استدلال مدیران صندوق این بود که طبق قانون، تسهیلات نمایشگاه در قالب وام بلاعوض تنها به نمایشگاه‌هایی که از سوی سازمان توسعه و تجارت مجوز دارند، اعطا می‌شود و دانش‌بنیان‌ها در صورت حضور در آن نمایشگاه‌ها، شرایط دریافت تسهیلات دارند. در حالی که تعداد دانش‌بنیان‌ها در ۲ سال اخیر افزایش چندهزارتایی داشته و به همان میزان، باید انتظار رویدادهای متنوع از سوی دیگر نهادهای دولتی و خصوصی را هم داشت.  صمت با برگزاری میزگردی ضمن پیگیری این معضل به نظرخواهی از مسئولان و کارشناسان صندوق نوآوری و نمایشگاه‌ّها پرداخته است. صمت در این میزگرد به بررسی نظرات بابک عابدین، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران و رئیس نخستین دوره نمایشگاه آینده چاپ ایران؛ مرضیه شاوردی، مدیر توانمندسازی صندوق نوآوری و شکوفایی؛ آتشه سلیمانی، فعال دانش‌بنیان در حوزه چاپ و علی‌اکبر ابراهیمی، مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر پرداخته است.

روایتی از یک خلأ قانونی

حدود یک سال پیش، نخستین نمایشگاه آینده چاپ ایران با حضور تعداد زیادی از دانش‌بنیان‌های فعال در صنعت چاپ برگزار شد. هدف از برگزاری این نمایشگاه تخصصی، توسعه صنعت چاپ در ایران با توان دانش‌بنیان بود. طبق قانون، فعالان دانش‌بنیان می‌توانند به فراخور نمایشگاهی که در آن شرکت می‌کنند، از صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات بگیرند. در واقع، یکی از مولفه‌های حمایتی صندوق نوآوری و شکوفایی به‌عنوان نهاد متولی در ارائه تسهیلات مالی و ایجاد زیرساخت توسعه برای اکوسیستم نوآوری و دانش‌بنیان در کشور، ارائه تسهیلات به دانش‌بنیان‌ها برای حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی است. پیش از این، سیاوش ملکی‌فر،‌معاون توسعه صندوق نوآوی و شکوفایی در گفت‌وگویی با صمت گفت: اگر شرکتی بتواند با شرکت در نمایشگاهی به عرضه محصولات ایرانی پرداخته و موفق به فروش شود، صندوق هزینه حضور در این نمایشگاه‌ها را در قالب وام بلاعوض متقبل می‌شود. این در حالی است که دانش‌بنیان‌های حاضر در نمایشگاه سال گذشته موفق به دریافت تسهیلات مذکور نشدند و درخواست‌شان از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی رد شد. گویا این روند تنها برای آن دسته از نمایشگاه‌هایی قابل‌اجرا است که از سوی سازمان توسعه و تجارت مجوز برگزاری دریافت کرده‌اند و نمایشگاه‌هایی که مجوزشان از سوی دیگر نهادهای دولتی دریافت شده باشد، طبق قانون، مشمول دریافت تسهیلات نمی‌شوند. فعالان این حوزه معتقدند که این خلأ قانونی در سال‌های آتی مسبب بروز برخی معضلات شده است و منجر به اعتراض بیشتر فعالان اکوسیستم دانش‌بنیان هم خواهد شد. با افزایش چندهزارتایی شرکت‌های دانش‌بنیان در 2 سال اخیر و تنوع فعالیت‌شان، بی‌شک نمایشگاه‌های متنوع و البته تخصصی‌تری برای معرفی محصولات برگزار خواهد شد که طبق قانون مجاز به دریافت تسهیلات نیستند و به‌عبارتی، انحصار در محوریت آن دسته از نمایشگاه‌هایی است که از سوی سازمان توسعه و تجارت مجوز برگزاری دریافت کرده‌اند.

