در طول دهه‌های اخیر و همزمان با توسعه صنعتی در کشور به‌دلیل تداوم تحریم‌های بین‌المللی شاهد بی‌توجهی به بازسازی و نوسازی صنایع بوده‌ایم. در واقع گویا نوسازی خطوط تولید جزو اولویت‌های سرمایه‌گذاری صنعتی در کشور نیست و همین موضوع نیز به استهلاک و فرسودگی خطوط تولید در کشور منجر شده است. با این وجود، بازسازی و نوسازی بنگاه‌های اقتصادی و توسعه سرمایه‌گذاری برای ورود تجهیزات نوین تاثیری بسزا در تولید کالاها و خدمات باکیفیت و همچنین قابل رقابت از منظر کیفیت و قیمت تمام‌شده با کالاهای مشابه خارجی دارد. بنابراین بازسازی و نوسازی صنایع توسعه سرمایه‌گذاری در این بخش ضروری است. با این وجود باید خاطرنشان کرد که ورود خطوط تولید به‌روز یا فناوری‌های نوین و همچنین نوسازی صنایع به برنامه‌ای فراگیر نیاز دارد. اما نه‌تنها برنامه مدونی برای توسعه و نوسازی خطوط تولید در کشور وجود ندارد، بلکه دولت هر روز مانعی جدید در مسیر فعالیت صنایع و حتی ارتقای خطوط تولید ایجاد می‌کند. کما اینکه در سال جاری و برخلاف ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی، در بودجه سال جاری معافیت پرداخت حقوق ورودی ماشین‌آلات و تجهیزات تولید لغو شده و همین موضوع نیز هزینه واردات و نوسازی تجهیزات و خطوط تولید را تشدید و به تعمیق فرسودگی منجر می‌شود.

موانع داخلی و خارجی نوسازی

بسیاری از واحدهای تولیدی در سال‌های گذشته احداث شده و اکنون نیاز به بازسازی یا نوسازی دارند. تعدادی از صنایع نیز با واردات خطوط دست دوم تولید، آغاز به کار کرده‌اند. این خطوط تولید پس از چند سال نیاز به بازسازی یا نوسازی دارند. وی افزود: علاوه بر این، تولید برخی محصولات پیشرفته و مطابق با تکنولوژی‌های نوین نیز در کشور ممکن نیست، چراکه تجهیزات و فناوری نوین برای تولید این محصولات در کشور وجود ندارد.

حسینقلی گفت: در واقع باید این حقیقت را پذیرفت که بخشی از خطوط تولید صنعتی در کشور ما فرسوده است اما مسیر بازسازی، نوسازی یا حتی بهبود این خطوط تولید در کشور میسر نیست. این فعال بخش معدن افزود: موانع داخلی و خارجی متعددی در مسیر تولید و فعالیت صنایع قرار دارد. این موانع سد راه تولید هستند و بدین ترتیب سودآوری صنایع را تحت تاثیر منفی قرار می‌دهند. درنتیجه تولیدکنندگان و فعالان صنعتی امکان یا توان مالی برای رودررویی با این شرایط را نخواهند داشت. یعنی تولیدکنندگان با توجه به چالش‌هایی که در مسیر فعالیت آنها وجود دارد، توان سرمایه‌گذاری برای واردات خطوط تولید جدید یا نوسازی قطعات و تجهیزات خود را ندارند.

افزایش هزینه تمام‌شده

این فعال معدنی افزود: استفاده از خطوط قدیمی تولید و تجهیزات فرسوده به منزله افزایش هزینه تمام‌شده تولید است. یعنی از یک‌سو بهره‌وری در فرآیند تولید کاهش می‌یابد و از سوی دیگر، محصولات تولیدشده در کشور با توجه به قیمت تمام‌شده، امکان رقابت در بازار جهانی را نخواهند داشت.

وی با تاکید بر تداوم تحریم ایران در سطح بین‌المللی گفت: با توجه به محدودیت‌های ناشی از تحریم ایران از سوی جوامع بین‌المللی، تولیدکنندگان ناچارند محصولات خود را با قیمت پایین‌تری در بازار جهانی به فروش برسانند تا مشتریان به خرید این محصولات تمایل داشته باشند؛ بنابراین باید اذعان کرد که بی‌توجهی به خطوط قدیمی تولید و چالش‌های ناشی از آن، فشار مضاعفی را به تولید و تولیدکننده وارد می‌کند. به‌علاوه آنکه در شرایط تحریمی واردات تجهیزات و خطوط تولید دشوار می‌شود.

