آینده پیش‌روی معدنکاری
اهمیت مواد معدنی در اقتصاد جهانی و نقش باتری‌های لیتیوم-یون در دهه اخیر و تحولات در زمینه انرژی از منابع فسیلی به انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، به‌سرعت در حال افزایش است. باتری‌های لیتیوم-یون به عنوان فناوری اصلی برای ذخیره انرژی به‌ویژه در خودروهای الکتریکی و دستگاه‌های الکترونیک قابل‌حمل در صدر این تحولات قرار دارند. افزایش روزافزون تقاضا برای خودروهای برقی و حرکت جهان به‌سمت انرژی‌های پاک، اهمیت مواد معدنی خاصی مانند لیتیوم، کبالت، نیکل و گرافیت (مواد معدنی موردنیاز برای باتری‌های لیتیوم-یون) را در اقتصاد جهانی افزایش داده است. این مواد معدنی به‌دلیل تمرکز ذخایر محدود در برخی کشورها، نقش استراتژیکی در زنجیره تامین جهانی پیدا کرده‌اند. به‌طوری که این موضوع را برای زنجیره تامین مواد معدنی به یک مسئله استراتژیک برای کشورها تبدیل کرده است. از طرفی، تولید و تامین این مواد با چالش‌های مختلفی روبه‌روست.
یکی از چالش‌ها، محدودیت ذخایر معدنی است و تنها تعداد کمی از کشورها ذخایر قابل‌توجهی از این مواد دارند. تقاضای رو به رشد این مواد، چالش دیگری است که با توجه به هدف‌گذاری‌های جهانی برای کاهش آلاینده‌ها و حرکت به سوی انرژی‌های پاک، تقاضا برای این مواد را
به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده است. چالش دیگر، ریسک‌های ژئوپلتیک را شامل می‌شود که همین سبب رقابت بسیاری از کشورها، از جمله چین و ایالات‌متحده، برای دسترسی به این مواد و کنترل زنجیره تامین آنها با یکدیگر شده است. ۷۰ درصد کبالت جهان از معادن جمهوری دموکراتیک کنگو تامین می‌شود که تحت کنترل چین است و حدود ۶۰ درصد لیتیوم جهانی از معادن امریکای جنوبی مانند شیلی و آرژانتین تامین می‌شود. براساس گزارش BloombergNEF، تقاضای جهانی برای لیتیوم تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۱.۵ میلیون تن خواهد رسید که نشان‌دهنده اهمیت بالای این ماده معدنی در آینده است. اگرچه ایران در زنجیره تامین جهانی مواد معدنی موردنیاز برای تولید باتری‌های خودروهای برقی، نقش مستقیمی در تولید لیتیوم و کبالت ندارد، اما با توجه به منابع معدنی دیگر مثل نیکل و مس و موقعیت ژئوپلتیک آن، فرصت‌های بی‌شماری برای ایفای نقش کلیدی در این بازی جهانی دارد. موقعیت ژئوپلتیک ایران به عنوان پل ارتباطی بین آسیا و اروپا باعث می‌شود که ایران بتواند به‌عنوان یک مسیر حمل‌ونقل استراتژیک در زنجیره تامین این مواد معدنی عمل کند. استفاده از تئوری بازی‌ها برای تحلیل استراتژی‌های ایران در مواجهه با رقابت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کمک کند تا مسیرهای بهینه را شناسایی و از این فرصت‌ها به بهترین شکل ممکن بهره‌برداری کنند. پرواضح است که زنجیره تامین مواد معدنی حیاتی برای تولید باتری‌های لیتیوم-یون تحت‌تاثیر بازیگران کلیدی جهانی قرار دارد. این بازیگران شامل تولیدکنندگان عمده مواد معدنی، کشورهایی که مصرف‌کننده اصلی این مواد هستند (از جمله تولیدکنندگان خودروهای برقی‌مثل تسلا و شرکت‌های چینی) و بازیگرانی مانند ایران است که با ذخایر غنی و موقعیت ژئوپلتیک خود می‌توانند نقش موثری ایفا کنند.
چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده مواد معدنی
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده مواد معدنی موردنیاز برای باتری‌هاست و به‌دلیل تسلط چین بر بازار جهانی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌اش در کشورهای دارای منابع، نقش مهمی در کنترل زنجیره تامین جهانی دارد. این کشور با سرمایه‌گذاری در معادن لیتیوم و کبالت در کشورهای دیگر مانند جمهوری دموکراتیک کنگو و استرالیا، توانسته است سهم عمده‌ای از زنجیره تامین جهانی را تحت کنترل خود درآورد. استراتژی چین مبتنی بر تامین پایدار مواد معدنی از خارج از مرزهای خود و حمایت از صنایع داخلی تولید باتری‌های لیتیوم - یون است. به عنوان مثال، شرکت‌های چینی مانند Ganfeng Lithium و Tianqi Lithium سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در معادن لیتیوم استرالیا انجام داده‌اند تا دسترسی بلندمدت به این ماده حیاتی را تضمین کنند. علاوه بر این، چین در تلاش است تا فناوری‌های بازیافت باتری‌ها را توسعه دهد و وابستگی خود را به مواد اولیه کاهش دهد. کشورهای افریقایی مانند جمهوری دموکراتیک کنگو و کشورهای امریکای جنوبی مانند شیلی و آرژانتین که دارای ذخایر عظیم مواد معدنی موردنیاز برای باتری‌های لیتیوم - یون هستند، نقش اساسی در تامین مواد اولیه جهانی دارند و تلاش می‌کنند سهم بیشتری از زنجیره ارزش کسب کنند. این کشورها به دلیل کنترل ذخایر عمده، موقعیت چانه‌زنی بالایی در زنجیره تامین دارند. به عنوان مثال، شیلی و آرژانتین با دارا بودن بزرگ‌ترین ذخایر لیتیوم جهان، نقش کلیدی در تامین این ماده حیاتی دارند. از این روست که شرکت‌های چینی و اروپایی به دنبال سرمایه‌گذاری در این کشورها هستند تا دسترسی به منابع لیتیوم را تضمین کنند. ایالات متحده و اتحادیه اروپا به‌عنوان مصرف‌کنندگان بزرگ و رقبای استراتژیک چین به‌شدت در پی تضمین امنیت تامین مواد معدنی برای خودروهای برقی هستند و در حال ایجاد ائتلاف‌های جدیدی با کشورهای تولیدکننده هستند، در واقع تلاش این کشورها برای کاهش وابستگی به چین و توسعه منابع داخلی است. اتحادیه اروپا برنامه‌ای به نام Battery Alliance راه‌اندازی کرده که هدف آن توسعه زنجیره تامین باتری در اروپا و کاهش وابستگی به واردات از چین است. در ایالات متحده نیز برنامه‌هایی مانند DPA Title III برای تقویت استخراج و فرآوری مواد معدنی حیاتی مانند لیتیوم و نیکل از منابع داخلی اجرا می‌شود. و اما ایران، اگرچه ایران هنوز نقش پررنگی در این بازار ندارد، اما با توجه به منابع معدنی و موقعیت ژئوپلتیک، می‌تواند با ورود به این بازی استراتژیک و همکاری یا رقابت با دیگر بازیگران جهانی، جایگاه خود را تثبیت کند.
توجه به منابع معدنی و موقعیت ژئوپلتیک
اما ایران، اگرچه ایران هنوز نقش پررنگی در این بازار ندارد، اما با توجه به منابع معدنی و موقعیت ژئوپلتیک، می‌تواند با ورود به این بازی استراتژیک و همکاری یا رقابت با دیگر بازیگران جهانی، جایگاه خود را تثبیت کند. همکاری با چین و اتحادیه اروپا می‌تواند ایران را به یک بازیگر مهم در زنجیره تامین جهانی باتری‌های لیتیوم - یون تبدیل کند. بر اساس برآوردهای وزارت صمت ایران، ذخایر مس این کشور بالغ بر ۲۲ میلیون تن تخمین زده می‌شود که می‌تواند به عنوان یک منبع استراتژیک برای تولید باتری‌ها مورد استفاده قرار گیرد. همچنین، ایران می‌تواند از این موقعیت برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تقویت صنعت معدنی خود استفاده کند. براساس تئوری بازی‌ها، هر کدام از این بازیگران می‌توانند استراتژی‌های مختلفی را برای به‌دست آوردن منافع حداکثری انتخاب کنند. چین با سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در معادن خارجی و کنترل بازار مواد معدنی استراتژیک، به‌دنبال حفظ تسلط خود بر زنجیره تامین جهانی است. این کشور می‌تواند از استراتژی انحصار قیمتی (Price Monopoly) استفاده کند، به این صورت که با کنترل عرضه جهانی، قیمت‌ها را در بازار جهانی تحت‌تاثیر قرار دهد. چین همچنین می‌تواند از فناوری‌های پیشرفته برای استخراج و فرآوری مواد معدنی استفاده کند تا هزینه‌های تولید را کاهش دهد. به‌عنوان‌مثال، شرکت China Molybdenum که یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کبالت است، با استفاده از تکنولوژی‌های نوین استخراج، می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری خود بپردازد. کشورهای تولیدکننده مواد معدنی می‌توانند از تقاضای بالای جهانی استفاده کنند تا با قیمت‌های بالاتر مواد معدنی خود را به کشورهای مصرف‌کننده بفروشند. برای نمونه، شیلی و آرژانتین با دارا بودن منابع عظیم لیتیوم، می‌توانند از استراتژی چانه‌زنی قیمتی
(Price Bargaining) استفاده کنند تا سهم بیشتری از زنجیره ارزش به‌دست آورند. ایالات‌متحده و کشورهای اروپایی می‌توانند با توسعه منابع داخلی و همکاری با کشورهای تولیدکننده مواد معدنی به دنبال کاهش وابستگی به چین باشند. استراتژی آنها می‌تواند مبتنی بر همکاری با کشورهایی مانند ایران باشد تا از منابع این کشورها برای تامین نیازهای خود استفاده کنند. در این راستا، ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا می‌توانند با ایجاد پروژه‌های مشترک معدنی با ایران، به بهره‌برداری از منابع معدنی غنی این کشور بپردازند.
سخن پایانی
ایران به‌عنوان یک کشور کلیدی در این ائتلاف‌ها وارد همکاری‌های دو یا چندجانبه می‌شود. چین به‌دنبال ائتلاف با کشورهایی مانند ایران است تا دسترسی به منابع حیاتی خود را تضمین کند. اتحادیه اروپا و امریکا سعی دارند با تشکیل ائتلاف‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی به تنوع منابع و تامین پایدار دست یابند. سایر کشورهای تولیدکننده نیز وارد ائتلاف‌های خود می‌شوند و سعی می‌کنند منابع معدنی را به‌طور استراتژیک مدیریت کنند. ایران می‌تواند با تشکیل ائتلاف‌های استراتژیک با کشورهای مصرف‌کننده مانند چین، از تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی عبور کند.
