اماواگرهای تامین گاز نیروگاه‌های حرارتی
البته مشکل کمبود گاز و برق از قبل وجود داشت اما با جدی شدن پدیده خشکسالی بیشتر و منجر به خاموشی‌های مقطعی در واحدهای صنعتی شده است. چرا گاز موردنیاز نیروگاه‌ها به اندازه کافی تامین نمی‌شود؟ متخصصان حوزه انرژی دانش استخراج گاز را در اختیار ندارند یا تجهیزات نیاز به اورهال شدن دارند؟

الزام به پذیرش پیشنهادات
صمت در گزارشی موضوع تامین برق واحدهای صنعتی و مشکلات این واحدها را در ماه‌های پیش‌رو پیگیری کرد. در این گزارش آمده که به‌دلیل کاهش تولید برق از واحدهای صنعتی خواسته‌شده بار مصرفی خود را کاهش دهند. همین معضل در زمستان با کمبود تامین گاز موردنیاز نیروگاه‌ها برای تولیدکنندگان بروز می‌کند. کمبود برق در تابستان و گاز در زمستان روی تیراژ تولید تاثیر منفی گذاشته و با وجود تشویق به رونق تولید، تیراژ با توجه به ظرفیت کارخانجات انجام نمی‌شود. صنعتگران درباره هشدار در زمینه مصرف برق عنوان کرده‌اند که شرکت‌های توزیع برق در استان‌ها طی نامه‌ای تقاضای همکاری کرده‌اند. در این نامه، شرایط کمبود برق به ۳ دسته نیمه‌بحرانی، بحرانی و اضطراری تقسیم شده است. در هر یک از این دسته‌ها، چند پیشنهاد به صنعتگر ارائه‌شده است. به‌عنوان مثال در شرایط بحرانی باید کاهش بار ۸۰ درصدی به مدت ۴ ساعت در روز و چند روز کاری باشد. پیشنهاد دیگر در این شرایط، کاهش بار ۵۰ درصدی به مدت ۴ ساعت در یک روز کاری، به‌اضافه ۳۰ درصد کاهش با ۳ ساعت در سایر روزهاست. کاهش با ۳۰ درصد در ۴ ساعت و در تمام روزهای هفته نیز پیشنهاد بعدی در چنین وضعیتی است.
از صنعتگر خواسته‌شده درباره یکی از این پیشنهادها اعلام نظر کند تا شرکت برق هنگام بروز هر یک از این ۳ وضعیت با نظر صاحبان صنایع تصمیم‌گیری کند. بنابراین امسال هم تولیدکنندگان ناگزیرند مصرف خود را تا سقف زیادی کاهش دهند و همان شرایط سال گذشته دوباره تکرار و تجهیزات و تیراژ تولید دچار آسیب می‌شود.
چرا گاز موردنیاز نیروگاه‌های حرارتی برای تولید برق موردنیاز کشور تامین نمی‌شود؟

افزایش نیروگاه‌های حرارتی
حسن مرادی از کارشناسان حوزه انرژی کشور درباره کمبود گاز و قطعی برق واحدهای صنعتی به صمت گفت: گاز، خوراک مصرفی نیروگاه‌‌های حرارتی بوده و برای تامین برق موردنیاز صنایع باید تعداد این نیروگاه‌ها افزایش پیدا کند که تحقق این موضوع منوط به تامین تجهیزاتی است.وی افزود: وزارت نیرو و شرکت‌های توزیع برق باید برای تامین برق، چه در بخش‌های خانگی و چه صنعتی، پاسخگو باشند. ۲، ۳ سالی است کمبود گاز و برق در کشور نمود زیادی پیدا کرده است.
او ادامه داد: با توجه به اینکه در سال‌های اخیر نزولات جوی کاهش پیدا کرده، نیروگاه‌های برقابی کشور نتوانسته‌اند همچون سال‌های گذشته تولید و تامین برق داشته باشند؛ بنابراین با افزایش تعداد نیروگاه‌های حرارتی بخشی از مشکل قابل حل است. به‌طور قطع، راهکار منطقی فشار به صنایع برای کاهش مصرف نیست.
مرادی تاکید کرد: صنعت باید نیازمندی خود را تامین کند تا تولید شکوفا شود. نمی‌توان از یک سو شعار رونق تولید را مطرح کرد و از سوی دیگر، از صنعتگران خواست تا مصرف انرژی را در واحد صنعتی خود کاهش دهند. این دو ضدونقیض بوده و پاسخگو نیست.
او تصریح کرد: دولت باید در زمینه ساخت نیروگاه‌ها سرمایه‌گذاری کند. برخی شرکت‌های داخلی در ساخت تجهیزات موردنیاز برای راه‌اندازی نیروگاه جدید سرآمد هستند. دولت می‌تواند با پیش‌خرید، سرمایه لازم را در ساخت ژنراتورهای قوی در اختیار این شرکت‌ها قرار دهد؛ بنابراین باید شرکت‌های سازنده نیروگاهی تقویت شوند و دست آنها برای تولید باز باشد تا نیازمندی‌های کشور برای تجهیزات نیروگاه‌ها را تامین کنند.مرادی با بیان اینکه کمبود گاز در کشورهای اروپایی هم امروز مسئله شده، عنوان کرد: ایران کشوری غنی در حوزه گاز است و از نظر ذخایر گاز طبیعی، دومین کشور جهان پس از روسیه به‌شمار می‌رود؛ از این‌رو انتظار می‌رود مشکل کمتری برای تامین گاز داشته باشیم. یکی، ‌دو سال هم زمان کافی است که دولت به فکر تامین نیروگاه‌های بیشتری باشد. البته نمی‌توان تحریم‌ها و موانعی که در مسیر تامین تجهیزات ایجاد کرده را نادیده گرفت.

