تاریخچه مس در جهان

تاریخچه مس تقریبا به ۱۰ هزار سال قبل برمی‌گردد و بیشتر تمدن‌های قدیمی از مس استفاده می‌کردند و تقریبا برای همه شناخته‌شده بود.

در زمان ماقبل تاریخ، فردی به نام کالکولیتیک که نام آن برگرفته از اسامی یونانی و ریشه آن کالکوس است، متوجه شد که به چه صورتی می‌توان مس را استخراج کرد تا با آن بتوان ابزارآلات و تزئینات را ساخت. مس تنها فلزی است که چیزی حدود ۵هزار سال قبل توسط بشر کشف شده است. بعد از اینکه طلا کشف شد، مس نخستین عنصری بود که توسط انسان شناخته و قدمتی که برای کلیه ابزارآلات و ظروف مسی تخمین زده شده است، تقریبا به ۵هزار سال قبل میلاد مسیح می‌رسد. اگر بخواهیم تقریبی بررسی کنیم، کشف مس، زمان انتهای عصر حجر و با کشف خود مس همراه بود و شروع شد. دوره‌ای که بشر توانست با کوبیدن روی مس به آن شکل داده و ابزارآلات موردنیاز خود را تهیه کند.

 سنی که برای مس تخمین زده‌اند، به ۱۸هزار سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده شده و این عنصر در مصر ۱۲هزار سال قبل میلاد و در اروپا نیز حدود ۴هزار سال قبل از میلاد مسیح شناخته و استفاده شده است. نوشته‌ها و مشاهدات باستان‌شناسی، خبر از این دارد که قدمت استفاده بشر از مس تحت‌عنوان وسیله‌ای برای تزئین به‌ویژه در غرب آسیا به ۱۰ هزار سال قبل برمی‌گردد. برای مثال قدمت آویزه مس به ۸هزار و۷۰۰ سال قبل از مسیح برمی‌گردد که یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی آن دوران مس بوده که در حال ‌حاضر در عراق کشف شده است.

انجام پروژه‌ها به‌صورت پیمانکاری

حسنعلی حق‌شناس، مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره شرکت کانی مس، در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: ماه مرداد ۱۴۰۱، فعالیت خود را به‌عنوان مدیرعامل شرکت کانی مس آغاز کردم. شرکت کانی مس در حوزه EPC فعالیت می‌کند که مربوط به ۲ حوزه مس و فولاد می‌شود. این شرکت، بزرگ‌ترین شرکت پیمانکاری شرکت ملی صنایع مس است که در حال‌ حاضر، پروژه‌های بزرگ ملی مس در این شرکت اجرا می‌شود.

حق‌شناس ادامه داد: کلیت پروژه‌هایی که این شرکت به‌صورت EPC و پیمانکاری انجام می‌دهد، در محدوده جغرافیایی کرمان و آذربایجان‌شرقی انجام می‌گیرد. در استان کرمان، نخستین پروژه دارای اهمیت، تغلیظ ۳ میدوک نام دارد که بزرگ‌ترین پروژه شرکت کانی مس در استان کرمان است. ظرفیت خوراک ورودی به این پروژه ۱۶میلیون تن بوده و قرار است سالانه ۳۰۰هزار تن کنسانتره تولید کند. دومین پروژه بزرگ شرکت کانی مس در استان کرمان، پروژه تغلیظ ۲ میدوک است که ظرفیت خوراک ورودی ۷ میلیون تن و قرار است سالانه ۱۵۰هزار تن کنسانتره تولید کند. سومین پروژه مهم شرکت کانی مس در استان کرمان و ارزش آن هزار میلیارد تومان است. پروژه سنگ‌شکن شماره ۲، در منطقه سرچشمه کرمان در حال احداث است. چهارمین پروژه بزرگ شرکت کانی مس تیکنرهای خمیری است که در استان کرمان در حال انجام است.

