در سطح جهانی در بخش پیاده کردن فناوری‌های اساسی و پیشرفته تثبیت کرده و این کشور در بخش فناوری آمادی‌سازی مواد اولیه نیز نسبت به امریکا پیشتاز است.گفتنی است، نسل آینده فناوری‌هایی مانند هوش‌مصنوعی، رایانش کوانتومی و زیست‌فناوری، جوامع بشری را از هر جهت دگرگون خواهند کرد. از این‌رو، هر کشوری که از چنین فناوری‌هایی در آینده برخوردار باشد، مزایای اقتصادی و ژئوپلیتیکی بی‌نظیری را به‌دست خواهد آورد. اگر چین در مسابقه فناوری پیروز شود، افزون بر اینکه بازارهای جهانی را در اختیار می‌گیرد و تریلیون‌ها دلار به‌دست می‌آورد، از نظر نظامی نیز می‌تواند امنیت ملی امریکا و متحدانش را در معرض خطر قرار دهد، اما نباید فراموش کرد که ایالات‌متحده‌امریکا وقت کافی در اختیار دارد تا گذشته را جبران کند و با استفاده از ابتکار و خلاقیت که در گذشته امریکا را به ثروتمندترین و نیرومندترین کشور جهان تبدیل کرده، در آینده نیز می‌تواند جایگاه برتر خود را حفظ کند. اما رسیدن به این هدف، مستلزم این است که ایالات‌متحده مانند اقدام‌هایی که در تاریخ گذشته‌اش برای مقابله با تهدیدهای خطرناک انجام می‌داد، به بسیج اجتماعی، اندیشه‌ورزی و برنامه‌ریزی راهبردی و تلاش‌های سخت و پیگیرانه بپردازد.تاسیس کمیته جدید وابسته به مجلس نمایندگان امریکا که وظیفه پرداختن به رقابت راهبردی میان ایالات‌متحده‌امریکا و حزب کمونیست چین را برعهده دارد، بی‌تردید گامی در مسیر درست است که باید از طرف رهبران منتخب امریکا حمایت شود.

سخن پایانی

اکثر اقتصادهای بزرگ با چالش پیری جمعیت روبه‌رو هستند که این امر موجب کاهش میزان مشارکت در نیروی کار می‌شود. این روندها تمرکز بیشتری بر بهره‌وری و نوآوری‌های تکنولوژیکی دارد که آن را به‌سمت رشد اقتصادی سوق می‌دهد. از طرفی، چون فناوری تاثیرات عمیقی بر بازار کار دارد، اتوماسیون و پیشرفت‌های دیجیتال تقاضای نیروی کار را از مهارت‌های معمولی سطح پایین تا متوسط به مهارت‌های تحلیلی، فنی و مدیریتی سطح بالاتر و پیچیده‌تر تغییر داده است. به گزارش Inspire Zone ، فناوری کمک می‌کند تا دانش کافی درباره استفاده از منابع اقتصادی برای تولید کالاها و خدمات بهینه‌تر به‌دست آید. رشد اقتصادی باتوجه به پیشرفت فناوری افزایش یافته و به گسترش تجارت در سراسر جهان کمک کرده است. پیشرفت فناوری باعث ایجاد روند مثبت در بهره‌وری کل کسب‌وکار می‌شود. در واقع، کاربرد فناوری به‌عنوان یک تغییر سودبخش برای کسب‌وکار به‌منظور بهره‌وری بیشتر به‌حساب می‌آید، به‌گونه‌ای که رشد سریع را می‌توان از طریق سطوح تکنولوژی بالا به‌دست آورد. فناوری منبع اولیه توسعه اقتصادی است و توسعه فناوری‌های مختلف برای رشد کشورهای توسعه‌نیافته بسیار مهم است. تحول دیجیتال، فرصت ارزشمندی را برای عملکردهای اصلی کسب‌وکار، مانند امور مالی و منابع انسانی، فراهم می‌کند تا از فرآیندهای دستی دور شوند و حوزه‌های کلیدی مانند حقوق و دستمزد را خودکار کنند و همین فرآیند، رهبران را قادر می‌سازد بر فرصت‌های تجاری گسترده‌تر تمرکز کنند.