تحریم و تامین تجهیزات
برای جبران کسری برق موردنیاز صنایع، عنوان می‌شود تعداد نیروگاه‌های حرارتی باید افزایش پیدا کند اما با توجه به کمبود گاز برای همین تعداد نیروگاه فعلی و مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و در ادامه تشدید آلودگی هوا چگونه می‌توان به آمار نیروگاه‌ها افزود؟ مرادی در این‌باره گفت: به هر حال، طرح‌های توسعه استخراج گاز باید عملی شود. در تابستان مشکلات کمتر است اما در زمستان که مصرف خانگی بالا می‌رود، مشکلات تشدید می‌شود.
این کارشناس حوزه انرژی درباره کمبود تامین گاز موردنیاز نیروگاه‌ها برای تولید برق به دانش فنی و فرسودگی تجهیزات اشاره کرد و افزود: تحریم‌ها سبب‌شده در کنار عدم‌ارتقای دانش فنی، ماشین‌آلات و تجهیزات بخش‌های گوناگون در نیروگاه‌ها و استخراج گاز اورهال نشوند. اگرچه در راستای خودکفایی تلاش زیادی شده و نوآوران کارهایی را انجام داده‌اند اما این فعالیت‌ها کافی نبوده و ضرورت دارد فناوری‌ها روزآمد شوند.

راهکارهای پاک
مرادی با بیان اینکه در کنار احداث نیروگاه‌های حرارتی باید در حوزه راه‌اندازی پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی هم سرمایه‌گذاری شود، گفت: متاسفانه در این بخش کم‌کاری شده است. با وجود ظرفیت‌های خوبی که کشور در حوزه نور خورشید و باد دارد اما نیاز به سرمایه‌گذاری است تا به بهره‌برداری برسند.

وضعیت تولید و مصرف
در ادامه علی کیشانی‌فراهانی، عضو هیات‌مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران و رئیس کارگروه ملی گاز درباره وضعیت تولید گاز و تامین خوراک نیروگاه‌های حرارتی برای تولید برق به صمت گفت: با توجه به بررسی‌های اجمالی انجام‌شده، ۴۵ درصد مجموع ذخایر نفتی کشور مورد سرمایه‌گذاری واقع نشده، که این رقم در بخش گاز به ۷۷ درصد می‌رسد. در بررسی علل و ریشه‌یابی عوامل باید گفت میزان تولید کل گاز تحویلی به خطوط کشور در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ بهتر بود، به‌طوری که کل گاز تحویلی به شبکه در ۱۹ دی‌ ۱۴۰۰ معادل ۸۴۴.۱ میلیون مترمکعب در روز ثبت شده که رقم بسیار خوبی بوده و در آستانه ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز قرار گرفته است. معاون وزیر نفت با بیان اینکه موجودی مخازن نفت و ‌گاز در پایان ۱۱ دی‌ ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه ۱۳۹۹ به میزان ۴ درصد افزایش یافته، یادآوری کرد: موجودی مخازن نفت‌ و گاز در شروع کار دولت سیزدهم نسبت به سال ۱۳۹۹ کمتر بود اما با وجود مصرف قابل‌‌توجه، به‌تدریج این وضعیت بهبود یافت.
وی درباره دسته‌بندی مصرف گاز در کشور به مصارف خانگی، صنایع، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها اشاره کرد و گفت: مصرف گاز در بخش‌های نیروگاهی، صنایع عمده، خانگی و تجاری در همین مدت ۷۸۸.۹ میلیون مترمکعب بوده که ۱۱۶.۱ میلیون مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها و ۱۰۶.۵ میلیون مترمکعب به صنایع عمده کشور تحویل شده و سهم بخش خانگی و تجاری از این مقدار ۵۶۶.۳ میلیون مترمکعب گاز بوده که عدد بسیار قابل‌توجه و تاملی است. در همین تاریخ، ۵.۵ میلیون مترمکعب به کارخانه‌های سیمان، ۲۳ میلیون مترمکعب به بخش فولاد، ۵۵.۵ میلیون مترمکعب به بخش پتروشیمی و ۲۲.۵ میلیون مترمکعب به پالایشگاه‌ها، تلمبه‌خانه‌ها، بخش مس و آلومینیوم کشور اختصاص یافته است. البته باید توجه داشت که مصرف گاز در بخش‌های گوناگون در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال‌های قبل افزایش یافته که میزان این افزایش معادل ۱۰ درصد بوده است.
کیشانی در بخش صادرات گاز کشور هم اظهار کرد: ایران در ۲۲ سال گذشته با کشورهای گوناگونی مانند هند، پاکستان، چین، امارات، عراق، ترکیه، عمان، کویت، بحرین، لهستان، گرجستان، ایتالیا، جمهوری آذربایجان و اتحادیه اروپا مشغول مذاکرات برای صادرات گاز بوده که بسیاری از آنها به قرارداد اجرایی یا یادداشت تفاهم منجر شده اما منهای ترکیه، عراق، ارمنستان و جمهوری آذربایجان، در سایر موارد کاملا ناکام مانده و سهم ایران در بازار جهانی گاز همچنان نزدیک به صفر است. به‌طور قطع برای چنین ناکامی دلایل زیادی وجود دارد اما برخلاف تصور عمومی، تحریم یا اعمال آن دلیل موجهی برای این ناکامی بزرگ ارزیابی نمی‌شود، زیرا قریب‌به اتفاق مذاکرات با کشورهای یادشده، پیش از تحریم‌ها آغاز شده و اضافه بر آن، اگر قراردادی اجرایی در فروش گاز به‌دست آمده؛ تحریم یا اعمال تحریم‌های ظالمانه امریکا، اجرای آنها را متوقف نکرده است. تداوم صادرات ناچیز گاز ایران به ترکیه، عراق، ارمنستان و جمهوری آذربایجان، از آن جمله است. (جهت اطلاع و استحضار نمودار واردات و صادرات در چند سال گذشته ارائه شده است.)
او در ادامه سخنان خود یادآور شد: ایران در سال ۲۰۲۰ به میزان ۱۶.۷ BCM گاز صادر کرده که برابر با ۱۰۲ میلیون بشکه نفت در سال یا ۲۷۹ هزار بشکه نفت خام در روز است. این نیز در حالی روی داده که این کشور طی سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷ تقریبا به‌طور میانگین افزون بر ۷۰ درصد صادرات گاز خود را از ترکمنستان وارد می‌کرده که در سال ۲۰۱۹ این واردات به صفر نزدیک شده است. بنابراین خالص صادرات گاز ایران قبل از سال ۲۰۱۸ عددی قابل‌توجه محسوب نمی‌شود، آن هم برای کشوری که رتبه دوم ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد؛ از این‌رو ایران را باید بازیگری کاملا نوظهور و بسیار کوچک در بازار گاز جهان تلقی کرد. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که صادرات نقش مهمی و ارزنده‌ای در میزان مصرف گاز نداشته است.