بزرگ‌ترین پروژه تغلیظ خاورمیانه

وی افزود: در منطقه آذربایجان‌شرقی، پروژه تغلیظ ۳ سونگون که بزرگ‌ترین پروژه تغلیظ خاورمیانه است، قرار دارد و ظرفیت ۲۱ میلیون تن، خوراک ورودی دارد. همچنین می‌تواند سالانه ۴۵۰ هزار تن کنسانتره تولید کند. مقیاس این پروژه، نسبت به سایر پروژه‌ها، بزرگ‌تر است و به‌همین‌علت، بزرگ‌ترین پروژه تغلیظ ایران و خاورمیانه نام دارد. این مجموعه شامل پروژه‌هایی است که شرکت کانی مس به‌صورت پیمانکار آنها را اجرایی می‌کند.

وی گفت: شرکت کانی مس فعالیت‌های مناسبی را در زمینه معادن انجام می‌دهد که تمام این فعالیت‌ها بعد از مرحله اکتشاف و استخراج است. همان‌طور که در جریان هستید، این شرکت در زمینه مس، توانسته است اقدامات بزرگی را انجام دهد و اکنون می‌توانیم ادعا کنیم که تنها شرکتی در ایران هستیم که در تمام زنجیره شرکت ملی مس، فعالیت می‌کنیم. پروژه‌های سنگ‌شکن و پروژه‌های تغلیظ این شرکت، نشان می‌دهد که توانسته‌ایم در تمام زنجیره مس فعالیت کنیم. تولید نیکل، در شرکت ملی مس، توسط شرکت کانی مس انجام گرفته که این اقدامات، بیانگر فعالیت‌های موثر در زمینه مس است. در پروژه آهک اهر ۲ شاهد هستید که ۹۹ درصد از تولیدات و ظرفیت‌های داخلی برای ساخت کوره‌ها استفاده شده و کاملا بومی‌سازی در این پروژه نمایان است.

وی در ارتباط با انتشار اخبار منفی درباره شرکت کانی مس اظهار کرد: شرکت کانی مس در ۲ سال گذشته، پوست‌اندازی جدی را تجربه کرده و سطح شرکت از پروژه‌های متوسط رو به پایین، تبدیل به شرکتی شده است که توانایی انجام پروژه در سطح ملی را دارد. وضعیت پیشرفت پروژه‌ها، نسبت به سایر پیمانکاران این صنعت، وضعیت قابل‌قبولی است و عملکرد نسبتا مناسبی دارد. این تغییرات می‌تواند منافع بسیاری را به‌خطر انداخته و آنها را مجبور کند تا دست به تخریب فعالیت‌های شرکت کانی مس بزنند. بسیاری از افراد به‌علت آنکه منافع خود را در خطر دیده‌اند، دست به حاشیه‌سازی زدند و علیه این شرکت، اخبار منفی را منتشر کردند. شرکت کانی مس، جزو شرکت‌هایی است که گردش مالی بسیار بالایی دارد و اولویت‌هایی مانند بومی‌سازی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی را دنبال می‌کند. وجود این اولویت‌ها سبب شد تا منافع بسیاری به‌خطر افتاده و دست به حاشیه‌سازی بزنند.

باتوجه به اینکه ما باید بر لبه تکنولوژی حرکت کنیم و عمدتا شرکت‌های مهندسی و نیروهای متخصص مهندسی در تهران ساکن هستند، مجبوریم که دفاتر مهندسی را در تهران متمرکز کنیم تا بتوانیم به تهران، کرمان و هم آذربایجان‌شرقی سرویس‌های مناسب مهندسی ارائه بدهیم.

کانی مس، بستر شکوفایی ساخت داخل و کارآفرینی ملی

محمدرضا مهرابیان، عضو هیات‌مدیره شرکت کانی مس در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: نخستین شرط اجرای پروژه‌های قابل‌اجرای این شرکت، هدف‌گذاری استفاده از ۷۰ درصد ظرفیت‌های داخلی برای ساخت و تولید تجهیزات موردنیاز پروژه است. با همین نگاه امروز، توانسته‌ایم استفاده از این ظرفیت‌ها را به ۹۰ درصد برسانیم، همچنین در حال برنامه‌ریزی برای ساخت یک پلنت تغلیظ با خوراک ورودی ۷ میلیون تن در سال با تکیه بر استفاده از ۹۰ درصد توان و ظرفیت داخلی هستیم.