بابک عابدین- چاپ صنعتی بی‌انتها و فراگیر است که ایده‌پردازی به‌عنوان اصلی‌ترین ویژگی آن شناخته می‌شود و فعالان این صنعت در مرز دانش حرکت می‌کنند. با تکامل ایده‌ها ساختار و بعد محصول چاپی تولید می‌شود، البته گاهی هم این کالا است که به فعالان در صنعت چاپ ایده می‌دهد. در کل، هر آنچه را مربوط به بهترین روش معرفی، نگهداری و بازاریابی باشد، می‌توان از صنعت چاپ انتظار داشت. این صنعت روزبه‌روز در حال توسعه و تکامل است؛ به‌گونه‌ای که امروزه بکارگیری مهم‌ترین مولفه‌ها در افزایش فروش کالا از مسیر چاپ می‌گذرد. بنابراین، چاپ صنعتی پولساز است که بی‌شک ماهیتی دانش‌بنیان دارد. تاکنون دانش‌بنیان‌ها توانسته‌اند تحولات عدیده‌ای را در صنعت چاپ به وجود بیاورند؛ از محصولات چاپی دوستدار محیط‌زیست تا چاپ‌های سه‌بعدی که اثر جدی بر ذهن مخاطب می‌گذارد، از طراحی و تولید نرم‌افزارهای فوق‌تخصصی تا مرکبات نانویی و حرارتی. همچنین، تولید نانو فیلم‌ها یا محصولات سلولزی تجزیه‌پذیر نمونه دیگری از این تولیدات فناورانه است. فعالان صنعت چاپ در سراسر جهان، خود را با نیازهای روز تطبیق می‌دهند و در تلاش هستند که روزبه‌روز فناوری‌های مختلفی را تولید کنند. برای مثال، آنها توانستند با ساخت و ایجاد المان‌های امنیتی روی محصولات دارویی و بهداشتی، از ورود کالای تقلبی در بازار پیشگیری کنند؛ بنابراین چاپ صنعتی استراتژیک است که بدون آن هیچ صنعت دیگری بسط و توسعه پیدا نمی‌کند. بدون صنعت چاپ هیچ کالایی را نمی‌توان به بازار فروش رساند. بنابراین، لازم است به این نکته توجه کرد که صنعت چاپ به‌قدری‌ های‌تک است که در صورت مسکوت ماندن یا ایجاد خلل در روند پیشرفت آن، تولید آسیب می‌بیند، چرا که درصد زیادی از هزینه تولید را به خود اختصاص می‌دهد. امروز دیگر نمی‌توان با نگاه سنتی به صنعت چاپ نگریست؛ زیرا نقش بسیار مهمی در بازاریابی محصولات دارد و باید به‌عنوان یک صنعت مارکتر به آن نگاه کرد.

آتشه سلیمانی: وجود دلالان در این اکوسیستم، تیشه بر ریشه دانش‌بنیان‌ها می‌زند؛ آنقدر مسیر دریافت وام و تسهیلات دشوار است که برخی از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند و پیشنهاد تخصیص سهام شرکت یا دریافت پول هنگفت در ازای دریافت وام از کانال خودشان را می‌دهند.

فعالیت‌مان در راستای کاهش واردات و افزایش تولید داخلی بود، اما باوجود سنگ‌اندازی‌ها، تلاش کردیم مستقل و بدون چشمداشت کمکی از سوی نهادهای دولتی موظف، به فعالیت بپردازیم که همین فرآیند را برای‌مان دشوارتر کرده است. انتظار داشتیم، از سوی معاونت، حمایت بیشتری صورت می‌گرفت. برای مثال، در زمان آغاز شیوع بیماری کرونا، خسارت‌های زیادی را متحمل شدیم، اما هیچ حمایتی نشد. توجه به شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای افزایش تولید داخلی تنها یک شعار است که از زبان مسئولان به گوش مردم می‌رسد. در کل، تنش‌های فعالیت در دنیای نوآوری و فناوری در کشور ما زیاد است.

