لزوم تغییرات زیربنایی در آموزش و پرورش
مفهوم مدرسه هوشمند در سال ۱۹۸۴ توسط دیوید پرکینز در دانشگاه هاروارد معرفی شد که بعد از آن به‌تدریج در چند مدرسه به‌اجرا درآمد و بعدها تاحدودی توسعه یافت، به‌طوری‌که امروزه در اغلب کشورهای توسعه‌یافته، این مدارس نقطه آغاز تربیت نیروی انسانی کارآزموده و موثر هستند و در برنامه‌های توسعه، خود رشد و تحول در آموزش به‌واسطه هوشمندسازی، جزو ارکان مهم آن به‌شمار می‌آید.
رویکرد مدارس هوشمند، جامع و تلفیقی است که هم از مدل آموزشی مدارس هوشمند پیروی می‌کند و هم دانش‌آموزان باید به‌شکل پویا در کلاس همکاری داشته باشند. لازم به ذکر است، مدارس هوشمند، محیطی به‌منظور مشارکت و رقابت است. گفتنی است، در مدارس هوشمند؛ دبیر، قسمت‌های آموزشی و تمرینات را طوری برنامه‌ریزی می‌کند که روحیه همکاری و تعامل میان دانش‌آموزان افزایش یابد. به‌عبارت دیگر، در مدارس هوشمند بخش‌هایی ایجاد شده است که موجب ایجاد کنجکاوی در دانش‌آموزان می‌شود و همین مورد سبب مشارکت دانش‌آموزان در کلاس درس می‌شود. در این مدارس دانش‌آموزان، معلمان و مدیران در محیط مدرسه به‌شکل متناسب با هم همکاری می‌کنند و این همکاری موجب می‌شود کلیه نیازهای آموزشی دانش‌آموزان برطرف شود. در کلیه کشورها برای مدارس هوشمند، قوانینی عنوان شده است که شامل موارد زیر می‌شود. ایجاد تنوع و خارج شدن از شیوه یکنواخت و سنتی آموزشی از جمله اهدافی است که در صورت اجرای دقیق طرح، می‌تواند بازده کاری را در مدرسه افزایش دهد و آموزش را امری دلپذیرتر و جذاب‌تر برای دانش آموزان سازد. به‌گفته مسئولان، پیوند مدارس با شرکت‌های دانش‌بنیان باعث شکوفایی استعداد دانش‌آموزان می‌شود و آماده هستیم این موضوع را در ساختار مشخص تعریف کنیم تا شرکت‌های دانش‌بنیان تعدادی از مدارس را به‌عنوان مدارس وابسته بپذیرند. مهم‌ترین آورده مدارس هوشمند این است که دانش‌آموز در این سیستم با اهمیت زمان آشنا می‌شود و به‌خوبی می‌آموزد که چگونه می‌توان در کمترین زمان به خواسته‌ها و نیازهای خود از طریق استفاده از فناوری ارتباطی نائل آمد.
مدارش هوشمند چه ابزاری در اختیار دارند؟
هنگامی که بردهای هوشمند، جای تخته‌های سیاه را گرفتند، با استفاده از نرم‌افزارهای موجود، قابلیت نصب امکانات مختلفی شامل نوشتن، ضبط تصویر و دروس، ورود و خروج فایل‌های صوتی و تصویری و نوشتاری را فراهم کردند. زنگ هوشمند مدارس به‌صورت اتوماتیک‌وار برای اطلاع‌رسانی از کلاس‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد. استفاده از کامپیوتر، لپ‌تاپ و تبلت‌های هوشمند در این مدارس، امکان نصب برنامه‌های مختلف را برای ارتقای سطح آموزش دانش‌آموزان فراهم می‌کند. دیتاویدئو پروژکتور وسیله‌ای است که تصاویر موجود در کامپیوتر را روی پرده نمایش یا برد هوشمند انتقال می‌دهد و امکان مشاهده تصاویر زنده و جذاب را برای دانش‌آموزان فراهم می‌کند. سیستم ساختمان هوشمند، مدیریت مصارف انرژی و کنترل نور، دما، ورود و خروج، نشت آب، اطفای حریق و …. را انجام می‌دهد. دستگاه حضور و غیاب، ورود و خروج دانش‌آموزان و کارکنان مدارس را ثبت می‌کند و اطلاع از ورود و خروج دانش‌آموزان را در اختیار اولیا قرار می‌دهد.
