انحصار در هر صورت غلط است
بازار لوازم خانگی در سال‌های اخیر شاهد تغییر و تحولات بسیاری بوده است. تشدید تحریم‌های اقتصادی در سال‌های گذشته و خروج برندهای معروف کره‌ای لوازم خانگی از بازار، این فرصت را برای تولیدکنندگان داخلی فراهم کرد تا با در اختیار گرفتن بازار و افزایش تولید جان تازه‌ای بگیرند. اما این جایگزینی که همراه با حمایت دولت از تولید داخلی و ممنوعیت واردات لوازم خانگی بود چندان خوشایند بازارهای مصرف باقی نماند.
به عقیده مصرف‌کنندگان و بسیاری از کارشناسان اقتصاد، ممنوعیت واردات و ایجاد فضای انحصاری و گلخانه‌ای در بازار لوازم خانگی، حق انتخاب را از خریداران گرفت و انگیزه تولیدکنندگان برای کاهش نرخ و افزایش کیفیت را از بین برد. این گروه معتقدند این انحصار، نرخ لوازم خانگی داخلی را افزایش داد و عملا در این وضعیت حقوق مصرف‌کننده نادیده گرفته شد. اما از سوی دیگر، تولیدکنندگان لوازم خانگی و حامیان ممنوعیت واردات بر این باورند که ممنوعیت واردات همچنان باید ادامه داشته باشد تا تولیدکنندگان داخلی در بازه‌ای حداقل ۵ ساله بتوانند خود را برای رقابت با همتایان خارجی آماده کنند.
البته آنچه درحال‌حاضر در بازار دیده می‌شود رکود بازار لوازم خانگی، افزایش گاه و بیگاه قیمت‌ها و تمایل بسیاری از مصرف‌کنندگان به خرید لوازم خانگی قاچاق بوده که به نابسامانی بازار بیشتر دامن زده است. به همین بهانه و در آستانه برگزاری بیست‌و‌یکمین نمایشگاه بین‌المللی لوازم خانگی ( HAMex ) صمت با عباس هاشمی، دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران گفت‌وگو کرده که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
وضعیت تولید لوازم خانگی در کشور را به‌ویژه پس از تشدید تحریمها چطور می‌بینید؟
اگر بخواهیم با توجه به آمارها در این باره صحبت کنیم، باید بگوییم درحال‌حاضر ظرفیت‌های نصب‌شده در کشور که سالانه حدود ۲۱ میلیون لوازم خانگی بزرگ و کوچک می‌شود، پاسخگوی عمده نیاز و مصارف کشور است.
در برخی محصولات مانند ماشین ظرفشویی، اسپلیت یونیت و برخی لوازم خانگی کوچک همچنان وابستگی وجود دارد، البته ظرفیت‌سازی‌هایی شده و می‌توان گفت حرکت‌های موثری در این حوزه صورت گرفته است. به نظر می‌رسد از نظر کمی به رشد لازم رسیده‌ایم و تولیدکنندگان باید هرچه بیشتر به رشد کیفی محصولات خود بیندیشند.
توان کشور در این حوزه به حد قابل‌قبول رسیده است؟
خیر؛ اتفاقا به نظر من در این حوزه فعالیت‌ها تا امروز بسیار محدود بوده است. باز هم با استناد به آمارها باید گفت سرانه تولید ناخالص ایران در سال ۱۹۹۰ حدود ۲۲۱۴ دلار بوده که در سال ۲۰۲۱ حدود ۳۱ متاسفانه این عدد به ۲۳۱۳ دلار رسیده است. حال اگر این ارقام را با کشوری مثل ترکیه مقایسه کنیم می‌بینیم در سال ۱۹۹۰ سرانه تولید ناخالص ترکیه ۲۰۱۷ دلار بوده در حالی که اکنون سرانه تولید ناخالص این کشور بیش از ۶۸ هزار دلار است.
درواقع فعالیت‌های تولیدی و به طور اخص صنعت لوازم خانگی برای رشد نیاز به تثبیت فضای اقتصادی دارد؛ یعنی برای رشد مورد انتظار و قابل‌قبول در این بخش، فضای تردید و شبهه در کنشگران اقتصادی باید از بین برود و برای این کار و حرکت به این سمت و سو برنامه‌ریزی‌های گسترده لازم است. ما ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای تولید لوازم خانگی در کشور داریم که البته این توان بالقوه نیاز به بالفعل شدن دارد تا بتواند در توسعه اقتصادی کشور ایفای نقش کند.
آیا در سال‌های اخیر ممنوعیت واردات لوازم خانگی، در جهت حمایت از تولید داخل توانسته به اهداف خود برسد؟
فعالیت‌های خوبی در این زمینه انجام شده اما هنوز در این زمینه به نقطه ایده‌آل نرسیده‌ایم. بخشی از مواد اولیه و قطعات مورد نیاز در این صنعت بومی‌سازی شده و همچنان تولیدکنندگان ما به سمت بومی‌سازی و تعمیق بیشتر ساخت داخل در حرکت هستند. از سوی دیگر، باید صادرات صنعت لوازم خانگی و قطعات مربوطه را در دستور کار قرار دهیم تا به سمت متعادل کردن تراز صنعت لوازم خانگی حرکت کنیم.