بابک عابدین:  باتوجه به اینکه این نمایشگاه نوپا است، اما در نخستین دوره آن، بازخوردهای خوبی دریافت شد. هدف از برگزاری آن، ایجاد یک بستر استاندارد برای ارائه و نمایش هرساله جدیدترین دستاوردهای دانش‌بنیان فعالان صنعت چاپ و ارتباط میان صنعت و دانشگاه است. با نظر به اینکه دانش‌بنیان‌ها در طیف وسیعی از صنعت چاپ فعالیت می‌کنند، فعالیت‌شان منجر به فروش بالای محصولات می‌شود.  برای مثال، شرکت‌هایی در این نمایشگاه حضور داشتند که در حوزه طراحی جعبه، فعال بودند و همچنین فناورانی شرکت کردند که موفق به بومی‌سازی پرینترهای سه‌بعدی شده بودند که مواد موردنیازشان را هم، خودشان تولید می‌کردند. هدف از برگزاری نمایشگاه آینده چاپ ایران، ایجاد یک نمایشگاه تخصصی و بیزینسی است، به‌گونه‌ای که بتوان میان فعالان اقتصادی ارتباط مستقیمی برقرار کرد. برای مثال، چاپخانه‌دارها می‌توانند با دیدن انواع ملزومات به‌روز چاپ، بهترین و به‌صرفه‌ترین ابزار یا مرکب موردنیاز خود را تهیه کنند یا در فرآیند تولید به کار ببرند.  به‌عبارت روشن‌تر، چاپخانه‌دار در فرآیند بازدید از این نمایشگاه می‌تواند انواع ملزومات را ببیند و در نهایت، به‌صرفه‌ترین را از نظر خودش انتخاب کند و به تولید آن بپردازد.  در واقع، میعادگاهی برای اهالی چاپ و کسانی است که می‌خواهند فناوری نوینی ارائه بدهند. در حقیقت، عرصه‌ای است برای نمایش جدیدترین فناوری‌ها در صنعت چاپ. در بیشتر نمایشگاه‌های خارجی معمولا برای جذابیت بیشتر، جریان‌سازی‌هایی در نمایشگاه‌های خارجی اتفاق می‌افتد. هدف ما هم این است که در قالب برخی جریان‌سازی‌ها به ایده‌های نو و رونمایی از دستاوردهای جدید چاپ بپردازیم. همچنین، در تلاش هستیم که ارتباط میان دانشگاه و صنعت را افزایش دهیم. در واقع، می‌خواهیم با گردآوری اهالی دانشگاه، صنعت و فعالان صنعت چاپ در یک رویداد، نیازسنجی میان این 3 قشر صورت بگیرد تا در ارتباط با یکدیگر به رفع این نیازها بپردازند. هدف اتصال چرخه صنعت چاپ با فرآیند نوینی است که در دنیا در حال وقوع است. قرار است در گام دوم نمایشگاه، تور اطلاعاتی از دانشگاه به نمایشگاه برگزار شود تا دانشجویان و فضای آکادمیک شناخت دقیقی‌تری از اکوسیستم چاپ پیدا کنند.  باتوجه به اینکه امروزه بیشتر صنایع از جمله صنعت چاپ، نیازمند نیرو و منابع انسانی است. این نمایشگاه می‌تواند عرصه‌ای برای جذب نیروی نخبه دانشگاهی در این اکوسیستم باشد. در واقع، شناخت از شرایط نخبگان برای صنعتگران در بستری استاندارد حاصل می‌شود. نخبگان هم می‌توانند توانمندی خود را بهتر معرفی کنند. باتوجه به تنوع رشته‌های دانشگاهی صنعت چاپ و شمار زیاد نخبگان در کشور، می‌توان نسبت به این حوزه بسیار امیدوار بود.

بابک عابدین: پیش‌تر هم اشاره کردم که ماهیت صنعت چاپ دانش‌بنیان است و در نخستین دوره نمایشگاه آینده چاپ ایران پاویونی بزرگ و اختصاصی به دانش‌بنیان‌ها اختصاص داده شد. بی‌شک برگزاری نمایشگاه آن هم با موضوع تخصصی هزینه زیادی را می‌طلبد. از طرفی هم، چون یکی از اصلی‌ترین شرکت‌کنندگان آن دانش‌بنیان‌ها بودند، خواهان دریافت تسهیلات از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی بودیم؛ باوجود درخواستی که به صندوق نوآوری و شکوفایی مبنی بر دریافت تسهیلات دادیم، هیچ کمکی حاصل نشد. در این نمایشگاه، دانش‌بنیان‌هایی حضور یافتند که مجوز دانش‌بنیانی خود را از معاونت علمی و فناوری دریافت کردند. به‌عبارت دیگر، تردیدی در دانش‌بنیان بودن آنها وجود ندارد؛ اما چون مجوز نمایشگاه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر شده است، موردحمایت صندوق قرار نگرفتند؛ پاسخی که دریافت کردیم، این بود که نمایشگاه باید مجوز سازمان توسعه و تجارت داشته باشد. در دور نخست، نزدیک به 4 میلیارد تومان ضرر کردیم و می‌دانیم در صورت حمایت نشدن در دوره‌های بعدی هم این ضررها تکرار می‌شوند. باتوجه به اینکه این نمایشگاه هنوز نوزاد است، نیازمند کمک هستیم، نه آن زمان که پاگرفت و توسعه‌یافته شد. بی‌شک تسهیلات مادی در آن زمان کمرنگ خواهد بود، حتی دانش‌بنیان‌ها نامه زدند که می‌خواهند در این نمایشگاه شرکت کنند، اما باز هم دست رد به سینه آنها زده شد. برگزارکنندگان چنین نمایشگاه‌هایی به‌عنوان بخش خصوصی، فعالیت‌شان محدود خواهد بود و باید دولت حمایت کند، به‌همین‌دلیل وقتی نهاد حمایتی به نام صندوق نوآوری و شکوفایی در اکوسیستم نوآوری و دانش‌بنیان تاسیس شد، انتظار داشتیم تحت حمایت این نهاد قرار بگیریم؛ اما اینکه تسهیلات به عده‌ای که فقط موردحمایت یا زیرمجموعه سازمان خاصی هستند، تخصیص یابد و به‌عبارت‌دیگر انحصاری باشد، نوعی کارشکنی تلقی می‌شود. چنین روندی، علاوه بر انتقادبرانگیز بودن، منجر به از بین رفتن انگیزه فناوران هم می‌شود. سوالی که مطرح می‌شود، این است که آیا صنعت چاپ خارج از اکوسیستم نوآوری است و اینکه چگونه می‌توان نسبت به دانش‌بنیان‌هایی که تنها ثروت‌شان دانش و فناوری است و هیچ سرمایه دیگری ندارند، بی‌تفاوت ماند؟ آن هم به این دلیل که وزارتخانه دیگری مجوز برگزاری نمایشگاه در حوزه‌ای را می‌دهد که آنها در آن بخش فعال هستند. مسیر دریافت حمایت از صندوق نوآوری و شکوفایی به‌قدری دشوار است که می‌توان گفت از توان فناوران نوپا خارج است؛ دست‌کم نیازمند حمایت‌های زیرساختی نیز بودیم که متاسفانه آن هم محقق نشد.