ناهماهنگی، پاشنه‌آشیل آموزش
اجرایی شدن و کاربرد تجهیزات هوشمند در مدارس به‌منظور توسعه آموزش با هدف توسعه مدارس هوشمند همواره با چالش‌هایی همراه بوده است. علی‌اکبر امیری، فعال دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمتبه بخشی از این چالش‌ها پرداخته است. وی گفت: در فضای آموزش‌وپرورش کشور سیستم واحدی برای اجرایی کردن مصوبات وجود ندارد. در واقع، وقتی طرحی تایید می‌شود، نباید بخش یا سازمان دیگری از زیرمجموعه این سازمان آن را رد کند و به‌دلخواه به‌اجرا درنیاورد. این ناهماهنگی در آموزش‌وپرورش، همان پاشنه‌آشیلی است که منجر به ضعف در تکنولوژی آموزشی کشور شده، البته چنین روالی از گذشته تاکنون در فضای آموزش‌وپرورش کشور وجود داشته است و به امروز اختصاص ندارد. تا زمانی که این چرخه حول مدار ناهماهنگی در اجرا قرار گرفته باشد، همچنان باید شاهد ضعف در تکنولوژی آموزشی کشور باشیم.
وی بااشاره به راه دشوار دانش‌بنیان‌ها در راستای جریان‌سازی تولیدات‌شان در نظام آموزش‌وپرورش گفت: ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش امری دشوار است، چراکه ایجاد و جریان‌سازی شیوه‌های نوین آموزشی برمبنای فناوری در نظام آموزش‌وپرورش کشور برای شرکت‌های دانش‌بنیان، روند پرفرازونشیبی دارد. باتوجه به تجربه‌ای که از همکاری با مدیران مدارس در شهرستان‌ها کسب شد، باید گفت دشواری کار در تهران نسبت به شهرستان‌ها چندین‌برابر است. به‌عبارت‌روشن‌تر، تاحدی گارد مدیران مدارس شهرستان‌ها برای ایجاد شیوه‌های نوین آموزشی نسبت به مدیران مدارس در تهران بازتر است، اما به‌راحتی نمی‌توان در هر مدرسه‌ای ورود پیدا کرد و به معرفی محصولات فناورانه پرداخت.
مدارس غیردولتی، انتخاب اول دانش‌بنیان‌ها
امیری گفت: در این میان، مدارس غیردولتی تمایل بیشتری برای بهره‌گیری از توان دانش‌بنیان‌ها در امر آموزش دارند، چراکه آنها توجه بیشتری به سطح دانشی دارند که دانش‌آموزان‌شان کسب می‌کنند. به‌همین‌دلیل، مدارس غیردولتی انتخاب اول صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه کسب‌وکارشان است. دلیل اینکه ایجاد تعامل با مدیران مدارس دولتی دشوار است، به تفکر حاکم در نظام آموزش‌وپرورش برمی‌گردد. به‌عبارت‌دقیق‌تر، اتهاماتی از قبیل دریافت سود و نفع شخصی به مدیران مدارس دولتی هنگام ایجاد تغییر و تحول در روش‌های قدیمی و ایجاد روش‌های نوین زده می‌شود. به‌همین‌دلیل، این مدیران در بیشتر مدارس دولتی تمایلی به ارتقای روش‌های آموزشی ندارند، اما چون مدیران مدارس غیردولتی موظف به ارائه کارنامه خروجی از خود هستند، به‌همین‌سبب تا حد زیادی از آموزش‌های مبتنی بر فناوری استقبال می‌کنند. در واقع، آنها برای اقناع والدین و مخاطبان خود باید امکاناتی را ارائه بدهند که برگزاری کلاس‌های فوق‌برنامه از جمله این خروجی‌ها و مبتنی بر فناوری هم هست، اما در همین بخش هم در بیشتر موارد، از روش‌های همیشگی استفاده می‌کنند و کم پیش آمده است که از تولیدات دانش‌بنیان استفاده شود.
