نگاهی به اقتصاد آذربایجان

اقتصاد آذربایجان در تولید نفت و گاز است که ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی و ۸۶ درصد از صادرات آن در سال ۲۰۲۰ را تشکیل می‌دهد. بخش هیدروکربن آذربایجان فرصت‌هایی را برای شرکت‌های خارجی و امریکایی، به‌ویژه ارائه‌دهندگان خدمات ارائه می‌دهد. آذربایجان با سرمایه‌گذاری‌های عمده زیرساختی خود را به‌عنوان یک مرکز لجستیک برای تجارت شرق و غرب در این منطقه مطرح می‌کند.

در جمهوری آذربایجان شرکت‌های محلی اغلب توزیع‌کننده برندهای محصولات چینی، ترکیه، ایرانی و روسی هستند. در باکو، تجارت به تجارت و بازاریابی الکترونیک برای مشتریان بالقوه رایج است.

تجارت الکترونیک به‌آرامی در آذربایجان از پایه پایین در حال افزایش است. فعالیت در بازار جمهوری آذربایجان، نیازمند صبر و داشتن یک شریک محلی است که بازاریابی و فروش کالاها و خدمات را تسهیل می‌کند.

تولید ناخالص داخلی آذربایجان با کاهش ۴.۳ درصدی در سال ۲۰۲۰ به ۷۲.۴ میلیارد منات (۴۲.۵ میلیارد دلار) رسید.

در سال ۲۰۲۰ نیز ۳۳.۷ درصد از تولید ناخالص داخلی آذربایجان از انرژی، ۱۱.۵ درصد از تجارت، ۶.۹ درصد از کشاورزی، ۷.۱ درصد از حمل‌ونقل، ۷.۷ درصد از ساخت‌وساز، ۲ درصد از اطلاعات و ارتباطات و ۱.۲ درصد از گردشگری بوده است.

آذربایجان تجارت خارجی را ۲۶ درصد کاهش داد و به ۲۴.۴ میلیارد دلار رسید. این کشور همچنین کاهش کلی صادرات خالص را گزارش کرد که صادرات با ۳۰ درصد کاهش سالانه به ۱۳.۷۴ میلیارد دلار و واردات با ۲۱ درصد کاهش به ۱۰.۷۳ میلیارد دلار رسید. حجم مبادلات تجاری بین ایالات‌متحده و آذربایجان ۶۶۰ میلیون دلار بوده است که در سال ۲۰۲۰ کاهش ۱۶درصدی را نشان می‌دهد. در این سال، ایالات‌متحده ۲.۷ درصد از کل تجارت آذربایجان با جهان را به خود اختصاص داده است. صادرات آذربایجان به ایالات‌متحده با ۳ درصد افزایش به ۲۴.۹ میلیون دلار رسید، در حالی که واردات با ۱۷درصد کاهش به ۶۳۵ میلیون دلار رسید. ‌

آذربایجان به ترویج تنوع اقتصادی خود به دور از هیدروکربن‌ها ادامه می‌دهد و توجه ویژه‌ای به بخش‌های کشاورزی، لجستیک، گردشگری و فناوری اطلاعات/ارتباطات (ICT) دارد. دولت به‌شدت به ماشین‌آلات و سایر نهاده‌های کشاورزی یارانه پرداخت می‌کند و فندق، برنج، مرکبات، چای، تنباکو و پنبه را هدف قرار می‌دهد.

آذربایجان همچنین مجموعه‌ای از پروژه‌ها را برای توسعه کریدورهای تجاری و ترانزیتی شمال به جنوب و شرق به غرب راه‌اندازی کرده است تا بندر علات (Alat) (بندر دریایی بین‌المللی باکو) و منطقه آزاد تجاری مجاور (FTZ) را به قطب‌های لجستیکی منطقه تبدیل کند. برای ترویج گردشگری، دولت از الزامات روادید برای چندین کشور چشم‌پوشی و روند درخواست را ساده کرده است و به شهروندان ایالات‌متحده این امکان را می‌دهد تا با پرداخت هزینه تسریع، در عرض 3 ساعت برای ویزای الکترونیک درخواست دهند و آن را دریافت کنند. دولت همچنین چندین پارک با فناوری پیشرفته را به‌عنوان بخشی از تلاش خود برای تقویت بخش ICT ایجاد کرده است.