آتشه سلیمانی: باتوجه به اینکه نخستین دوره این نمایشگاه برگزار می‌شد، به دانش‌بنیان‌ها غرفه رایگان داده شد؛ اما برای ساخت آن هزینه زیادی را پرداخت کردیم که برای دانش‌بنیان‌ها سنگین بود. امیدوار بودیم که صندوق نوآوری کمک کند که متاسفانه این کمک محقق نشد. واقعیت این است که سال گذشته پیش از شرکت در این نمایشگاه، درخواست به صندوق نوآوری و شکوفایی، ارسال شد. ابتدا در پاسخ، جواز برگزاری نمایشگاه را خواستند که ارسال شد. در نهایت، پاسخی که دریافت کردیم، این بود که چون مجوز نمایشگاه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر شده است، پذیرفتنی نیست و در لیست حمایت قرار نمی‌گیرد. در واقع، باید همیشه در نمایشگاهی شرکت کنیم که مجوزش از سوی سازمان توسعه تجارت صادر شده باشد. پاسخ دقیق این بود که یا باید بروید و از این سازمان مجوز بگیرید یا اینکه در نمایشگاه چاپ و بسته‌بندی که در شهر آفتاب برگزار می‌شود، شرکت کنید. ما هم جواب دادیم که نمایشگاه‌هایی که در شهر آفتاب برگزار می‌شوند، بیشتر در زمینه بسته‌بندی هستند، اما نمایشگاه آینده چاپ ایران که در ایران‌مال برگزار شده؛ تخصصی‌تر و مربوط به ملزومات چاپ است و کمک بیشتری به دانش‌بنیان‌ها می‌کند تا اینکه برای بار دوم از سوی دفتر کل چاپ ایران از طریق سامانه دولت برای صندوق نوآوری و شکوفایی درخواست فرستاده شد؛ تعجب‌برانگیز بود که به‌سرعت بررسی و رد شده بود. چند روز پیش هم در جلسه‌ای که در مکان صندوق نوآوری و شکوفایی برگزار شده بود، به مدیران این نهاد گفتیم که دانش‌بنیان‌ها بهتر از هرکسی تشخیص می‌دهند که در کدام نمایشگاه شرکت کنند و نباید تبعیضی در نمایشگاه‌ها وجود داشته باشد. این نمایشگاه مربوط به ملزومات چاپ است و دانش‌بنیان‌های زیادی در این عرصه فعالیت می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر، این مهم است که آنها در نمایشگاهی شرکت کنند که مخاطبان خاص خود را داشته باشند. به‌اعتقادمن، شرکت در این نمایشگاه‌ها است که می‌تواند دانش‌بنیان‌ها را در صنعت چاپ، رشد و توسعه بدهد. در بیشتر نمایشگاه‌ها معمولا فعالان حوزه بسته‌بندی شرکت می‌کنند و ملزومات چاپ کمتر به‌نمایش درمی‌آید، در حالی که اکثر دانش‌بنیان‌ها علاوه بر حوزه بسته‌بندی در حال ورود به ملزومات چاپ هم هستند، چرا که منجر به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها می‌شود. در نهایت، از سوی صندوق پیشنهاد دادند که برویم و از سازمان توسعه تجارت مجوز بگیریم، اما چند نمایشگاه در سال‌های آتی باید از سازمان توسعه تجارت مجوز بگیرند، در حالی که دانش‌بنیان همان دانش‌بنیان است. در نهایت، نتوانستیم تسهیلات موردنظر را دریافت کنیم. گاهی به نظر می‌رسد روال ارائه تسهیلات صندوق نوآوری و شکوفایی شرایط را برای فعالیت دلالان باز می‌گذارد. در کل، حمایت درخوری از دانش‌بنیان‌های حوزه چاپ نشده است. جالب است که وقتی درخواست خود را با آقای محمدصادق خیاطیان، رئیس جدید صندوق مطرح کردیم، وی معتقد بود که باید حمایت صورت بگیرد و صندوق موظف است برای هر نمایشگاه، تسهیلات و کمک‌های لازم را اعطا کند. برخی معتقدند اینکه فقط نمایشگاه‌های زیرنظر سازمان توسعه تجارت موردحمایت واقع می‌شوند، نوعی انحصارگرایی است. نخستین‌بار بود که چنین نمایشگاه تخصصی برگزار شد و بازدیدکنندگان افرادی بودند که دقیقا می‌دانستند چه ملزوماتی را می‌خواهند.در واقع این راه میانبری برای دانش‌بنیان‌ها به‌منظور شناخت جامعه هدف‌شان به‌شمار می‌رود.

