شناخت جایگاه معدن

به‌گفته متخصصان بخش معدن، ایران در منطقه‌ای واقع شده است که کشورهای اطراف آن مانند ترکیه، عربستان و کشورهای حوزه خلیج‌فارس باتوجه به آهنگ رشد و توسعه اقتصادی به منابع‌معدنی نیاز دارند و این در حالی است که این کشورها از نظر ذخایر معدنی بسیار فقیر هستند، حتی این کشورها در صنایعی مانند فولاد سرمایه‌گذاری هم کرده‌اند، اما مواد اولیه آنها وارداتی است و ایران می‌تواند منبع خوبی برای تامین نیازهای این کشورها که به‌سرعت در حال افزایش است، محسوب شود. به‌اعتقاد کارشناسان، ایران از نظر حجم ذخایر قطعی و بالقوه، وجود زیربناهای مناسب، وجود بازار مناسب مصرف در ایران و کشورهای منطقه، نرخ مناسب انرژی، دسترسی به آب‌های آزاد و نیروی انسانی متخصص و تحصیلکرده بخش معدن به‌عنوان یکی از کشورهای بسیار شاخص برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ معدنی شناخته می‌شود و در یک جمله ایران در آینده بهشت سرمایه‌گذاری معدنی و دروازه معادن غرب آسیا شناخته خواهد شد.

بنا به‌گفته محققان، ایران از نظر ذخایر مس، سرب، روی، گنبد نمک (شامل ذخایر نمک، گچ، گوگرد، آهن، مس و اورانیوم)، دریاچه نمک (شامل ذخایر سولفات، سدیم، پتاس، منیزیم و لیتیوم)، ذخایر گچ، فولاد، آلومینیوم و سنگ‌های تزئینی در صدر برترین‌ها کشورهای جهان است و به‌گفته مسئولان، کشور ایران باتوجه به ظرفیت معدنی از ۷۰ سال قبل نخستین کشوری بود که تدریس رشته معدن و زمین‌شناسی را در بین کشورهای منطقه آغاز کرد و در زمان حاضر مهندسان و تکنسین‌های بسیاری در رشته‌های معدن، متالورژی و کارشناس زمین‌شناسی تربیت کرده است، در حالی که در سایر کشورهای منطقه چنین ظرفیتی وجود ندارد. امروز نقش معدن در اقتصاد برای همه افراد کشور اعم از سیاستمداران و مدیران، کارشناسان اقتصادی، معدنی و صنعتی کاملا روشن است، بخش معدن مزیت شناخته‌شده اقتصاد است و به‌عنوان موتور محرک توسعه اقتصادی کشور و حلقه ابتدای زنجیره بسیاری از تولیدات صنعتی است و ارتباط تنگاتنگی با صنعت فلزات اساسی همچون فولاد، صنعت حمل‌ونقل و ارتباطات، ساخت ماشین‌آلات، صنایع‌شیمیایی، پتروشیمی و پروژه‌های عمرانی دارد.

توجه ویژه به معادن و بهره‌برداری اصولی از مواد معدنی، علاوه بر اینکه می‌تواند گام بلندی در راستای توسعه همه‌جانبه استان و در نهایت کشور باشد، می‌تواند در توسعه روستاهای همجوار معادن نیز باشد. البته باید سازکاری تعریف شود که معادن سهم خود را در این زمینه پرداخت کنند و در آبادانی روستاهای کنار خود مشارکت گسترده داشته باشند. بررسی مولفه‌های رشد اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه نشان می‌دهد سهم ارتقای بهره‌وری نیروی کار و سرمایه در رشد اقتصادی، غالبا چشمگیر بوده و گاه از سهم انباشت نهاده‌ها پیشی گرفته است. اقتصاددانان معتقدند ارتقای بهره‌وری موجبات رشد اقتصادی و بهبود سطح زندگی افراد جامعه را فراهم می‌آورد.