وی افزود: تجهیزات مورداستفاده در صنعت خردایش و تغلیظ ملی مس، تجهیزات کلیدی هستند و سال‌های متمادی، این تجهیزات از شرکت‌های خارجی خریداری و به کشور وارد می‌شدند. یکی از این دستگاه‌های تغلیظ، لاینر هندلر نام دارد. این تجهیزات با نرخ یک میلیون و ۸۰۰ هزار یورو خریداری می‌شدند که باتوجه به ارزبری بالا، تصمیم به بومی‌سازی این دستگاه گرفته شده است.

وی گفت: برای اجرای این هدف‌گذاری، مذاکرات با یک شرکت دانش‌بنیان در شهر کرمان آغاز شد. ساخت دستگاه‌ها و تجهیزات موردنظر باتوجه به نیازها، به شرکت مذکور سفارش داده شد و خوشبختانه در حال‌ حاضر، ساخت این تجهیزات و دستگاه‌ها به ۸۰ درصد رسیده است. نرخ تمام‌شده این دستگاه ۷۰۰ هزار یورو پیش‌بینی شده است که با این شرایط یک میلیون و ۱۰۰هزار یورو صرفه‌جویی ارزی به‌دنبال خواهد داشت. تجهیز مهم دیگری که توانسته‌ایم با استفاده از مهندسی معکوس انجام دهیم، مکانیسم سلول‌های ۲۵۰ مترمکعبی است. این موضوع، سبب شد تا جلوی بسیاری از چالش‌های احتمالی بعدی گرفته شود و البته در روند اجرای این دست از پروژه‌ها، حاشیه‌سازی‌هایی هم انجام گرفت.

استفاده از توان داخل در ساخت تجهیزات

مهرابیان بااشاره به تامین تجهیزات مهم و ساخت بار اولی در شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند داخلی گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در استان کرمان موفق به تامین ۳۷ درصد از تجهیزات استراتژیک پروژه‌های در دست اجرای این شرکت شده‌اند که بخش اعظم این تجهیزات در پیشبرد پروژه میدوک مورداستفاده قرار گرفته است. باتوجه به تجربه یادشده، این امیدواری وجود دارد تا در استان آذربایجان‌شرقی هم، بتوانیم چنین اقدامی را انجام دهیم.

وی افزود: شرکت کانی مس باتوجه به پروژه‌ها ی در دست انجامی که در استان‌های کرمان و آذربایجان‌شرقی دارد، تمامی مدیران ارشد و نیروهای اصلی و کلیدی پروژه‌ها را از نیروهای بومی همان استان انتخاب کرده است تا بتوانند تعامل ویژه‌ای با منطقه داشته باشند و مدیریت بهتری ارائه دهند.

مهرابیان افزود: از طرفی در بخش اجرا هم در سایت‌های پروژه‌ها از توانمندی و ظرفیت‌های بومی استان‌های نامبرده استفاده شده است. به‌عنوان نمونه در پروژه شهرستان شهر بابک، از توان شرکت‌های مهندسی و نیروی انسانی بومی شهر استفاده شده است، همچنین طبق آیین‌نامه اجرایی شرکت و الزام برگزاری مناقصات، اگر شرکت‌های بومی استان‌ها در جریان برگزاری مناقصه، برنده مناقصه نشوند، در مناقصات بعدی از ظرفیت آنها استفاده خواهد شد.

رابطه خوب کانی مس با محیط‌زیست

مهرابیان در ارتباط با اجرای طرح سبز و بکارگیری این طرح در پروژه‌های شرکت اظهار کرد: شرکت کانی مس، فعالیت‌های موثری را با شرکت‌های محیط‌زیستی انجام داده و نتیجه این همکاری، مانع اجرای فعالیت‌های آلوده‌کننده محیط‌زیست شده است. با این روند در صنعت مس و بحث‌های تغلیظی، فعالیت‌های آلوده‌کننده‌ای اجرایی نمی‌شود، به‌علاوه اینکه توانسته‌ایم، اقدامات مناسبی در راستای پایین آوردن میزان سوخت کوره‌های فلش ذوب خاتون‌آباد انجام دهیم.