گذری به تجارت آذربایجان در ۲۰۳۰

حجم کل تجارت خارجی آذربایجان در سال ۲۰۲۳ حدود ۵۱ میلیارد و ۱۸۳ میلیون دلار بود که از این میزان ۳۳ میلیارد و ۸۹۸ میلیون دلار سهم صادرات و ۱۷ میلیارد و ۲۸۵ میلیون دلار سهم واردات این کشور است. در مقایسه با سال ۲۰۲۲ حجم تجارت خارجی آذربایجان حدود ۲.۸ درصد و صادرات آن حدود ۱۱.۱ درصد کاهش و واردات آن حدود ۱۸.۹ درصد افزایش یافته است.

عمده صادرات آذربایجان در سال ۲۰۲۳ نفت و گاز به‌میزان ۳۰ میلیارد و ۵۵۰ میلیون دلار بوده که ۹۰.۱۲ درصد صادرات این کشور را تشکیل می‌دهد و عمده صادرات غیرنفتی آن شامل میوه و تره‌بار، برق، محصولات صنایع‌شیمیایی، پلاستیک و محصولات آن است.

آذربایجان در سال ۲۰۲۳ حدود ۲۶ میلیون تن نفت به ارزش ۱۶ میلیارد و ۲۴۰ میلیون دلار صادر کرده است که مشتریان عمده آن ایتالیا (۷ میلیارد دلار)، رژیم صهیونیستی (۱.۳۹ میلیارد دلار)، هندوستان (۱.۲۲ میلیارد دلار)، آلمان (۸۷۱ میلیون دلار) و اسپانیا (۷۶۹ میلیون دلار) بوده‌اند.

عمده واردات آذربایجان در سال ۲۰۲۳ وسایل الکتریکی، ماشین‌آلات و تجهیزات و قطعات آن به ارزش ۳.۴۶ میلیارد دلار (۲۰ درصد)، خودرو و قطعات آن به ارزش ۲.۸۶ میلیارد دلار (۱۶.۵۶ درصد)، محصولات غذایی به ارزش ۲.۱۶ میلیارد دلار (۱۲.۵ درصد) و فولاد و محصولات آن به ارزش ۱.۱ میلیارد دلار (۶.۳۷ درصد) بوده است.

۵ شریک عمده تجاری آذربایجان در سال ۲۰۲۳ عبارتند از ایتالیا (۱۵.۶۸ میلیارد دلار)، ترکیه (۷.۶۵ میلیارد دلار)، روسیه (۴.۳۵ میلیارد دلار)، چین (۳.۱ میلیارد دلار) و آلمان (۱.۸۲ میلیارد دلار) هستند.

توسعه زیرساخت‌ها

آذربایجان در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های بزرگی در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل انجام داده است. پروژه‌هایی مانند بندر باکو و توسعه راه‌آهن و جاده‌های بین‌المللی، این کشور را به یکی از مراکز ترانزیت کالا در منطقه تبدیل کرده‌اند. یکی از پروژه‌های مهم، کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال ـ جنوب است که آذربایجان را به کشورهای آسیای مرکزی، ایران و روسیه متصل می‌کند و فرصت‌های جدیدی برای تجارت بین‌المللی فراهم می‌آورد.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری در آذربایجان

آذربایجان باتوجه به سیاست‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی، فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کرده است. این کشور به‌طورفعال در پی ایجاد یک محیط کسب‌وکار رقابتی است و در این راستا قوانین سرمایه‌گذاری، تسهیلات مالیاتی و مشوق‌های مختلفی برای سرمایه‌گذاران خارجی در نظر گرفته است.

مناطق آزاد تجاری نیز در آذربایجان در حال توسعه است تا به جذب سرمایه‌گذاری در صنایع مختلف از جمله تکنولوژی، تولید و گردشگری کمک کند.

چالش‌های تجارت در آذربایجان

اگرچه آذربایجان فرصت‌های اقتصادی زیادی دارد، اما تجارت در این کشور با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، تنش‌های سیاسی و امنیتی در منطقه قفقاز است که می‌تواند بر روند تجارت و سرمایه‌گذاری تاثیر منفی بگذارد. همچنین، وابستگی شدید اقتصاد آذربایجان به نفت و گاز و نوسانات قیمت‌های جهانی این محصولات، موجب ایجاد ریسک‌هایی در بلندمدت می‌شود.