حسینقلی در ادامه با اشاره به سیاست‌های نادرست دولت افزود: با وجود تمام مشکلاتی که از آنها یادشده، دولتمردان و سیاست‌گذاران نه‌تنها هیچ اهتمامی برای اصلاح شرایط ندارند، بلکه با وضع قوانین و مقررات جدید، هر روز مسیر فعالان صنعتی را دشوارتر از قبل می‌کنند. در نتیجه چنین شرایطی تولیدکنندگان از توان مالی کافی برای اصلاح خطوط تولید یا نوسازی آنها برخوردار نیستند.

وی افزود: استفاده از خطوط تولید فرسوده به رشد مصرف انرژی در کشور منتهی می‌شود. این در حالی است که مصرف انرژی به چالشی فراگیر در کشور بدل شده؛ بنابراین اگر مسیر واردات تجهیزات نوین تسهیل شود، می‌توان گامی مثبت برای کاهش مصرف انرژی هم برداشت.

حسینقلی با اشاره به سیاست‌گذاری‌های غیرکارشناسی دولت گفت: بسیاری از کشورها با هدف حمایت از تولید، قوانین و مقرراتی را مصوب و اجرایی می‌کنند که لغو معافیت حقوق ورودی ماشین‌آلات، یکی از همین مصوبات است. براساس ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی، واردات ماشین‌آلات و تجهیزات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی که نمونه و ظرفیت تولید داخلی آنها وجود ندارد، از پرداخت حقوق ورودی معاف بود. این معافیت در روند احداث خطوط تولید جدید و همچنین برای واحدهایی که به‌دنبال نوسازی یا توسعه خطوط تولید خود بودند، اجرایی می‌شد اما اکنون براساس قانون بودجه ۱۴۰۱، معافیت پرداخت حقوق ورودی ماشین‌آلات و تجهیزات تولید لغو شده است.

این فعال بخش معدن در پایان گفت: افزایش درآمدهای دولت یکی از دلایل اصلی اجرای سیاست یادشده است. این درحالی است که مصوبه یادشده چالش‌های جدی را برای صنعتگران به همراه دارد. در همین حال به تعمیق فرسودگی خطوط تولید و تجهیزات مصرفی صنایع نیز منتهی می‌شود. درواقع باید اقرار کرد که این دست تصمیمات و مصوبات غیرکارشناسی آسیب‌های غیرقابل جبرانی به روند توسعه و بازسازی صنایع کشور تحمیل خواهد کرد.

چالش همیشگی فرسودگي خط توليد

آنوش رحام، دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی ایران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: نوسازي یا بازسازی ماشين‌آلات فرسوده خط توليد صنايع كشور با هدف كيفيت بخشي محصولات توليدي، رقابت با بازارهاي جهاني، كاهش ضايعات و هدررفت انرژي و بازار مطمئن فروش و كاهش بيكاري با حمايت‌هاي دولتي و مشاركت واحدها ضروري است.

خطوط تولید در صنایع مختلف معدنی و فلزی و فولادی از منظر کیفیت و انطباق با دانش و استانداردهای روز دنیا متفاوت هستند. برخی واحدهای صنعتی با خطوط تولید قدیمی فعالیت می‌کنند اما در همین حال، برخی صنایع از تجهیزات جدید برای تولید استفاده می‌کنند. با این وجود نمی‌توان منکر فرسودگی عمومی در روند تولید صنایع کشور شد. به بیان دیگر، سیاست سرمایه‌گذاری نوسازی بنگاه‌ها در کشور ما به اندازه کافی توسعه نیافته و با وجود اهمیت این سیاست، نوسازی و بازسازی بنگاه‌های اقتصادی به‌منظور رشد و ارتقای تولیدات داخلی چندان موفق نبوده است.

تحریم، مانع نوسازی

این فعال صنعت فولاد افزود: تولیدکنندگان در سال‌های اخیر با تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی روبه‌رو بوده‌اند. در چنین شرایطی، از یک‌سو بخشی از خطوط تولید و تجهیزات مورداستفاده در صنایع کشور فرسوده شده‌اند و از سوی دیگر، بسیاری از شرکت‌های تامین‌کننده تجهیزات خطوط تولید، به‌دلیل تحریم‌ها، دیگر به طرف ایرانی، خدمات ارائه نمی‌دهند.