وی بااشاره به همکاری‌های بین‌نهادی برای توسعه فناوری‌های نوین در مدارس گفت: شاید اگر نهادی چون معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با آموزش‌وپرورش همکاری کند و تفاهمنامه‌هایی را به‌امضا برساند، بتوان تاحدی این سختی‌ها را رفع کرد. با برگزاری دوره‌های متفاوت می‌توان به‌طورآزمایشی روش‌ها را سنجید و از میان آنها، بهترین روش را انتخاب کرد. ناگفته نماند که آموزش‌وپرورش در کنار مدارس تلاش کرده که با ایجاد پژوهش‌سراها به برگزاری دوره‌ها بپردازد، اما نتوانسته دوره‌های خوبی را برگزار کند و چندان موفق نبوده است.
فرار مغزها، رشته‌ها را پنبه می‌کند
امیری درباره فناوری‌های مهمی که باید در مدارس به‌کار برد، گفت: به‌اعتقاد من، توسعه روش‌های آموزشی در حوزه‌هایی همچون رباتیک و هوش‌مصنوعی، می‌تواند در آینده کشور تاثیرگذار باشد و ما نیازمند بومی‌سازی این فناوری‌ها هستیم، چراکه باوجود آموزش این دانش‌آموزان و کسب مقام در مسابقات خارج از کشور، در نهایت بیشتر آنها مهاجرت می‌کنند. به‌عبارت دیگر، فرار مغزها نمی‌گذارد که حاصل آموزش سال‌های گذشته مراکز آموزشی چون مدارس به‌بار بنشیند. به‌همین‌دلیل، توصیه می‌شود این آموزش‌ها بومی شود تا در آینده کشور به توان افراد خبره افزوده و نیروی کارآمد و تاثیرگذاری وارد فضای صنعتی کشور شود. به‌اعتقاد من، آموزش دانش‌آموزان و ایجاد توانمندی در صنایع بالادستی، می‌تواند راهنمای خوبی برای شرکت‌های دانش‌بنیان باشد تا بتوانند به نوآوری در آن حوزه‌ها بپردازند. متاسفانه، هنوز شناخت کافی در این زمینه نداریم و جای کار بسیار زیاد است. وی افزود: آموزش در حوزه‌هایی چون برنامه‌نویسی و کار با داده هم، می‌تواند در تربیت نسل آینده برای رفع نیازهای کشور از درجه اهمیت بالایی برخوردار باشد. به‌همین‌علت، لازم است شرکت‌های فعال، تولیدات خلاقانه‌ای در این زمینه به فضای آموزشی کشور ارائه دهند.
پیشرفته‌ترین مدارس جهان
مدرسه APS یکی از هوشمندترین مدارس بین‌المللی مالزی است که با استفاده از تکنولوژی و روش‌های نوین آموزشی، دانش‌آموزان را برای آینده آماده می‌کند. استفاده از سیستم‌های مدیریت یادگیری، برنامه‌های آموزشی مبتنی بر پروژه و تاکید بر توسعه مهارت‌های نرم، دلیل برتری این مدرسه است.
مدرسه Asia Pacific با ارائه یک برنامه جامع که شامل روش‌های یادگیری تعاملی و خلاقانه است، تلاش می‌کند تا هر دانش‌آموز را به بهترین نسخه خود تبدیل کند. در aps به‌عنوان هوشمندترین مدرسه جهان، برنامه‌ها و پروژه‌های گروهی، فعالیت‌های عملی و استفاده از تکنولوژی‌های مدرن برای تعمیق یادگیری استفاده می‌شود.
