حبسی که گران تمام می‌شود
با اتمام مصوبه ترخیص ۹۰ درصدی کالا از گمرکات کشور، از آبان روند ترخیص کالا کند و با مشکل مواجه شده است؛ خبری که این روزها از سوی رئیس کمیسیون گمرک اتاق ایران در رسانه‌های منتشر می‌شود. به‌گفته محمدرضا فاروقی، رئیس کمیسیون گمرک اتاق ایران با پایان یافتن مهلت مصوبه سران قوا در ابتدای آبان، امکان ترخیص ۹۰ درصدی کالاهای وارداتی لغو شده و از این پس، واردکنندگان برای ترخیص کالاهای خود ملزم به پرداخت کامل حقوق و عوارض گمرکی هستند. ترخیص ۹۰ درصدی کالا یکی از سیاست‌های کلیدی است که به‌منظور تسهیل تجارت و کاهش هزینه‌های واردکنندگان از سوی سران قوا مصوب شد. این مصوبه به واردکنندگان اجازه می‌دهد تا پیش از انجام کامل مراحل قانونی و پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، ۹۰ درصد از کالای وارداتی خود را از گمرک ترخیص کنند و ۱۰ درصد باقیمانده را پس از انجام تمام مراحل ترخیص کنند. در حالی که رسوب کالا در گمرک یکی از مشکلات عمده‌ای است که همواره بخش تجارت خارجی کشور را تحت‌تاثیر قرار داده و علاوه بر مشکلات اقتصادی به روند صادرات و واردات نیز آسیب وارد کرده است و فرآیندهای تجاری را نیز پیچیده و کند می‌کند. صمت در این گزارش به‌همین‌منظور به بررسی تاثیرات رسوب کالا در گمرک پرداخته است.
کالاها در گمرک زمینگیر شدند
محمدرضا فاروقی، رئیس کمیسیون گمرک اتاق ایران اظهار کرد: با پایان یافتن مهلت مصوبه سران قوا در ابتدای آبان، امکان ترخیص ۹۰ درصدی کالاهای وارداتی لغو شده است و از این پس، واردکنندگان برای ترخیص کالاهای خود ملزم به پرداخت کامل حقوق و عوارض گمرکی هستند.
وی بااشاره به اینکه مطابق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ترخیص کالا منوط به ثبت اطلاعات منشأ ارز کالاهای وارداتی در سامانه برخط گمرک و بانک مرکزی است، افزود: اما باتوجه به طولانی شدن فرآیند ترخیص کالا همه‌ساله شورای عالی امنیت ملی و شورای امنیت کشور مصوباتی را دال بر اینکه اجازه ترخیص ۹۰ تا ۱۰۰ درصد کالا حسب مورد بدون ثبت اطلاعات منشأ ارز مجاز است، صادر می‌کنند و پس از ثبت منشأ ارز می‌توان نسبت به ترخیص باقیمانده کالاها اقدام کرد، اما مهلت این مصوبه از ابتدای آبان پایان یافته است و در حال حاضر تنها ۲۵ قلم کالای اساسی امکان ترخیص کالا از گمرکات کشور را دارند.
فاروقی در ادامه به این نکته اشاره کرد، بانک مرکزی در حال حاضر ثبت سفارش اعتباری را در نظر گرفته است که واردکنندگان می‌توانند با پرداخت ۱۰۰ درصد ارز نسبت به ترخیص کالا اقدام کنند.
گمرک مقصر نیست
جمشید نفر، کارشناس تجاری در رابطه با نقش گمرک در رسوب کالا به صمت گفت: بخشنامه‌ها مستقیم از سوی گمرک صادر نمی‌شوند، بلکه دستوراتی هستند که به گمرک ابلاغ می‌شوند. بنابراین باتوجه به نقش مهم گمرک در مسیر تجارت نباید به‌صورت روزانه و مکرر دستوراتی به آن داده شود تا به‌واسطه آن، گمرک مجبور به صدور بخشنامه‌های بیش از اندازه شود. در نتیجه کم و کیف ترخیص کالا نیز به کم و کیف ابلاغ قوانین و مقررات به گمرک باز می‌گردد.
وی با تاکید بر اینکه در فرآیند ترخیص کالا عوامل زیادی دخیل است، افزود: رسوب کالا یکی از عناصری است که مقصران بسیاری دارد و بی‌شک در این فرآیند نباید از نقش بانک مرکزی و وزارتخانه‌هایی مانند صمت و جهاد کشاورزی نیز غافل شد. اما در مجموع این رسوب کالا ناشی از عواملی است که دست به‌دست هم داده که عدم‌هماهنگی بین سازمان‌ها نیز یکی از موارد موثر است.
نفر با ابراز امیدواری نسبت به نظرخواهی دولت چهاردهم از بخش خصوصی بیان کرد: امیدواریم که در دولت جدید مشکلات تجار حل شود. دولت باید تصمیم‌گیری بدون کارشناسی و یک‌سویه نداشته باشد و از دیدگاه ارباب و رعیتی استفاده نکند. ما به یک شجاعتی نیاز داریم تا از هر تصمیم غلطی با شهامت و رشادت جلوگیری شود که همین موضوع مسیری درست برای اخذ تصمیمات درست و استفاده از نظرات کارشناسی است.