برنامه‌ریزی‌های دولت در راستای رسیدن به همین هدف است که در صورت همراهی و همدلی همه بخش‌ها رسیدن به آن دور از دسترس نیست. البته در این بخش اگرچه تحولات درون‌بنگاهی اهمیت دارد اما یک‌سری از مولفه‌ها، مولفه‌های کلان کشور است که با توجه سال تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌‌زدایی‌ها باید برای حمایت از تولید و ورود به حوزه صادرات مدنظر مسئولان و برنامه‌ریزان قرار گیرد.
منظور از مولفه‌های کلان چیست؟
موارد متعددی در این موضوع مطرح است. برای مثال، تولیدکنندگان حتما باید بهبود فضای کسب‌و‌کار را داشته باشند تا در یک فضای منطقی برای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی واحدهای تولیدی اقدام کنند.
از طرفی، بهبود تعاملات منطقه‌ای کشور اهمیت بسیاری دارد که مطابق با منافع و مصالح کلی کشور، در این مسیر هم باید برای رفع تحریمها تلاش جدی شود و محدودیت‌های بین‌المللی را کاهش دهیم. مشکل دیگر در این مسیر موانع صادراتی تولیدکنندگان است؛ انتظار می‌رود حاکمیت در این زمینه همکاری‌‌های لازم را داشته باشد.
همچنین می‌توان از ناتوانی تولیدکنندگان برای عقد قراردادها و معاهده‌های بلندمدت به دلیل تغییرات مداوم نرخ و بی‌ثباتی نرخ مواد اولیه نام برد. زیرساخت‌های حمل‌ونقل باید برای این کار مهیا شود.
همین‌طور نبود امکان تبادل مالی با بازارهای هدف صادراتی و دشواری‌ها در این مسیر از دیگر مشکلاتی است که باید مورد توجه قرار گیرد. بحث صدور ضمانتنامه صادراتی توسط بانک مرکزی حداقل برای ۵ سال آینده برای کشورهای هدف صادراتی، از مواردی است که باید مدنظر باشد.
علاوه‌بر این، در برخی کشورها تعرفه‌های کالاهای ایرانی بالا است و حتی ممنوعیت مربوط به واردات محصول نهایی به این کشورها وجود دارد و نیاز است وزارت امور خارجه، بخش معاونت اقتصادی و همچنین رایزن‌های بازرگانی به این موضوع ورود کنند.
در نهایت اگر بنا داریم صنعتی مثل لوازم خانگی به رشد کافی در حد و اندازه‌های بازارهای صادراتی برسد، باید تسهیلاتی مثل آنچه بانک مرکزی به صنعت اختصاص داده، از ۳۰ درصد به ۴۵ تا ۵۰ درصد برسد تا به سوی سرمایه‌گذاری‌های مولد در این بخش حرکت کنیم. به این فهرست مواردی مثل رفع عملکرد جزیره‌ای نهادها و مالیات‌ها را نیز اضافه کنید.
بسیاری از مصرف‌کنندگان از قیمت‌های فعلی لوازم خانگی گلایه‌مند هستند و برخی معتقدند در این بخش مافیا شکل گرفته است. در این باره چه نظری دارید؟
بله؛ البته این گلایه از سوی تولیدکنندگان نیز درباره قیمت‌های دستوری و سرکوب قیمت‌ها وجود دارد.
حقیقت این است که نرخ مواد اولیه و هزینه‌های تولید همواره رو به افزایش بوده و به همین دلیل باید دوسویه به موضوع نگاه کرد.
اگر با وجود تمام مشکلات در مسیر تولید، بدون بررسی‌های کارشناسی درباره سرکوب قیمت‌ها تصمیم‌گیری شود، اگرچه شاید در کوتاه‌مدت به ظاهر برای مصرف‌کننده مطلوب باشد اما درواقع این سیگنال را به بازار می‌دهد که فعالان این حوزه فعالیت تولیدی را رها کنند؛ بنابراین خلاقیت در تولید از بین می‌رود، تخلفات متعدد شکل می‌گیرد و در کل نه به نفع تولیدکننده است و نه مصرف‌کننده.
در کل آنچه را که به‌عنوان مکانیسم صحیح قیمت‌گذاری می‌دانیم، نظام عرصه و تقاضاست؛ بنابراین خواستار رفع قیمت‌گذاری‌های دستوری در این حوزه هستیم.
اما از سوی دیگر نباید ممنوعیت واردات لوازم خانگی فضای رقابتی را در این بخش از بین ببرد و بازارهای انحصاری را ایجاد کند. ما در انجمن، مخالف هرگونه انحصار و رانت از هر طریق و برای هر برند داخلی یا خارجی لوازم‌خانگی هستیم.
