در سال‌های اخیر، بحران کم‌آبی و کاهش منابع آب شیرین در کشور به یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی و اقتصادی تبدیل شده است. رشد روزافزون جمعیت، توسعه صنایع و کشاورزی و تغییرات اقلیمی باعث شده که فشار بر منابع آبی به‌طورقابل‌توجهی افزایش یابد. در این شرایط، استفاده بهینه و هوشمندانه از منابع آب، به‌ویژه بهره‌گیری از آب‌های غیرمتعارف و بازچرخانی پساب‌ها، به‌عنوان راهکاری ضروری برای حفظ امنیت آبی و توسعه پایدار صنایع کشور مطرح شده است.

برنامه هفتم توسعه کشور، به‌ویژه در مواد ۳۷ و ۳۸، تکلیف مشخصی برای صنایع کشور تعیین کرده است تا در بازه زمانی مشخصی، نیاز آبی خود را تا حد امکان از منابع آب غیرمتعارف تامین کنند. منظور از آب غیرمتعارف، آب‌هایی است که از منابعی مانند آب شیرین‌شده دریا یا آب حاصل از بازچرخانی پساب‌های صنعتی تامین می‌شوند. این نوع منابع آب، به‌دلیل محدودیت‌های فنی و بهداشتی، نمی‌تواند به‌صورت‌کامل جایگزین آب‌های معمولی شود، اما به‌عنوان راهکاری کلیدی در مدیریت منابع آب کشور و حفاظت از منابع آب شیرین شناخته می‌شود.

برخی صنایع، به‌ویژه صنایعی که آب به‌صورت مستقیم در محصول نهایی آنها حضور دارد، مانند صنایع غذایی، آشامیدنی و بهداشتی، فعلا به دلایل ملاحظات بهداشتی امکان استفاده کامل از آب بازچرخانی شده را ندارند. البته در جهان روند استفاده از آب بازچرخانی در این صنایع نیز به‌تدریج در حال توسعه است و فناوری‌های جدید به‌سمت این هدف حرکت می‌کند، اما در شرایط فعلی این محدودیت‌ها برقرار است.

از سوی دیگر، صنایع دیگری وجود دارد که می‌تواند بخش عمده نیاز آبی خود را از منابع بازچرخانی تامین کند؛ صنایعی که آب بیشتر در فرآیندهای خنک‌کاری، نظیر استفاده در برج‌های خنک‌کن، فرآیندهای ذوب فلزات، ریخته‌گری، صنایع فولاد، پتروشیمی و سایر صنایع مشابه مصرف می‌شود. این صنایع قابلیت بالایی برای استفاده از پساب تصفیه‌شده دارد که می‌تواند از منابع مختلف تامین شود؛ از جمله پساب تولیدی خود کارخانه‌ها و همچنین پساب‌های تصفیه‌شده شهری در نواحی صنعتی نزدیک به شهرک‌ها.

در این راستا، مسئله اصلی پیش‌روی صنایع، به‌ویژه صنایع کوچک و متوسط، توجیه اقتصادی سرمایه‌گذاری در حوزه بازچرخانی آب است. در شرایط کنونی، در بسیاری از نقاط کشور منابع آب شیرین به‌شدت کاهش یافته یا کیفیت آنها افت کرده و شور شده است، تآمین آب برای صنایع از طریق منابع متعارف بسیار دشوار و حتی در برخی مناطق غیرممکن شده است. بنابراین، صنعت چاره‌ای جز حرکت به‌سمت استفاده از منابع غیرمتعارف و بازچرخانی آب ندارد تا بتواند به حیات خود ادامه دهد.

این موضوع به‌ویژه برای شهرک‌های صنعتی کوچک اهمیت بیشتری دارد. پرسشی که مطرح می‌شود، این است که آیا دولت و نهادهای مربوطه باید حمایت‌های ویژه‌ای در قالب تسهیلات مالی، کمک‌های دولتی یا تسهیل قوانین برای تشویق صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی به سرمایه‌گذاری در بازچرخانی آب ارائه دهند؟ به‌نظر می‌رسد این حمایت‌ها نه‌تنها ضرورت اقتصادی، بلکه از منظر استمرار فعالیت صنایع حیاتی است.

وزارت نیرو به‌عنوان متولی اصلی منابع آب کشور، نقش کلیدی در این زمینه دارد. این وزارتخانه باید با تدوین دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های اجرایی مناسب، شرایط را برای تسهیل استفاده صنایع از منابع آب غیرمتعارف فراهم کند. همچنین، باید امکان مالکیت آب بازچرخانی شده توسط صنایع فراهم شود؛ یعنی صنعتگر بتواند به میزان آبی که بازچرخانی کرده است، حق بهره‌برداری و حتی فروش بخشی از این آب را داشته باشد تا سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده توجیه اقتصادی پیدا کنند.

در این زمینه، قوانین و مقررات فعلی توزیع عادلانه آب، در برخی موارد ممکن است محدودیت‌هایی ایجاد کند که مانع توسعه استفاده گسترده از آب غیرمتعارف شود. بنابراین، لازم است اصلاحات قانونی و مقرراتی متناسب با شرایط جدید به‌تصویب برسد تا فضای حقوقی و قانونی برای توسعه این بخش فراهم شود. وزارت نیرو همچنین می‌تواند با صدور بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی، شرایط عملیاتی و اجرایی این موضوع را تسهیل کند.

شایان ذکر است، صنایع بزرگ مانند فولاد و پتروشیمی درحال‌حاضر این روند را با سرعت بیشتری دنبال می‌کنند و استفاده از آب بازچرخانی شده در آنها به‌صورت جدی و عملیاتی در جریان است، اما صنایع کوچک و متوسط و شهرک‌های صنعتی، هنوز به ابزارهای قانونی و حمایت‌های بیشتری نیاز دارند تا بتوانند این مسیر را با اطمینان و صرفه اقتصادی طی کنند.

این روند به مدیریت پایدار منابع آب کشور کمک می‌کند و زمینه‌ساز حفظ فعالیت و توسعه صنایع در شرایط محدودیت منابع آبی است. حرکت به‌سمت استفاده بهینه از منابع آب غیرمتعارف و بازچرخانی آب، یک ضرورت استراتژیک برای صنعت کشور محسوب می‌شود.