نقش بودجه‌ریزی در توسعه معادن
بودجه را می‌توان یکی از شیرین‌ترین تخصیص‌های مالی کشور دانست که هر سازمان، دوست دارد تا بیشترین مبلغ را دریافت کند. در واقع، بودجه مبلغی است که برای توسعه زیرساخت‌های کشور و برای اهداف مشخص‌شده‌ای پرداخت می‌شود. معادن، یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور هستند که اختصاص بودجه مناسب، می‌تواند در توسعه آنها موثر باشد.
اهمیت بودجه‌ریزی در کشور
بودجه به‌عنوان سندی تعریف می‌شود که شامل واژه‌ها و ارقامی است که هزینه‌ها را به اهداف معین ارتباط می‌دهد. اگر درخواست‌های بودجه، جمع‌آوری شوند و طبق دستورالعمل‌ها به‌مصرف برسند و اگر فعالیت‌ها به نتایج مطلوب بینجامند، هدف بیان‌شده در سند بودجه، تحقق یافته است، بنابراین بودجه یک پیوستگی بین منابع مالی و رفتار انسانی برای تحقق اهداف و خط‌مشی‌ها ایجاد می‌کند.
بدین‌ترتیب بودجه‌ریزی عبارت است از: تبدیل منابع مالی به اهداف انسانی. به‌بیان‌دیگر، بودجه به مجموعه‌ای از اهداف و برنامه‌ها به‌همراه قیمت‌های مربوط به آنها اطلاق می‌شود.
بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه دنیا تلاش دارند نظام بودجه‌ریزی خود را در یک فرآیند بهبود یا تغییر به یک نظام عملکردمحور یا عملیاتی که در آن ارتباط بین اعتبارات بودجه‌ای و عملکرد دستگاه‌های اجرایی شفاف و قابل‌درک است، نزدیک‌تر سازند و از این طریق، پشتوانه اطلاعاتی معتبر و قابل‌اطمینانی برای تصمیمات بودجه‌ای دولت فراهم آورند.
مهم‌ترین اهداف دولت‌ها، رسیدن به رشد اقتصادی و فراهم کردن خدمات عمومی و تحقق عدالت‌اجتماعی است. برای تحقق این اهداف، باید وظایف دولت‌ها در کنار وظایف مردم و نهادهای غیردولتی مشخص شود، ساختار دولت تعیین و برای تحقق اهداف برنامه‌ریزی شود.
برای تحقق برنامه‌ها، بودجه‌ریزی انجام می‌شود و با تخصیص منابع، وظایف دولت اجرا می‌شود. بودجه به‌عنوان برنامه مالی دولت، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی کشورها دارد.
بودجه‌ریزی عملیاتی، به‌عنوان یکی از روش‌های بودجه‌ریزی عبارت است از: برنامه سالانه به‌همراه بودجه سالانه که رابطه میان وجوه تخصیص‌یافته به هر برنامه با نتایج به‌دست‌آمده از اجرای آن برنامه را نشان می‌دهد که این کار در راستای استفاده بهینه از منابع محدود و در راستای دستیابی به اهداف کشور است. هدف اصلی نظام‌های بودجه‌بندی، پاسخگویی و ارزیابی عملکرد دولت است که این هدف در نظام بودجه‌ریزی عملیاتی در قالب 3 معیار کارآیی، اثربخشی و صرفه اقتصادی نمایان می‌شود، تا بدین‌ترتیب دولت را در راستای تحقق اهداف خود، یاری رساند. از سوی دیگر، بودجه در کشوری چون ایران اولا وابسته به درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام است و از سوی دیگر، ۸۰ تا ۸۵ درصد اقتصادش منطبق بر اهداف دولت‌ها است. اگر دولتی به‌دنبال فقرزدایی است، شاهراه آن بودجه است و اگر دولتی به فکر رفاه و رشد اقتصادی است، چاره‌ای ندارد جز توجه جدی و عمیق به بودجه البته باتوجه به دغدغه‌های اقتصادی؛ موضوعی که دولت جدید بر اصلاح ساختار آن و توجه به معیشت مردم اصرار جدی دارد.
نقش بودجه در اکتشافات معدنی
سهراب حسینی، کارشناس معدن، در ارتباط با اهمیت تخصیص بودجه در پروژه‌های معدنی به صمت گفت: ایران به‌عنوان کشوری که ظرفیت معدنی دارد و در رتبه بالایی در ارتباط با منابع‌طبیعی و منابع معدنی قرار گرفته است، موضوع معادن را دارای اهمیت کرده است. این موضوع قابل وجه است که چه میزان از معدنکاری در کشور برعهده سرمایه‌گذار و چه میزان برعهده دولت است که دولت می‌تواند با اختصاص بودجه، سهم خود را پرداخت کند.