رحام گفت: تحریم، نبود امکانی برای برقراری ارتباط مستقیم با منابع تامین تجهیزات، بی‌توجهی به کارآیی ماشین‌آلات، کمبود قطعات یدکی، افزایش سرمایه در گردش تعمیرات و تامین قطعات یدکی، تمرکز تولیدکنندگان به دریافت سودهای مقطعی بالا و همچنین سومدیریت‌ها، روند فرسودگی را در عملکرد صنایع گوناگون کشور تقویت کرده است.

دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی گفت: همزمان هزینه واردات خطوط تولید، قطعات و تجهیزات موردنیاز تولید نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته است. کما اینکه در حال حاضر و براساس قانون بودجه ۱۴۰۱، معافیت پرداخت حقوق ورودی ماشین‌آلات و تجهیزات تولید لغو شده است. بدون تردید این مصوبه مسیر سخت واردات خطوط تولید را دشوارتر از قبل می‌کند. به بیان دیگر، هزینه واردات را به‌شدت افزایش می‌دهد.

این فعال صنعت فولاد گفت: مصوبه یادشده در شرایطی مانع نوسازی خطوط تولید صنایع می‌شود که سال‌ها تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی، ورود این تجیهزات را به خودی خود با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. درواقع انتظار می‌رفت دولت ضمن تاکید بر ضرورت تامین تجهیزات موردنیاز صنعتگران، قوانینی را با هدف حمایت از صنایع داخلی وضع کند.

رحام در ادامه اظهار کرد: کاهش ارزش پول ملی، سود بالای تسهیلات بانکی و همچنین سایر چالش‌های پیش‌روی صنایع خود مانع نوسازی صنایع می‌شوند.

این فعال صنعت فولاد گفت: این شرایط در حالی بر تولیدکنندگان تحمیل می‌شود که اغلب کشورهای پیشرفته یا توسعه‌یافته با ارائه تسهیلات با بهره پایین، خرید تجهیزات تولید و راه‌اندازی صنایع را تسهیل می‌کنند و همزمان با ارائه معافیت‌های مالیاتی، خدمات ویژه‌ای را با هدف رونق تولید در اختیار صنایع قرار می‌دهند. با این وجود در کشور ما نه‌تنها هیچ‌کدام از مشوق‌های یادشده در اختیار تولیدکنندگان قرار نمی‌گیرد، بلکه هر روز شرایط کار برای صنعتگران دشوارتر از قبل می‌شود. در حال‌حاضر نیز معافیت حقوق ورودی تجهیزات و ماشین‌آلات که یکی از معدود حمایت‌های دولت برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای جدید و شروع فعالیت تولیدی بود، حذف شده است.

این فعال صنعت فولاد در پاسخ به سوالی مبنی بر تاثیر استفاده از خطوط تولید بر بهره‌وری گفت: بدون تردید بهره‌مندی از خطوط قدیمی یا فرسوده در روند تولید منجر به افزایش هزینه تمام‌شده و همچنین کاهش بهره‌وری می‌شود؛ بدین‌ترتیب از رقابت‌پذیری صنایع در بازار داخلی و جهانی کاسته می‌شود. در همین حال باید خاطرنشان کرد تجهیزات و فناوری‌های نوین به کاهش و بهره‌وری مصرف انرژی منتهی می‌شود؛ بنابراین بهره‌مندی از تجهیزات نوین و خطوط تولید به‌روز در موقعیت کنونی که کشور با محدودیت جدی انرژی روبه‌رو است، ضروری به‌نظر می‌رسد.

سخن پایانی

سهم گسترده‌ای از ماشین‌آلات خطوط تولید در کشور فرسوده هستند. این فرسودگی به‌دلیل تحریم و چالش‌های اقتصادی صنایع، هر روز بیشتر می‌شود. فرسودگی خطوط تولید چالش‌های بسیاری را برای صنعتگران به‌دنبال دارد.

توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که یکی از مشکلات اساسی پیش‌روی بنگاه‌های داخلی فرسودگی ماشین‌آلات و خطوط تولید است که مانع بهره‌وری و حذف توان رقابت صنعتگران در بازارهای داخلی و خارجی می‌شود.

در همین حال از این فرسودگی می‌توان به‌عنوان یکی از عوامل اصلی هدررفت انرژی در کشور نام برد. با توجه به تمام چالش‌های ناشی از فرسودگی صنایع، بازسازی و نوسازی صنایع ضروری به‌نظر می‌رسد؛ درنتیجه از دولت انتظار می‌رود سیاست‌های خود را با اصلاح و بازسازی صنایع همسو کند.