باید بحث تمرکز بر سایر کشورها را جدی گرفت

حسن محفوظی، کارشناس اقتصاد و بین‌الملل در ارتباط با موضوع برقراری ارتباط با کشورها در راستای تقویت اقتصاد معادن و اقتصاد، به صمت گفت: فعالیت‌های اقتصادی و صادرات و واردات در خاورمیانه، دارای اهمیت است، اما باید بحث تمرکز بر سایر کشورها را جدی گرفت و تمام تمرکز را روی خاورمیانه نگذاشت. بحث خروج از خاورمیانه، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که باید توجه ویژه‌ای به آن داشت و باید ارتباط اقتصادی با سایر کشورها نیز برقرار شود. برقراری ارتباط اقتصادی با سایر کشورها، نیازمند تعریف روابط اقتصادی است. رابطه اقتصادی شامل تجارت، سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی از منظر استانداردهای مالی، تامین مالی صنایع و معادن و اقداماتی اینچنین است. محفوظی ادامه داد: البته لازم به ذکر است که ایران در تجارت خارجی، چندان محدود به خاورمیانه نیست و با کشورهای اروپایی به‌ویژه کشورهای شرق اروپا، کشورهای افریقایی و بخش‌های شرق آسیا در حال تجارت بوده، اما این تجارت حداقلی است. ایران باید بتواند با بهره‌گیری از دانش روز دنیا، اکتشافات معدنی خود را افزایش دهد و جایگاه مناسبی در دنیا پیدا کند. مزیت‌های جغرافیایی ایران و مزیت‌های مبتنی بر سیاست همسایگی و تجربه‌ای که در سال‌های اخیر داشته‌ایم، اثبات خواهد کرد که تجارت منطقه‌ای و استفاده از ظرفیت‌های منطقه، در بحث صادرات و تامین نیازهای وارداتی، نقش مهمی دارد. این امر، در زمینه صادرات مواد معدنی و همچنین، واردات مواد اولیه برای معادن صدق می‌کند. تجارت منطقه‌ای، تجارتی است که طی سال‌های گذشته کمترین نوسان را تجربه کرده و تجارت پایداری نسبت به تجارت فرامنطقه‌ای بوده است.

وی گفت: بررسی رویکردهای کشور از نظر اقتصادی و موافقت‌نامه‌ها و همکاری‌ها نشان می‌دهد، چندان تمایل نداریم خود را به منطقه محدود کنیم. موافقت‌نامه‌هایی مانند عضویت در گروه بریکس و همچنین پیمان شانگهای، نشان می‌دهد که ما تمایل چندانی نداریم خود را محدود به کشورهای همسایه و منطقه کنیم. اما باید اشاره کرد؛ منطقه جغرافیایی ایران و کشورهای اطراف برای منافع اقتصادی کشور، دارای اهمیت هستند که می‌توانند بخشی از نیازهای وارداتی و صادراتی را فراهم کنند.

وی افزود: بسیاری از کشورها، در زمینه سوخت، انرژی، مواد معدنی و صادرات محصولات معدنی، حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند و از بهترین و پیشرفته‌ترین دستگاه‌های حفاری و استخراج استفاده می‌کنند. اگر بتوانیم تعاملات خود را با این کشورها که در زمینه تکنولوژی موفق هستند، افزایش دهیم، می‌توانیم در زمینه صادرات و بازار خارجی برای معدنکاری و صادرات محصولات معدنی، حرف‌هایی را برای گفتن داشته باشم. یکی از عوامل جذاب برای فعالان معدنی، تامین مواد معدنی موردنیاز کشور از طریق معادن موجود در کشورهای دیگر است. به‌طورمثال ایران این خطر را احساس کرده است که برای ۱۵سال آینده نیاز به سنگ‌آهن دارد تا تولید محصولات فولادی را پرقدرت ادامه دهد.

نیازمند دریافت امتیاز از بازارهای جهانی هستیم

مهرداد اکبریان، رئیس انجمن سنگ‌آهن، بااشاره به اهمیت انتخاب کشورهای هدف برای توسعه روابط تجاری به صمت گفت: در شرایط فعلی، نیازمند دریافت امتیاز از بازارهای جهانی هستیم و نمی‌توانیم به کشوری امتیاز دهیم. بنابراین باید در انتخاب کشورهای هدف، با دقت و شناخت عمل کنیم تا بتوانیم بحث صادرات را به‌خوبی انجام دهیم. چند سالی است که نقشه‌راه حوزه معدن براساس زنجیره‌های تولید فراهم شده و مناسبات و قوانین نیز با تمام انتقادات با هدف بهبود و توسعه این بخش شکل گرفته است. امروزه بنگاه‌هایی که بخشی از بدنه زنجیره تولید هستند، با محدودیت‌هایی مواجه شده‌اند که برای کل بخش معدن ضرر خواهد داشت.