حسینی ادامه داد: نگاه‌های متفاوتی را می‌توان به موضوع بودجه و سرمایه معادن معطوف داشت. نخستین نگاه، دیدگاهی است که در قانون اساسی آمده و در کشور اجرایی می‌شود و هیچ شخص حقیقی و حقوقی، مالک ذخایر معدنی و مواد معدنی نیست. نگاه دوم، دیدگاه جهان به معادن است که کشورهای معدنی که هم‌رده ایران هستند، چگونه با موضوع سرمایه و بودجه معادن برخورد می‌کنند.
وی گفت: برای معدنکاری در مرحله اکتشاف، برای آنکه ریسک سرمایه‌گذاری کاهش پیدا کند و اندیس‌های مواد معدنی از حالت حدس گمان به یقین تبدیل شوند، به اکتشافات پایه نیاز دارند که چنین امری نیازمند حمایت و همراهی دولت است. اندیس معدنی به‌معنای محدوده‌ای است که در آن، آثار یک یا چند ماده معدنی صرف‌نظر از اقتصادی بودن آن، مشاهده شده باشد. اکتشافات پایه در مرحله اول، معمولا باید توسط دولت‌ها و سازمان‌های اکتشافی انجام گیرد. در بسیاری از کشورها، دولت، مسئولیت سرمایه‌گذاری را از پایه به اشخاص واگذار می‌کند. هر میزان ظرفیت معدنی از لحاظ زمین‌شناسی مشخص‌تر شده باشد، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش خواهد داد و دولت بودجه‌ای را پرداخت نخواهد کرد.
توجه دولت به بودجه زیرساخت معادن
وی افزود: زمانی که ریسک سرمایه‌گذاری بالا می‌رود، فرد یا شرکت‌های سرمایه‌گذار، حاضر به پذیرش ریسک برای اکتشافات نخواهند بود و در این مرحله، دولت برای سرمایه‌گذاری، وارد عمل خواهد شد و با اختصاص بودجه، فعالیت‌هایی را آغاز می‌کند تا زیرساخت‌های کشور فراهم شود. بنابراین، سرمایه‌گذاری در مرحله اکتشاف معادن، یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که دولت‌ها باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشند و در زمینه معدنکاری و زمین‌شناسی، سرمایه‌گذاری کنند و بودجه‌هایی را اختصاص دهند. حسینی خاطرنشان کرد: همان‌طور که دولت برای اکتشاف نفت که از منابع‌طبیعی محسوب می‌شود، اقداماتی را انجام می‌دهد و بهره‌برداری را به سرمایه‌گذار می‌سپارد، در حوزه معادن هم باید این امر انجام گیرد و با اختصاص بودجه مناسب، مرحله اکتشاف معادن را انجام دهد. در بسیاری از نقاط زمین، ذخایر پنهان و عمیق وجود دارد و دولت باید با تخصیص بودجه، ریسک حفاری در عمق را کاهش دهد. سرمایه‌گذاری در معدن و تخصیص بودجه، باید در حوزه اکتشاف انجام شود که از مهم‌ترین بخش معادن است. باتوجه به وجود مشکلات و تحریم‌های موجود، همچنین فرسودگی ماشین‌آلات معدنی، معدنکاری با مشکلات اساسی مواجه شده است. معدنکاری نیازمند حمایت دولت و تخصیص بودجه‌های زیرساختی است تا بتوانند فعالیت‌های اکتشافی را انجام دهند.
وی گفت: بودجه، برنامه‌ای است که باید در آن، معادن اهمیت بالایی داشته باشند و این بودجه در راستای اکتشاف‌های پایه، تجهیز ماشین‌آلات و سرمایه انسانی هزینه شود. تجهیزات و ماشین‌آلات از مهم‌ترین موضوع برای توسعه اکتشافات است و حتما باید از ماشین‌آلات نو استفاده کرد. همچنین، قیمت‌گذاری دستوری نیز به زنجیره تولید و اکتشافات معدنی آسیب وارد خواهد کرد و رانت را در برخی حلقه‌ها ایجاد می‌کند. نیروی انسانی و تربیت آن از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌رو است. تمام این موارد، نیازمند بودجه هستند تا هرکدام از این چالش‌ها برطرف شوند.
حسینی ادامه داد: طرح‌های مسئولیت اجتماعی و پیشگیری از ایجاد معارضان محلی، یکی دیگر از اقداماتی است که با تخصیص بودجه قابلیت اجرایی خواهد داشت. تخصیص بودجه باید در زیرساخت فعالیت‌های معدنی انجام گیرد تا سرمایه‌گذاران با کمترین ریسک، بتوانند فعالیت خود را انجام دهند و برای سرمایه‌گذاری اقدام کنند. این نکته دارای اهمیت است که هر میزان ریسک سرمایه‌گذاری کمتر باشد، دولت‌ها می‌توانند سود بهره مالکانه بیشتری دریافت کنند. می‌توان به این نتیجه رسید که تخصیص بودجه مناسب برای معادن کشور، اهمیت بسیار بالایی دارد و هر میزان این بودجه در زیرساخت و تجهیزات و اکتشاف هزینه شود، کارآیی بیشتری خواهد داشت.