علی‌اکبر ابراهیمی: حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در هر نمایشگاهی که شرکت می‌کنند، نباید رویکرد انحصارگرایی داشته باشد. اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی تنها نمایشگاه‌هایی را که از سازمان توسعه تجارت مجوز دارند، مشمول حمایت تسهیلاتی می‌داند، ایراد بزرگی است.

این موضوع که یک نمایشگاه باید تحت‌نظر یک موسسه یا سازمان باشد، نامی جز عبارت انحصارگرایی ندارد. وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلفی داریم که برگزارکننده نمایشگاه‌های زیادی هستند و باتوجه به شمار زیاد دانش‌بنیان‌ها و تنوع فعالیت‌ها در حوزه‌های گوناگون نمی‌توان چنین استدلالی را پذیرفت. امروزه دستگاه‌ها و اتحادیه‌های صنفی زیادی نمایشگاه‌های متنوعی را برگزار می‌کنند که بخش زیادی از آنها دانش‌بنیان هستند. اگر بنا بر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان باشد،این کار  باید به‌صورت فراگیر در همه حوزه‌ها انجام بگیرد و همه حاضران در نمایشگاه‌ها باید موردحمایت قرار بگیرند و در اینجا، خلأ قانونی بزرگی احساس می‌شود که نیازمند اصلاح است. دلیلی وجود ندارد که اتحادیه‌ها و اصناف بخواهند برای برگزاری نمایشگاه، راهی سازمان توسعه تجارت شوند،زیرا  این کار مغایر با روند تسهیلگری است و اصلا مخالف شعار دانش‌بنیان و رشد تولید است. متولی صنعت چاپ در کشور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که قانون آن را تعیین کرده. این را هم قبول داریم که دسته‌بندی‌هایی که صورت می‌گیرد، اشتباه است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به وظایفی که دارد، طبق ماده ۲۰ خود، می‌تواند در حوزه چاپ و در تمام ابعاد آن نمایشگاه، جشنواره، کنگره، گردهمایی و همایش برگزار و مجوز آن را هم صادر کند. حال در تمامی این مراسم‌ها، دانش‌بنیان‌ها می‌توانند حضور فعال داشته باشند، چرا که این قابلیت در صنایع فرهنگی وجود دارد که دانش‌بنیان‌ها بتوانند به‌عنوان یکی از ارکان اصلی آن به فعالیت بپردازند، به‌ویژه در صنعت چاپ. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این اختیار را دارد که میدانگاهی را به‌عنوان نمایشگاه برای معرفی محصولات صنعت چاپ ایجاد کند. حال اینجا یک سوال مطرح می‌شود که  آیا صندوق نوآوری و شکوفایی وزارت ارشاد را قبول ندارد یا روالی انحصارگرایانه در ارائه تسهیلات خود در نظر گرفته است؟