این کارشناس تجاری با تاکید بر نقش مهم رسانه‌ها در پیگیری و نتیجه‌گیری مشکلات موجود در روند تجارت گفت: قدرت رسانه باید به‌حدی باشد که مانند یک کارشناس خبره عمل کند، اما تا زمانی که رسانه را برای بازتاب مشکلات محدود می‌کنند، نمی‌توان امیدی به بهبود شرایط داشت، در نتیجه شاید رفع محدودیت‌های رسانه‌ای نیز کمک بزرگ دولت چهاردهم در مسیر بهبود اقتصاد باشد.
تعلل بانک مرکزی و هزینه کم انبارداری
آنوش رهام، کارشناس حوزه گمرک در بیان دلایل رسوب کالا در گمرک به صمت گفت: در کل ۳ عامل مهم در زمینه رسوب کالا در گمرک وجود دارد؛ روند طولانی تشریفات گمرکی و اخذ مجوزهای مختلف، روند طولانی تخصیص و تامین ارز و متناسب نبودن هزینه‌های انبارداری با استانداردهای جهانی. البته رسوب کالا در گمرک گاهی شامل رسوب عملیاتی است که اساسا مفهوم آن ماندگاری بلندمدت کالا در فرآیند ترخیص است و در بسیاری از مواقع روند ترخیص کالاها حدود یک تا دو ماه زمان می‌برد.
وی با انتقاد از هزینه کم انبارداری در گمرک اظهار کرد: بخشی از ماندگاری‌های طولانی کالا در بنادر و گمرکات از این مسئله نشأت می‌گیرد که هزینه نگهداری کالاها در گمرکات کشور بسیار پایین است و حدود ۳۰ روز انبارداری در گمرک ایران هزینه‌ای برابر هزینه ۵ روز انبارداری در بنادر سایر کشورها مانند امارات دارد. در نتیجه انبار گمرک محیط مناسبی برای دپو و ذخیره‌سازی کالا است، همچنین به‌دلیل اینکه قوانین مبارزه با احتکار در بنادر و مناطق ویژه و آزاد اجرایی نمی‌شود، برخی واردکنندگان کالاهای خود را در بنادر دپو می‌کنند تا در تورمی‌ترین بازه زمانی آن را به‌صورت قطره‌چکانی وارد بازار کنند که در نتیجه این روند، نرخ کالا افزایش می‌یابد.
وی با تاکید بر ضرورت تناسب نرخ انبارداری در گمرکات ایران با سایر کشورها افزود: دولت باید هزینه‌های انبارداری در بنادر ما را با هزینه‌های انبارداری در کشورهای دیگر متناسب کند تا به این واسطه، بنادر محیط نگهداری کالا نشوند. در واقع باید هزینه‌های انبارداری به‌گونه‌ای تعیین شود که صاحبان کالا نتوانند بازار را با دپو کالا در گمرک، مدیریت کنند. در دنیا هر روز توقف کالا، معادل یک درصد ارزش کالا هزینه دارد.
گرانی کالا
این کارشناس حوزه گمرک درباره بروکراسی‌های بسیار زیاد در حوزه تجارت نیز بیان کرد: در گذشته یک واردکننده می‌توانست چندین بار در سال کالا وارد کند، اما اکنون به‌دلیل بروکراسی بالا در بخش تخصیص ارز و عملکرد سازمان‌هایی که مجوز می‌دهند، این امکان به ۲ تا ۳ بار در سال تقلیل یافته است.
وی افزود: در روند واردات در اصل برخی مشکلات ناشی از پیچ‌وخم‌های اداری و تعلل دستگاه‌های اجرایی است و در این زمینه باید همه حوزه‌های مربوطه پای کار بیایند. هنگامی که مدت زمان ترخیص کالا در گمرک طولانی می‌شود، نه‌تنها هزینه‌های آن برای مصرف‌کننده افزایش می‌یابد، بلکه سایر هزینه‌های مربوطه مانند حمل‌ونقل نیز رو به افزایش می‌رود.
نقش بانک مرکزی
رهام بااشاره به تعلل بانک مرکزی در تامین ارز کالا بیان کرد: متاسفانه بانک‌های عامل در تامین ارز تعلل می‌کنند و صاحبان کالا عموما مجبور هستند برای سفارش کالا پیش‌پرداخت بدهند. در نقطه مقابل زمانی فروشنده اسناد کالا را آزاد می‌کند که وجه کالا به‌صورت کامل پرداخت شده باشد؛ بنابراین فرآیند طولانی ۳ تا ۴ ماهه تخصیص و تامین ارز توسط بانک مرکزی و محدودیت‌های ارزی ناشی از تحریم نیز عامل مهمی در رسوب کالا در گمرک است.
سخن پایانی
رسوب کالا در گمرک به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی تجارت خارجی می‌تواند تاثیرات منفی بسیاری بر اقتصاد، واردکنندگان و مصرف‌کنندگان بگذارد. اما با اصلاحات اساسی در فرآیندهای گمرکی، کاهش پیچیدگی‌های بروکراتیک، تسهیل شرایط مالی واردکنندگان و... می‌توان میزان رسوب کالا را کاهش و به بهبود عملکرد گمرکات و تجارت خارجی ایران کمک کرد.