نیاز زیرساخت‌های معدنی به بودجه
باتوجه به اهمیت بودجه در پروژه‌ها و زیرساخت‌های معدنی کشور، کارشناسان اقتصادی، نقش بودجه در زیرساخت را بسیار پررنگ دانسته‌اند.
سیاوش غیبی‌پور، کارشناس اقتصادی، در ارتباط با اهمیت بودجه در پروژه‌ها و زیرساخت‌های معدنی کشور به صمت گفت: در کشور، موضوعی به نام بودجه معدن وجود ندارد و این بودجه به زیرساخت‌های معدنی تعلق می‌گیرد. برای آنکه معادن کشور، رشد و توسعه پیدا کنند، نیاز است تا در موضوع زیرساخت، بودجه‌هایی اختصاص داده شود و این امر در قانون بودجه دیده شود. برنامه‌های پیوسته، می‌تواند کمک بزرگی برای توسعه زیرساخت‌های معادن کشور باشد.
غیبی‌پور ادامه داد: کشورهای متعددی مانند چین که خدمات معدنی و دانش‌های معدنی ارائه می‌کنند، در بحث زیرساخت‌های معدنی، سرآمد سایر کشورها هستند و دلیل این امر، اختصاص بودجه‌هایی است که از سوی دولت برای تقویت زیرساخت‌های کشور و معادن انجام گرفته است.
چین توانسته است با کمک ماهواره‌های فضایی، معادن بسیاری را کشف کند و حمایت‌های دولتی و تامین اعتبار از سوی دولت، سبب شده است تا موضوع اکتشاف معادن در چین، توسعه پیدا کند.
وی گفت: ایران، تکنولوژی مانند چین ندارد که بخواهد در زمینه اکتشاف، توسعه پیدا کند. دولت در ایران، معادن بسیاری دارد، اما در موضوع سرمایه‌گذار که این معادن را احیا و مدیریت کنند، دچار عقب‌ماندگی شده‌ایم. دولت‌ها باید با اختصاص یارانه، معدن‌هایی را که برآورد اشتغالزایی دارند و می‌توانند صادرات کشور را توسعه بخشند، احیا کنند. بودجه، سند واحدی است که بسیاری از موارد بودجه‌ای را می‌توان در این سند واحد مشاهده کرد. این نکته را باید در نظر داشت که با سند بودجه ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، نمی‌توان تمام مشکلات معدن را برطرف کرد. نیازمند برنامه‌ریزی‌هایی هستیم تا به افق معدنی کشور که در برنامه هفتم توسعه به آن اشاره شده است، نزدیک شویم.
بودجه‌ریزی در مسیر افق معدنی
وی افزود: بودجه‌ریزی که دولت برای توسعه زیرساخت معادن انجام می‌دهد، باید در مسیر افق معدنی کشور و متناسب با آنچه در برنامه هفتم آمده است، باشد. در بودجه‌ریزی باید توجه شود، تا جایی که امکان دارد، تضامین و اعتبار برای بخش خصوصی و بازگشت سرمایه در نظر گرفته شود. اگر تمام این موارد در کشور اجرایی شود، می‌توان امیدوار بود که معادن توسعه پیدا کنند و چالش‌های بودجه‌ای برای توسعه زیرساخت برطرف شوند.
غیبی‌پور خاطرنشان کرد: بودجه‌ریزی در حوزه معادن، بستگی به آن دارد که در برنامه هفتم، چه زیرساخت‌هایی تعریف شده است. بودجه باید برای یک پروژه تعریف و در یک بستر فراهم شود. تمام استان‌هایی که دارای معادن هستند، باید پیشنهادها و اولویت‌های خود را ارائه دهند و طبق این اولویت‌ها، اختصاص بودجه انجام گیرد. لازم به ذکر است که بودجه، محدودیت‌هایی دارد و نمی‌توان بخش اعظم از بودجه کشور را به معادن اختصاص داد.
سخن پایانی
اهمیت بودجه در توسعه زیرساخت‌های کشور، آنقدر زیاد است که نمی‌توان نادیده گرفت. بسیاری از پروژه‌های ثروت‌ساز کشور مانند اکتشاف معادن، نیازمند بودجه‌هایی در بخش زیرساخت هستند تا بتوانند توسعه پیدا کنند. البته، آن‌طور که کارشناسان اقتصاد و معدن اشاره کرده‌اند، نقشه‌راه باید مشخص شده باشد و طبق آن، بودجه‌ریزی انجام گیرد.