اگر قرار بر پشتیبانی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است، بنابراین نباید فرقی میان متولیان آن حوزه وجود داشته باشد. امروزه دانش‌بنیان‌های بی‌شماری در حوزه چاپ فعالیت می‌کنند و حداقل ۸۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه چاپ وجود دارد؛ چه در حوزه مواد اولیه و چه در حوزه ماشین‌آلات. بنابراین صندوق‌ها یا بنیادهای حمایتگر نمی‌توانند این استدلال را به کار ببرند و از این خلأ قانونی استفاده کنند. در این شرایط تعداد اندکی از دانش‌بنیان‌ها تحت‌حمایت قرار می‌گیرند و می‌توانند در مسیر رشد خود تسهیلات دریافت کنند. ما تقاضا داریم که نسبت به این موضوع تجدیدنظر شود. با اصلاح قانون، تسهیلات باید در اختیار همه دانش‌بنیان‌ها قرار بگیرد. اینکه فقط تعداد محدودی از دانش‌بنیان‌هایی که در حوزه صنعت و معدن فعالیت می‌کنند، بتوانند از این تسهیلات بهره‌مند شوند، درست نیست. همان‌گونه که شعار رهبر معظم انقلاب درباره دانش‌بنیان‌ها ؛ فراگیر بودن حمایت‌ها بود، باید چنین هدفی عملیاتی شود و هر دانش‌بنیانی در هر نمایشگاهی که دارای مجوز معتبر است، بتواند تسهیلات مالی و اعتباری از نهادهای مربوطه نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت کند. امیدواریم که این خلأ قانونی هرچه زودتر رفع شود. این را هم بگویم که صنعت چاپ صنعت استراتژیک و مهمی است و بیشتر صنایع تولیدی و غیرتولیدی وابسته به این صنعت هستند.

علی‌اکبر ابراهیمی: حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در هر نمایشگاهی که شرکت می‌کنند، نباید رویکرد انحصارگرایی داشته باشد. اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی تنها نمایشگاه‌هایی را که از سازمان توسعه تجارت مجوز دارند، مشمول حمایت تسهیلاتی می‌داند، ایراد بزرگی است.

این موضوع که یک نمایشگاه باید تحت‌نظر یک موسسه یا سازمان باشد، نامی جز عبارت انحصارگرایی ندارد. وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های مختلفی داریم که برگزارکننده نمایشگاه‌های زیادی هستند و باتوجه به شمار زیاد دانش‌بنیان‌ها و تنوع فعالیت‌ها در حوزه‌های گوناگون نمی‌توان چنین استدلالی را پذیرفت. امروزه دستگاه‌ها و اتحادیه‌های صنفی زیادی نمایشگاه‌های متنوعی را برگزار می‌کنند که بخش زیادی از آنها دانش‌بنیان هستند. اگر بنا بر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان باشد،این کار  باید به‌صورت فراگیر در همه حوزه‌ها انجام بگیرد و همه حاضران در نمایشگاه‌ها باید موردحمایت قرار بگیرند و در اینجا، خلأ قانونی بزرگی احساس می‌شود که نیازمند اصلاح است. دلیلی وجود ندارد که اتحادیه‌ها و اصناف بخواهند برای برگزاری نمایشگاه، راهی سازمان توسعه تجارت شوند،زیرا  این کار مغایر با روند تسهیلگری است و اصلا مخالف شعار دانش‌بنیان و رشد تولید است. متولی صنعت چاپ در کشور وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که قانون آن را تعیین کرده. این را هم قبول داریم که دسته‌بندی‌هایی که صورت می‌گیرد، اشتباه است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به وظایفی که دارد، طبق ماده ۲۰ خود، می‌تواند در حوزه چاپ و در تمام ابعاد آن نمایشگاه، جشنواره، کنگره، گردهمایی و همایش برگزار و مجوز آن را هم صادر کند. حال در تمامی این مراسم‌ها، دانش‌بنیان‌ها می‌توانند حضور فعال داشته باشند، چرا که این قابلیت در صنایع فرهنگی وجود دارد که دانش‌بنیان‌ها بتوانند به‌عنوان یکی از ارکان اصلی آن به فعالیت بپردازند، به‌ویژه در صنعت چاپ. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این اختیار را دارد که میدانگاهی را به‌عنوان نمایشگاه برای معرفی محصولات صنعت چاپ ایجاد کند. حال اینجا یک سوال مطرح می‌شود که  آیا صندوق نوآوری و شکوفایی وزارت ارشاد را قبول ندارد یا روالی انحصارگرایانه در ارائه تسهیلات خود در نظر گرفته است؟ اگر قرار بر پشتیبانی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است، بنابراین نباید فرقی میان متولیان آن حوزه وجود داشته باشد. امروزه دانش‌بنیان‌های بی‌شماری در حوزه چاپ فعالیت می‌کنند و حداقل ۸۰ شرکت دانش‌بنیان در حوزه چاپ وجود دارد؛ چه در حوزه مواد اولیه و چه در حوزه ماشین‌آلات. بنابراین صندوق‌ها یا بنیادهای حمایتگر نمی‌توانند این استدلال را به کار ببرند و از این خلأ قانونی استفاده کنند. در این شرایط تعداد اندکی از دانش‌بنیان‌ها تحت‌حمایت قرار می‌گیرند و می‌توانند در مسیر رشد خود تسهیلات دریافت کنند. ما تقاضا داریم که نسبت به این موضوع تجدیدنظر شود. با اصلاح قانون، تسهیلات باید در اختیار همه دانش‌بنیان‌ها قرار بگیرد. اینکه فقط تعداد محدودی از دانش‌بنیان‌هایی که در حوزه صنعت و معدن فعالیت می‌کنند، بتوانند از این تسهیلات بهره‌مند شوند، درست نیست. همان‌گونه که شعار رهبر معظم انقلاب درباره دانش‌بنیان‌ها ؛ فراگیر بودن حمایت‌ها بود، باید چنین هدفی عملیاتی شود و هر دانش‌بنیانی در هر نمایشگاهی که دارای مجوز معتبر است، بتواند تسهیلات مالی و اعتباری از نهادهای مربوطه نظیر صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت کند. امیدواریم که این خلأ قانونی هرچه زودتر رفع شود. این را هم بگویم که صنعت چاپ صنعت استراتژیک و مهمی است و بیشتر صنایع تولیدی و غیرتولیدی وابسته به این صنعت هستند.