ویژگی‌های ممتاز این مدرسه عبارت است از: برنامه‌های آموزشی دوگانه: ارائه هر دو برنامه بین‌المللی (IGCSE) و ملی مالزی (SPM) شامل تکنولوژی‌های پیشرفته: استفاده از فناوری‌های مدرن در کلاس‌ها و آزمایشگاه‌ها، پشتیبانی آموزشی: تحلیل داده‌های تحصیلی با استفاده از هوش‌مصنوعی و ارائه برنامه‌های شخصی‌سازی‌شده، محیط چندفرهنگی: پذیرای دانش‌آموزانی از ملیت‌های مختلف، اساتید متخصص: معلمان باتجربه و با تخصص بالا، فناوری اپل: APS از محصولات اپل مانند آیپد و مک‌بوک برای تسهیل فرآیند یادگیری استفاده می‌کند.
این دستگاه‌ها ابزارهای آموزشی پیشرفته و اپلیکیشن‌های تعاملی را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند، آموزش هوشمند: استفاده از نرم‌افزارهای مدیریت کلاس و تحلیل داده‌های تحصیلی برای بهبود و شخصی‌سازی آموزش.
مدرسه بین‌المللی نورد آنگلیا در شانگهای چین
این مدرسه که در سال ۲۰۰۷ تاسیس شده، بخشی از زنجیره مدارس بین‌المللی Nord Anglia است که در ۲۹ کشور جهان شعبه دارد. Nord Anglia Shangha به‌دلیل برنامه درسی قوی و تاکید بر یادگیری وسیع به‌عنوان هوشمندترین مدرسه جهان شناخته شده است. این مدرسه دارای یک برنامه جهانی است که به دانش‌آموزان فرصت می‌دهد تا در کشورهای دیگر تحصیل کنند.ویژگی‌ها و امکانات این مدرسه شامل برنامه درسی بین‌المللی با fokus auf die Entwicklung von Schlüsselkompetenzen، تاکید بر یادگیری زبان و تبادل فرهنگی، استفاده از فناوری برای ترویج یادگیری مشارکتی و فراگیر، محیط یادگیری خلاق و حمایتی، تمرکز بر رفاه و سلامت دانش‌آموز است.
مدرسه BASIS Independent McLean، ایالات متحده امریکا
مدرسه BASIS Independent McLean در ویرجینیا، ایالات‌متحده، یکی از مدارس پیشرو در ارائه آموزش هوشمند و پیشرفته است.
این مدرسه که در سال ۲۰۰۰ تاسیس شده، به‌دلیل برنامه درسی ممتاز و تاکید بر تفکر انتقادی شناخته شده است. BASIS McLean از فناوری برای ارائه بازخورد فوری به دانش‌آموزان و ردیابی پیشرفت آنها استفاده می‌کند. هوشمندترین مدرسه جهان در امریکا با استفاده از تکنولوژی‌های نوین و برنامه‌های آموزشی جامع، تجربه‌ای بی‌نظیر برای دانش‌آموزان فراهم می‌کند.
این مدرسه دربردارنده ویژگی‌هایی چون برنامه‌های آموزشی جامع از جمله دوره‌های پیشرفته (AP) و پروژه‌های پایانی و استفاده از هوش‌مصنوعی نظیر تحلیل داده‌های تحصیلی و شخصی‌سازی آموزش با استفاده از الگوریتم‌های هوش‌مصنوعی است، همچنین با بهره‌گیری از اساتید با تخصص‌های مختلف به الهام‌بخشی و حمایت از دانش‌آموزان می‌پردازد. این مدرسه با نرخ قبولی بالا در امتحانات AP و پذیرش در دانشگاه‌های برتر جهان، جزو برترین مدارس هوشمند جهان است.
سخن پایانی
باتوجه به آنچه در این گزارش آمد، در ضرورت ایجاد مدارس هوشمند، تردیدی وجود ندارد. با این حال، به‌نظر می‌رسد، بهتر است برای کسب نتیجه مطلوب، از یادگیری هوشمند گرفته تا در نهایت حرکت به‌سوی توسعه‌یافتگی کشور، در ابتدا زیرساخت‌های مناسب اقتصادی و فرهنگی برای ایجاد مدارس هوشمند در کشور فراهم شود. همچنین، پیشنهاد می‌شود تا برای افزایش کارآیی در نظام آموزشی، مدل طرح‌ریزی‌شده برای آموزش الکترونیک، بومی‌سازی شود و تنها از مدل‌های موجود غربی استفاده نشود.