تامین حقوق مصرف‌کننده در همه جای جهان اصلی‌ترین هدف بازار است و تولیدکنندگانی که در بلندمدت بر مدار مشتری‌مداری نباشند، محکوم به شکست هستند.
درواقع به میزانی که نگران حضور خارجی‌ها در بازار و ایجاد انحصار برای آنها هستیم، ایجاد انحصار از سوی تولیدکنندگان داخلی را نیز مضر و تضییع‌کننده حقوق مصرف‌کننده می‌دانیم.
درحال‌حاضر افزایش نرخ لوازم خانگی در بازار چقدر است؟
درخواست‌ها برای تغییر نرخ لوازم‌خانگی را از شرکت‌های تولیدکننده دریافت و به سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان برای بررسی منتقل می‌کند اما تاکنون درخواستی برای افزایش قیمت‌ها دریافت نشده است. البته درخواست‌هایی که برای قیمت‌گذاری محصولات جدید شرکت‌ها داشته‌ایم ثبت در سامانه ۱۲۴ به سازمان حمایت ارسال شده است. البته این عدم افزایش نرخ نمی‌تواند دائمی باشد و به دلیل رشد هزینه‌های تولید و مواد اولیه اتفاق می‌افتد و تولیدکننده چاره‌ای جز افزایش قیمت‌ها
ندارد.
نمی‌توان انتظار داشت نرخ رسمی و اعلام شده تورم در کشور به ۵۰ درصد نزدیک شود اما صنایع لوازم خانگی همچنان با قیمت‌های گذشته کالا را تولید کنند و با زیاندهی روبه‌رو شوند.
آیا راهکاری برای به تعادل رسیدن نرخ لوازم خانگی داخلی وجود دارد؟
بله؛ در این زمینه دولت می‌تواند با شیوه‌هایی همچون صدور کارت اعتباری و... از مصرف‌کنندگان حمایت کند تا کاهش قدرت خرید خانوارها به تشدید رکود در بازار لوازم‌خانگی منتهی نشود.
علاوه‌بر این، باید برای ممنوعیت واردات لوازم خانگی زمان مشخص شود و پس از ۳ سال این ممنوعیت، به محدودیت با اعمال تعرفه‌ها تبدیل شود.
در این مدت نیز نیاز است شرکت‌های داخلی به ارائه برنامه زمانبندی در راستای ارتقای کیفی محصولات، فناوری‌های نوین و عرضه محصولاتی که رضایت مشتری را به دنبال داشته باشند، ملزم شوند.
آیا با این شرایط تولید، صادرات برای ما مزیت خواهد داشت؟
در بسیاری از موارد بله؛ برای مثال، دیدار چند روز قبل وزیر صنعت، معدن و تجارت با مقامات پاکستانی در همین راستا بوده است.
پاکستان بازار مصرف بسیار بزرگی است و لوازم‌خانگی ایرانی توان حضور در بازار این کشور را دارند. با توجه به افزایش قیمت‌های جهانی حمل‌ونقل و مواردی مثل اجاره کانتینر، صادرات لوازم خانگی ایران به این کشور می‌تواند با توجه به کاهش مسیر تجاری، برای ما مزیت داشته باشد.
البته اگر به دنبال ارتقای سطح کیفی و کمی محصولات و حضور پررنگ‌تر در بازارهای صادراتی هستیم، جدا از موضوع بهبود مولفه‌های کلان اقتصادی، بنگاه‌ها نیز باید در موضوع تحقیق و توسعه ( R&D )، ورود فناوری‌های جدید، منطقی کردن تولید براساس کاهش هزینه‌ها، استمرار تامین کالا در بازار، همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان، استمرار تعمیق ساخت داخل و تمرکز بر صادرات، فعال
باشند.
به روزهای برگزاری نمایشگاه لوازم خانگی نزدیک می‌شویم؛ فکر می‌کنید با توجه به رکود نسبی حاکم بر بازار لوازم خانگی استقبال از این نمایشگاه چطور باشد؟
درباره بیست‌و‌یکمین نمایشگاه بین‌المللی لوازم‌خانگی باید گفت تا امروز استقبال مطلوب تولیدکنندگان را در پی داشته و براساس آمار رشد قابل‌توجه ۱۲۵ درصدی را نسبت به دوره قبل شاهد بوده‌ایم.
در دوره گذشته نمایشگاه بین‌المللی شرکت‌های حضوریافته در ۸ سالن مستقر بودند که این رقم در دوره بیست‌و‌یکم به ۱۸ سالن رسیده است.
از نظر تعداد شرکت‌ها نیز نمایشگاه امسال نسبت به سال گذشته با رشد ۱۲۳ درصدی همراه بوده و تعداد شرکت‌ها از ۱۷۶ به ۳۹۷ افزایش داشته است.
بیست‌و‌یکمین نمایشگاه بین‌المللی لوازم خانگی امسال در مساحتی حدود ۳۵ هزار مترمربع در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار خواهد شد و امیدواریم این رویداد توجه مسئولان و دست‌اندرکاران اقتصاد را به صنعت پیشران لوازم خانگی بیش از پیش جلب کند.