مرضیه شاوردی: به‌اعتقاد من، استفاده از واژه انحصارگرایی درست نیست. نهاد برگزاری نمایشگاه‌ها در کشور مشخص است و سازمان توسعه و تجارت و شرکت‌های سهامی نمایشگاهی در استان‌های مختلف مسئولیت ارائه مجوز را برعهده دارند. عبارت انحصارگرایی کمی کم‌لطفی است؛ چرا که صندوق کمابیش در همه استان‌ها وظایف حمایتی خود را ایفا کرده است. در اصل، سیاست کلی صندوق نوآوری و شکوفایی در حمایت از دانش‌بنیان‌هایی که در نمایشگاه‌های مختلف شرکت می‌کنند، ارائه تسهیلات به دانش‌بنیان‌هایی است که در نمایشگاه‌های دارای مجوز از سوی سازمان توسعه و تجارت شرکت می‌کنند. همچنین، اگر دانش‌بنیان‌ها در آن دسته از نمایشگاه‌های خارجی که در فهرست اصلی کشورهای مربوطه درج شده باشد، شرکت کنند، موردحمایت قرار می‌گیرند. در حال ‌حاضر، ۳۰۰ نمایشگاه خارجی و ۲۵۸ نمایشگاه داخلی در فهرست حمایتی صندوق نوآوری و شکوفایی قرار دارند. درخواست آن شرکت دانش‌بنیان در کمیته بررسی و در نهایت رد شد؛ اینکه پاسخ به‌صورت شفاهی ارائه شد، تصمیمی بود که کمیته گرفت. تمام تلاش ما این است که به شرکت‌ها کمک کنیم تا حضور شایسته‌تری در نمایشگاه‌ها داشته باشند، اما این نمایشگاه جزو معدود نمایشگاه‌هایی بوده که تایید نشد. نهاد اصلی برگزارکننده بیشتر نمایشگاه‌ها در کشور سازمان توسعه تجارت است و صندوق نوآوری و شکوفایی با اعتماد به اعتبار این سازمان، از دانش‌بنیان‌ها حمایت می‌کند. در واقع، نهادی که می‌تواند برگزارکننده را تایید کند، سازمان توسعه تجارت است. وزارتخانه‌های مختلف، برنامه‌های مختلف و متنوعی دارند و نمایشگاه‌ها را هم برگزار می‌کنند، منتها تنها این سازمان به‌عنوان متولی اصلی برگزاری نمایشگاه‌ها شناخته شده است. از آنجایی که ممکن است در جریان برگزاری یک نمایشگاه مشکلاتی برای شرکت‌کنندگان به‌وجود بیاید، بیشتر آنها صندوق را به‌عنوان مقصر اصلی مشکلات‌شان می‌شناسند. در اینجا صندوق باید پاسخگوی مشکلات هم باشد. در حوزه چاپ و بسته‌بندی؛ ۷ نمایشگاه خارجی و ۳ نمایشگاه داخلی برگزار می‌شود. یعنی اینگونه نیست که نمایشگاه دیگری وجود نداشته باشد. دانش‌بنیانها می‌توانند با شرکت در این نمایشگاه‌ها تسهیلات هم بگیرند و از حمایت‌های صندوق بهره‌مند شوند. در کل، در 2 حالت برای حضور شرکت‌های دانش‌بنیان‌ در نمایشگاه‌ها تسهیلات داده می‌شود. یک حالت مربوط به غرفه‌سازی شخصی شرکت‌ها و حالت بعدی مربوط به پاویون‌ها است که ۱۰ الی ۱۲ شرکت در یک پاویون حضور می‌یابند و می‌توانند تسهیلات دریافت کنند. در سال گذشته، ۷ میلیارد تومان به شرکت‌هایی که به‌صورت مستقل در نمایشگاه‌های داخلی شرکت کردند، اعطا شد و شرکت‌هایی هم که در پاویون‌ها جانمایی شده بودند، ۳.۵ میلیارد تومان تسهیلات گرفتند. در نمایشگاه‌های خارجی هم، ۸ میلیارد تومان به حضور مستقل شرکت‌ها و ۱۳ میلیارد تومان هم برای حضور آنها در قالب پاویون اعطا شد.
این را هم در نظر بگیرید، نمایشگاهی که در مکان نمایشگاه‌های بین‌المللی برگزار می‌شود، با آن نمایشگاهی که در هتل یا ایران‌مال برگزار می‌شود، قطعا برای صندوق تفاوت دارد. زیرساخت نمایشگاهی ممکن است در جای دیگر فراهم نباشد. در نهایت، بعد از برگزاری یک تا ۲ دوره از نمایشگاه برای‌مان محرز می‌شود که آیا دستاوردهای مهمی در اکوسیستم دانش‌بنیانی دارد و آن موقع است که در لیست نمایشگاه‌های تحت‌حمایت صندوق قرار داده می‌شود. از آنجایی که کیفیت نخستین دوره در هر نمایشگاهی برای صندوق‌های حمایتی نامشخص است، ترجیح می‌دهیم پس از مشاهده دستاوردها به حمایت بپردازیم. به‌طورقطع، در دوره‌های بعدی با تایید کیفیت نمایشگاه‌ها و اثربخش بودن آنها، تحت‌حمایت قرار می‌گیرند. حتی بسیاری از نمایشگاه‌ها را هم، خود دانش‌بنیان‌ها درخواست می‌دهند. نزدیک به ۳۱۰ برنامه در سامانه تعریف شده است که کمابیش۲۰۰ برنامه به پیشنهاد خود دانش‌بنیان‌ها بوده، اما حتی باوجود پذیرش صندوق، حتی یک درخواست حمایت هم ارسال نشده است.