ضرورت سرمایه‌گذاری
کیشانی در ادامه مشکلات تامین گاز مصرفی نیروگاه‌های حرارتی به چند نکته اشاره کرد و گفت: کاهش مشهود سرمایه‌گذاری در سنوات گذشته، افزایش میزان تولید گاز و ایجاد اختلاف با میزان مصرف داخلی در راستای بسترسازی صادراتی یا ایجاد شرایط امن برای بهره‌برداری در صنایع داخلی یکی از مشکلات است. ارتقای سطح بهره‌وری و بهره‌برداری از میادین گازی، به‌ویژه میادین مشترک، کنترل مصرف قابل‌توجه گاز در مشعل‌ها یا فلرها و مصرف داخلی مصرفانه (۶.۷ برابری نسبت به کشورهای خارجی) از دیگر نکات قابل‌تامل در این حوزه است.
وی اظهار کرد: امید است با سیاست‌گذاری انجام‌شده و با بهره‌مندی از برنامه‌های وزارت نفت و تاکید بر سرمایه‌گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری در ادامه شاهد رفع چالش‌ها و همچنین تثبیت جایگاه ایران در بازار نفت و گاز داخلی و خارجی باشیم.
او افزود: در راستای برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده از رئوس این برنامه‌ها می‌توان به توسعه میدان گازی آزادگان، ذخیره‌سازی فاز دوم گاز شوریجه، ساخت پتروپالایش ۳۰۰۰ بشکه‌ای شهید سلیمانی، سرمایه‌گذاری در خطوط انتقال گاز و نفت و سایر موارد اشاره کرد.
عضو هیات‌مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران و رئیس کارگروه ملی گاز ایران در پایان عنوان کرد: این انجمن برای تحقق برنامه‌ها به وزارت نفت اعلام آمادگی کرده است.

سخن پایانی
بنابر این گزارش کارشناسان حوزه انرژی عنوان می‌کنند برای تامین برق موردنیاز واحدهای صنعتی ضرورت دارد تعداد نیروگاه‌های حرارتی افزایش پیدا کند. تامین گاز موردنیاز این نیروگاه‌ها هم با استخراج گاز بیشتر از طریق اورهال کردن تجهیزات و ارتقای دانش فنی متخصصان این حوزه، شدنی است. اما تحریم مشکل‌ساز بوده و خرید تجهیزات را با موانع بسیاری روبه‌رو کرده است. از سوی دیگر، بهینه کردن مصرف سوخت خانگی راهکار دیگری است که به کمک صنایع می‌آید. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز یک راهکار دیگر است که با وجود ظرفیت بالا کشور، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.