کشور ما با برخورداری از ۲۷.۳ تریلیون دلار منابع معدنی از جمله نفت، گاز، زغال‌سنگ، کروم، مس، سنگ‌آهن، سرب، منگنز، روی و گوگرد در جایگاه پنجم جهان قرار دارد. این در حالی است که جایگاه بخش معدن در تولید ناخالص داخلی عددی در خوشبینانه‌ترین حالت چیزی حدود ۳ درصد برآورد شده است.در گزارش امروز صمت مروری داریم بر گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران و چالش‌های حوزه معدن برای دستیابی به جایگاه پیشرانی در اقتصاد.مقدمه بالا را در کنار سخنان رضا دستجردی، عضو هیات‌مدیره شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران می‌گذاریم که در پنل تخصصی «مراحل عبور از تکنولوژی‌های موجود به فناوری‌های فولاد سبز در کشور» گفت: ۱۰ اقتصاد برتر دنیا همه معدنی هستند و درآمد معدن و صنایع وابسته، امکان سرمایه‌گذاری‌های موثر در زیرساخت‌های علوم و فناوری، سلامت، گردشگری و… این کشورها را فراهم کرده است. با مقایسه این دو پاراگراف پرسش مهمی که خودنمایی می‌کند این است که چرا موانعی موجب شده که کشور ما در استفاده از ظرفیت غنی معدنی خود بی‌بهره بماند و نتواند جایگاه اقتصادی خود را ارتقا دهد؟ایران با داشتن ۷ درصد از منابع معدنی غنی دنیا، ۳۷ میلیارد تن ذخایر کشف شده، ۵۷ میلیارد تن ذخایر و حدود ۶۸ نوع ماده معدنی غیرنفتی به عنوان یکی از ۱۵ کشور معدنی برتر جهان و بعد از روسیه، امریکا، عربستان‌سعودی و کانادا در رتبه پنجم قرار دارد. همچنین رتبه نخست تولید گاز طبیعی و رتبه سوم نفت جهان را به خود اختصاص داده است.

پراکندگی ذخایر

۵۷ درصد از معادن کل کشور در ۱۰ استان خراسان رضوی، فارس، سمنان، مرکزی، اصفهان، کرمان، آذربایجان‌شرقی، یزد، خراسان‌جنوبی و آذربایجان‌غربی واقع شده که از این معادن می‌توان به معدن مس سرچشمه، سنگ‌آهن سنگان، روی مراغه، گل‌گهر سیرجان و معدن روی انگوران اشاره کرد. با وجود قرار داشتن بیشترین معادن کشور در استان‌های خراسان‌رضوی، فارس و سمنان، اما بیشترین ارزش تولیدات معدنی در کشور، به ترتیب مربوط به سه استان کرمان، یزد و آذربایجان‌شرقی به ترتیب به ارزش ۸۱.۱، ۲۶ و۱۳.۵میلیارد تومان است.

رشد منفی

بخش صنعت به دلیل برخورداری از پیوند با سایر بخش‌های اقتصادی، در ایجاد اشتغال و تولید، نقش مهمی را ایفا می‌کند. این بخش از طریق ارزش‌افزوده‌ای که دارد، می‌تواند به رشد تولید ناخالص داخلی کشور کمک کند. بیشترین میزان ارزش افزوده در سال‌های اخیر مربوط به سال ۱۳۹۹ و حدود ۱۵.۶ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. ارزش افزوده کشور در سال‌های اخیر با رشد منفی همراه بوده است که عوامل مختلفی از جمله وضعیت نامناسب اقتصادی، نبود سرمایه‌گذاری خارجی، نقش ضعیف بخش خصوصی و... را می‌توان برای آن بر شمرد که در نهایت باعث کاهش سهم بخش معدن از تولید ناخالصی داخلی شده است و براساس آمارهای بانک مرکزی، طی سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ در سطحی نازل و حداکثر در حدود ۱.۱ درصد جی‌دی‌پی را به خود اختصاص داده است.

معادن پیشتاز

طبق آمار مرکز جامع ایران ۸۹.۲ ارزش افزوده بخش معدن، مربوط به سه معدن اصلی سنگ‌آهن، مس، سرب و روی است که استخراج معادن سنگ‌آهن با سهم ۵۷.۷ درصد بیشترین ارزش‌افزوده را در بین معادن کشور به خود اختصاص داده و پس از آن معادن مس با سهم ۲۵.۷ درصدی سرب و روی با سهم ۵.۸ درصدی قرار دارند. معادن سنگ‌آهن گل گهر، چادرملو و سنگان که به ترتیب در استان‌های کرمان، یزد و خراسان قرار دارند، رتبه اول ایجاد ارزش‌افزوده معادن کشور در بخش سنگ‌آهن به ارزش ۱۰۹.۶ هزار میلیارد تومان را به خود اختصاص داده‌اند.