سخن پایانی

امروزه روزبه‌روز به نقش پررنگ دانش‌بنیان‌ها در صنعت چاپ پی می‌بریم؛ صنعتی که از ماشین‌آلات تا مواد واسطه‌ای آن عرصه‌ای برای قدرت‌نمایی علم و فناوری در جهان است. بیشتر کارشناسان، روند فعالیت فناوران را در این صنعت امیدوارکننده می‌دانند، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب، هنوز راه زیادی در پیش داریم. گفتنی است، از آنجایی که چاپ، صنعتی پویا با کاربرد فناوری‌های پیشرفته است، ورود به این حوزه، مرزهای دانش را در کشور ارتقا خواهد داد که این امر اهمیت زیادی برای اکوسیستم دانش‌بنیانی در کشور دارد. بنابراین، شاید وقت آن رسیده است که نهادهای حمایتی با واکنش نسبت به خلأهای قانونی درصدد برداشتن موانع برآیند. بی‌شک چرخه اکوسیستم دانش‌بنیان بدون حمایت‌های دولتی از حرکت بازمی‌ماند و همین سوسوی چراغ فناوری در کشور خاموش می‌شود. بی‌شک باتوجه به کاربرد فراوان این صنعت و وابستگی بالای کشور به واردات، فعالیت در بخش‌هایی که موجب تامین مواد اولیه آن می‌شود هم، تاثیر بسزایی در رشد اقتصادی شرکت‌ها خواهد داشت، چرا که سالانه ده‌ها میلیون لیتر یا کیلو مواد اولیه در کشور، در صنعت چاپ مورداستفاده قرار می‌گیرد و به جرات می‌توان گفت بازار خوبی برای دانش‌بنیان‌ها به‌وجود می‌آید.