اکبریان ادامه داد: برای توسعه تولید ۲ مسئله مهم وجود دارد؛ اول آنکه این هدف‌گذاری بیشتر از میزان مصرف داخل است و زمانی که بسترهای صادرات در داخل و در بازارهای جهانی وجود ندارد، چرا باید به تولید ۵۵ میلیون تن شمش فولاد فکر کرد، در حالی که مصرف داخل کشور ۲۰ میلیون تن است.

وی گفت: در زنجیره تولید صنایع‌معدنی، هر حلقه که به سودآوری نزدیک‌تر باشد، سرمایه‌گذاری بیشتری جذب می‌کند. در نتیجه جذب سرمایه، تولید مازاد افزایش پیدا می‌کند و نیاز به صادرات ایجاد می‌شود. بنابراین کشور محصولات میانی دارد که در صف صادرات است و اگر صادرات متوقف شود، تمام زنجیره تولید آسیب خواهد دید.

تاثیر انزوای صنعتی

وی افزود: انزوای صنعتی ما باعث شده است سرمایه‌گذاری و بنگاه‌های داخل کشور، شکل و استانداردهای متفاوتی از بازارهای جهانی داشته باشند و فعالان این بخش به‌صورت محدود فکر می‌کنند. در نتیجه این تفکر محدود، در طول زمان شاهد شکننده شدن صنایعی هستیم که نه استانداردهای صادرات دارند و نه می‌توانند نیازهای بازار داخل را برطرف کنند، به‌همین‌دلیل بخش خصوصی به واردات و صادرات آزاد معتقد است. اکبریان خاطرنشان کرد: بخش معدن و صنایع‌معدنی در ایران قدرتمند است و از لحاظ تنوع و میزان ذخیره، بسیار غنی محسوب می‌شود، اما برنامه دقیقی برای توسعه آن نداریم و فقط می‌توان گفت صنعت آهن و مس در شرایط بهتری قرار دارند. اکبریان بیان کرد: اگر فرصت‌های کار و ثروت‌سازی در اختیار مردم قرار نگیرد، مردم چگونه می‌توانند پول به‌دست بیاورند که در گام بعد بتوانند مالیات بپردازند؟ این یک تناقض است. ایران یکی از به‌روزترین سیستم‌های اخذ مالیات و عوارض در جهان را دارد، اما در حوزه تولید، اقدامات کمی انجام گرفته است. همچنین این حقیقت وجود دارد که بخش معدن، ریسک کم و ظرفیت بالایی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های مردم دارد. در حال ‌حاضر سازمان‌های دولتی به این بخش ورود کرده‌اند که خودشان کارشناسان کافی دارند، اما اگر فرصت‌ها پیش‌روی مردم قرار بگیرد، فعالان تلاش خود را می‌کنند تا به سرمایه‌گذاران کمک کنند.

سخن پایانی

باتوجه به فرصت‌های نسبی موجود در بخش معدن و لزوم تنوع بخشیدن به اقتصاد کشور در راستای کاهش وابستگی به نفت و رشد صادرات غیرنفتی، ارتقای جایگاه بخش معدن در اقتصاد کشور ضروری است. سیاست‌گذاری صحیح برای ارتقای معدن در اقتصاد کشور، مستلزم شناخت جایگاه معدن در اقتصاد کشور است. این در صورتی است که ایران با نرم جهانی از ذخایر معدنی خود بهره‌برداری کند و می‌تواند چندبرابر درآمدهای نفتی برای تامین منابع در راستای توسعه و پیشرفت حاصل کند. ایران با وسعت یک میلیون ۶۲۸هزار و ۷۵۰ کیلومترمربع در رتبه هفدهم از لحاظ وسعت در بین کشورها دنیا قرار دارد. کشور ما دارای قابلیت‌ها و منابع‌طبیعی متنوع، آب‌وهوا و اقلیم‌های گوناگون است که قابلیت بهره‌گیری از آنها نیز در هر منطقه، بسته به شرایط آن منطقه وجود دارد.