ارزش کل

ارزش کل تولیدات معادن کشور در سال ۱۴۰۰، حدود ۲۷۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده است که این میزان نسبت به سال ۱۳۹۹ رشد ۸۴.۱ درصدی داشته است. ۱۰ معدن اصلی کشور در مجموع ۹۸ درصد از ارزش تولیدات بخش معدن به ارزش ۱۴۶.۶ هزار میلیارد تومان را تشکیل داده است. طبق آمار وزارت صمت؛ در ۴ ماه نخست سال ۱۴۰۱ تولید ۱۱ محصول منتخب معدنی اعم از فولاد خام، محصولات فولادی، کاتد مس، آلومینا، کنسانتره زغال‌سنگ، سیمان، کاشی و سرامیک، شیشه جام، ظروف شیشه‌ای، ظروف چینی و چینی بهداشتی مشاهده می‌شود که در این بین بیشترین میزان مربوط به رشد ۲۱.۳ درصدی تولید کنسانتره زغال‌سنگ و رشد حدود ۱۴ درصدی تولید ظروف شیشه‌ای است و کمترین میزان مربوط به، تولید چینی بهداشتی و ظروف چینی که به‌ترتیب با رشد منفی ۱۶.۸ و ۴.۹ درصدی روبه‌رو است.

سرمایه‌گذاری

در سال ۱۴۰۰، ۱۰ معدن اصلی کشور، ۹۵.۴درصد از ارزش کل سرمایه‌گذاری معدن را در به خود اختصاص داده‌اند و استان‌های یزد، خراسان‌جنوبی و خراسان‌رضوی با سهم ۱۷.۱، ۱۴.۳ و ۹.۶ درصدی بیشترین ارزش سرمایه‌گذاری در بخش معدن را داشته‌اند. علاوه بر سرمایه‌گذاری در بخش معدن که معادل ۷.۸ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال قبل از آن ۴۳.۶ درصد رشد داشته، در بین فعالیت‌های مختلف معدنی؛ سنگ‌آهن، زغال‌سنگ خشک و شن و ماسه به ترتیب بیشترین ارزش سرمایه‌گذاری را داشتند. از مجموع ۷.۸ هزار میلیارد تومانی سرمایه‌گذاری در بخش معدن، ۷۰.۵ درصد مربوط به ماشین‌آلات، ابزار و وسایل کار با دوام، ۷.۸ درصد مربوط به وسایل نقلیه، ۴.۷ درصد مربوط به تجهیزات اداری، ساختمان، راه اختصاصی، نرم‌افزارهای رایانه‌ای و سایر موارد سرمایه‌گذاری بوده است.

اشتغال‌آفرینی

صنعت و معدن در سال ۱۴۰۰ توانسته در مجموع برای ۱۳۰هزارنفر اشتغال ایجاد کند که نسبت به سال گذشته ۸.۳ درصد افزایش یافته است و این میزان با توجه به مجوزهای صادر شده در سال‌های اخیر، افزایش میزان اشتغال ۱۵ هزارنفری را به همراه خواهد داشت.

صادرات

ارزش کل صادرات محصولات معدنی در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۲.۵ میلیارد دلار برآورد شده که بیشترین ارزش صادراتی در سال ۱۴۰۱ مربوط به سنگ‌آهن، سیمان و گوگرد است که به ترتیب سهم ۴۵.۸، ۱۹ و ۱۵.۱ درصدی را رقم زده‌اند. بیشترین رشد منفی صادرات در این حوزه مربوط به، شیرآلات بهداشتی است و در مقابل صادرات لوله و پروفیل فولادی و صادرات طلا و جواهر همراه با رشد قابل توجهی همراه بوده است. در بخش فلزات معمولی و مصنوعات آنها، چدن، آهن و فولاد صادراتی به ارزش حدود ۶ میلیارد دلار داشته‌اند.

سخن پایانی

مزیت‌های فراوان بخش معدن در کنار تنوع انواع مواد معدنی و حجم ذخایر معدنی در ایران، کشور ما را به عنوان یکی از سرآمدان معدنی تبدیل کرده که در عین حال اهرمی موثر برای گریز از تحریم‌ها و کاهش نیاز به واردات مواد اولیه بوده است، همچنین با وجود چالش‌ها، ایران همچنان در بسیاری از زمینه‌ها، ظرفیت بسیار بالایی دارد و می‌تواند با استفاده از منابع و بالا بردن ظرفیت‌های خود در راستای توسعه و رشد اقتصادی پیشرفت کند.