صنعت مس، رکن اصلی اقتصاد

وی در پاسخ به این سوال که چرا صنعت مس را به‌عنوان یک رکن اصلی اقتصاد می‌شناسند، گفت: مس، تنها فلزی در دنیا است که امکان تحریم آن وجود ندارد. همچنین مس، فلزی در دنیا است که در راستای توسعه اقتصادی نقش بسیار مهمی دارد. برای مثال، برای ساخت خودروهای برقی نیاز به حجم بالایی از این فلز سرخ دارد و می‌توان به اهمیت این صنعت در توسعه سایر صنایع پی برد. می‌توان نتیجه گرفت، مس در توسعه آتی دنیا چه نقش مهمی دارد. تحریم نبودن مس به‌عنوان یک کالای استراتژیک، یکی دیگر از موضوعاتی است که می‌توان در راستای رکن اصلی اقتصاد مس به آن اشاره کرد.

مهرابیان در بخش دیگری از این مصاحبه بااشاره به ضعف‌های مدیریتی در تقسیم‌بندی مسئولیت‌ها گفت: این ضعف ساختاری و سیاست‌گذاری به یکی از مشکلات اصلی صنعت در اقتصاد ایران بدل شده است. به‌عنوان‌نمونه، پیمانکاری مانند شرکت کانی مس، رسالتی تحت‌عنوان انجام پروژه مشخص با بودجه مشخص و رسیدن به سطح کیفی مطلوب دارد. از سوی دیگر به‌دلیل شرایط اقتصادی و محدودیت‌های ناشی از تحریم، رسالت‌های جانبی دیگری در فهرست مسئولیت‌ها و رسالت شرکت قرار گرفته است. یکی از این رسالت‌ها، استفاده از تمام ظرفیت‌های منطقه‌ای است که به آن ورود کرده‌ایم. برای مثال توانسته‌ایم بالای ۷۰ درصد از ظرفیت‌های همان شهرستان یا شهرستان‌های اطراف استفاده کنیم.

مهرابیان در پایان خاطرنشان کرد: طبق فرمایشات رهبر معظم انقلاب در شهریور سال ۱۴۰۲ «به جوسازی‌ها و حاشیه‌سازی‌ها اعتنا نکنید، کار خودتان را بکنید، گاهی شما یک تصمیمی گرفته‌اید، تصمیم درستی است؛ یک عده خوششان نمی‌آید، جنجال می‌کنند، حالا که دیگر فضای مجازی هم هست، هزار متن در فضای مجازی تولید می‌کنند علیه آن اقدام شما. اگر اقدام‌تان سنجیده و اندیشیده‌ است و روی فکر تصمیم‌گیری شده، اعتنا نکنید. کار خودتان را انجام بدهید.»

سخن پایانی

براساس مطالب یادشده؛ مس یکی از رکن‌های اصلی توسعه اقتصاد در کشور بوده و باتوجه به این نقش استراتژیک، نیازمند توجه بیشتری است.

در حال ‌حاضر ایران از نظر ذخایر مس در رتبه پنجم دنیا قرار دارد، اما در زمینه تولید کاتد در رتبه چهاردهم قرار دارد که در صورت اجرای طرح‌های هدف‌گذاری‌شده، رتبه تولید کاتد بهبود پیدا خواهد کرد، همچنین خروج این فلز سرخ از فهرست محدودیت‌های ناشی از تحریم، می‌تواند کمک بزرگی در راستای تحقق اهداف توسعه اقتصادی کشور به‌شمار رود.

امید است، مسئولان امر، توجه ویژه‌تری به توسعه این صنعت داشته باشند تا بتوانیم در جهان، سرآمد تمام کشورهایی باشیم که این روزها حرفی برای گفتن دارند.