دومین چالش مهم، فساد اداری و بروکراسی پیچیده است که می‌تواند فرآیندهای تجاری را کند کند، در حالی که دولت آذربایجان در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا این مسائل را کاهش دهد، اما هنوز هم مشکلاتی در زمینه شفافیت و اجرای قوانین وجود دارد.

تجارت آذربایجان و ایران

تجارت بین آذربایجان و ایران از دیرباز دارای سابقه‌ای طولانی و تاریخی است که به دلایل جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی شکل گرفته است.

دو کشور با داشتن مرز مشترک و اشتراکات فرهنگی، فرصت‌های زیادی برای همکاری اقتصادی دارند. اگرچه تجارت بین دو کشور در حال گسترش است، اما چالش‌هایی نظیر تحریم‌ها، مسائل سیاسی و اقتصادی داخلی می‌تواند تأثیرگذار باشد. با این حال وجود اراده سیاسی برای تقویت روابط اقتصادی می‌تواند به کاهش این موانع کمک کند.

آذربایجان و ایران در زمینه‌های مختلفی از جمله نفت، گاز، صنایع غذایی، مصالح ساختمانی و محصولات کشاورزی همکاری می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، ایران یکی از تامین‌کنندگان اصلی کالاهای مصرفی آذربایجان است و صادرات ایران به آذربایجان شامل مصالح ساختمانی، محصولات پتروشیمی و مواد غذایی می‌شود.

شرکای اصلی تجاری

ترکیه به‌عنوان یکی از نزدیک‌ترین همسایگان آذربایجان، مهم‌ترین شریک تجاری این کشور است. روابط اقتصادی دو کشور به‌ویژه در بخش‌های انرژی، ساختمان و صنایع غذایی بسیار قوی است. پروژه‌های مشترک مانند خط لوله باکو ـ تفلیس ـ جیحان، اهمیت این همکاری را بیشتر کرده است.

روسیه نیز یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری آذربایجان به‌شمار می‌رود. صادرات و واردات کالاهای مختلف بین دو کشور شامل محصولات نفتی، مواد غذایی و کالاهای صنعتی است. روابط فرهنگی و تاریخی نیز به تقویت همکاری‌های اقتصادی کمک کرده است.

ایران با آذربایجان روابط نزدیک تجاری دارد.

این دو کشور به‌ویژه در زمینه‌های انرژی، حمل‌ونقل و کشاورزی همکاری می‌کنند. آذربایجان به‌عنوان پل ارتباطی برای ایران به بازارهای قفقاز و اروپا عمل می‌کند و این همکاری به رشد اقتصادی هر دو کشور کمک کرده است.

چین به‌عنوان یک قدرت اقتصادی بزرگ، نقش مهمی در تجارت با آذربایجان ایفا می‌کند. سرمایه‌گذاری‌های چین در پروژه‌های زیرساختی و انرژی آذربایجان، این کشور را به یکی از شرکای کلیدی تبدیل کرده است. تجارت دوجانبه در زمینه‌های فناوری، کالاهای مصرفی و ماشین‌آلات در حال گسترش است.

گرجستان به‌عنوان یکی از همسایگان آذربایجان، در حوزه‌های مختلفی از جمله حمل‌ونقل، انرژی و کشاورزی با این کشور همکاری می‌کند. پروژه‌های مشترک مانند کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی، به تسهیل تجارت بین دو کشور کمک کرده است.

سخن پایانی

آذربایجان به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در منطقه قفقاز، به‌دلیل منابع‌طبیعی غنی، موقعیت جغرافیایی استراتژیک و برنامه‌های توسعه‌ای دولت، فرصتی طلایی برای تجارت و سرمایه‌گذاری فراهم کرده است، هرچند چالش‌هایی مانند تنش‌های سیاسی و وابستگی به نفت وجود دارد، اما با پیشرفت‌های اخیر در زمینه‌های مختلف اقتصادی و زیرساختی، آینده تجارت در آذربایجان به‌نظر روشن می‌آید.