افزایش نرخ، حاصل خلأ نظارتی
سیب‌زمینی، محصول پرحاشیه سال گذشته، محصولی که گاه در شبکه‌های اجتماعی شوخی‌هایی درباره آن به‌دلیل افزایش نرخ ناگهانی و ثبت رکورد ۸۰ هزار تومانی، دست به‌دست میشد؛ موضوعی که در نهایت از بی‌برنامگی و عدم‌مدیریت درست نشأت گرفت و در نهایت با افزایش واردات و کشت، تاحدودی توانست تعادل را در بازار ایجاد کند. با فرارسیدن سال جدید و شروع فصل گرما تصور میشد که نرخ این محصول روند کاهشی به خود گیرد، اما مشاهده می‌شود که باوجود افزایش واردات و حتی تولید دوباره نرخ این محصول در سبد خانوار با قیمت‌هایی نه‌چندان پایین جای گرفته است. بر همین اساس در این گزارش از صمت به بررسی دلایل عدم‌کاهش نرخ سیب‌زمینی پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
سیب‌زمینی با نرخ جدید از راه رسید
مهدی بختیاری‌زاده، مدیرعامل سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران، از عرضه سیب‌زمینی تولید داخل کشور در تمامی میادین و بازارهای میوه و تره‌بار تهران خبر داد.
خبرگزاری مهر در ادامه نوشت: مهدی بختیاری‌زاده با اعلام خبر توزیع سیب‌زمینی برداشت بهاره تولید داخل کشور در میادین و بازارهای میوه و تره‌بار گفت: هر کیلوگرم سیب‌زمینی تولید داخلی به نرخ ۳۳ هزار تومان تعیین شده است. این محصول به‌طورمستقیم از تولیدکنندگان و کشاورزان تهیه شده و در میادین و بازارهای میوه و تره‌بار عرضه می‌شود.
مدیرعامل سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران ادامه داد: همچنین سیب‌زمینی وارداتی به نرخ هر کیلوگرم ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان نیز در میادین و بازارهای میوه و تره‌بار موجود است. سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار تلاش می‌کند تا تمام محصولات مصرفی شهروندان تهرانی با بهترین کیفیت و تنوع بالا در دسترس آنها قرار گیرد.
نگران زیان سیب‌زمینی‌کاران در پاییز هستیم
بهزاد بابایی، رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان در این زمینه در گفت‌وگو با صمت گفت: سیب‌زمینی با نرخ پایین از کشاورزان خریداری می‌شود، اما اینکه در بازار با نرخ بالایی به‌فروش می‌رسد، به این دلیل است که در سیستم توزیع با مشکل مواجهیم. بر همین اساس نیاز به نظارت بیشتر در مراحل توزیع این محصول، بیش از گذشته احساس می‌شود.
وی افزود: این خلأ نظارتی از میادین میوه و تره‌بار تا خرده‌فروشی‌ها وجود دارد، گاه کشاورز فقط یک‌سوم نرخ مصرف‌کننده را دریافت می‌کند و باقی افزایش قیمت‌ها به جیب واسطه‌ها و دلالان در سیستم توزیع می‌رود.
بهزاد بابایی بااشاره به نرخ این محصول نیز گفت: در حال حاضر سیب‌زمینی با 2 نرخ متفاوت توسط کشاورز به میادین میوه و تره‌بار عرضه می‌شود. سیب‌زمینی تازه که در حال برداشت در دزفول و استان گلستان است، با نرخ ۲۸هزار تومانی سر زمین به‌فروش می‌رسد و توزیع آن در خرده‌فروشی‌ها با نرخ ۴۰هزار تومانی است. همچنین سیب‌زمینی سال گذشته که در انبارها ذخیره شده، محصول مناطق سردسیری همچون استان فارس، اصفهان، زنجان، همدان، کردستان و خراسان است و به‌عنوان ذخیره‌سازی در انبارهای این استانها موجود است، که با نرخ ۱۷هزار تومان از کشاورز خریداری می‌شود. نرخ این محصول برای خرده‌فروشی در محدوده ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان قرار دارد.
رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان ادامه داد: به‌تازگی کشاورزان به‌دلیل افزایش نرخ هزینه‌های کشت از جمله کود، سم، نهاده‌ها و... تقاضای صادرات دارند، زیرا اگر بخواهند با این وضعیت کشت کنند، نگران خسارت خود در فصل پاییز هستند و باتوجه به اینکه به فصل کشت پاییزه نزدیک می‌شویم، دولت باید همزمان با صادرات محصولی مانند سیب‌زمینی واردات را نیز به‌منظور تنظیم خرده‌فروشی در بازار انجام دهد. به‌معنای دیگر، دولت باید با واردات تنظیم بازار را انجام دهد نه با ممنوع کردن صادرات!
به‌گفته وی؛ گرچه اعلام می‌شود که صادرات سیب‌زمینی آزاد است، اما در عمل صادرات آزاد نیست، زیرا جهادکشاورزی‌های شهرستان‌ها، گواهی صادرات نمی‌دهند.
بابایی در پاسخ به اینکه ممکن است به‌دلیل چالش‌های کشاورزی با کاهش تولید این محصول نیز مواجه باشیم، گفت: اینطور نیست زیرا به‌دلیل افزایش نرخ در اواخر سال گذشته و تغییر فصل پیش‌رو و افزونی انگیزه در کشاورزان، کشت سیب‌زمینی بیشتر شده و نگران مازاد تولید در سال ۱۴۰۴ همانند سال قبل هستیم. بنابراین پیش‌بینی می‌کنیم که کشاورزان به‌دلیل کشت زیاد این محصول در پاییز امسال، دچار ضرر و زیان شوند. بر همین اساس نیاز است تا از هم‌اکنون، دولت برنامه‌هایی برای کمک به صادرات این محصول در نظر داشته باشد.
وی بااشاره به 2دلیل عمده افزایش نرخ سیب‌زمینی افزود: تورم در کشور باتوجه به شاخص‌های اقتصادی و امکان نگهداری کوتاه‌مدت سیب‌زمینی در انبار و سردخانه، 2دلیل عمده افزایش نرخ آن در بازار است. سیب‌زمینی محصول تازه‌خوری بوده و نمی‌توان آن را مانند خشکبار به مدت زمان طولانی ذخیره‌سازی و سال‌های بعد روانه بازار کرد.
به‌گفته رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان صادرات ارزان و واردات گران به‌دلیل صادرات سیب‌زمینی سال گذشته در خرداد است که مربوط به محصولات سال زراعی ۱۴۰۳ نیست.
- تلاش برای حفظ بازارهای صادراتی
بهزاد بابایی پیش از این نیز درباره لزوم واردات و صادرات به‌منظور تنظیم بازار و کشت به صمت گفته بود؛ در تمام دنیا، واردات و صادرات در افزونی یا کمبود یک محصول به‌صورت مقطعی انجام می‌شود و جبران آن نیز از طریق واردات از کشورهای دیگر یا رایزنی برای صادرات در صورت مازاد تولید انجام می‌شود. باید توجه داشت، در بخش کشاورزی به‌دلیل درگیر بودن با موضوعات و حوادث طبیعی مانند خسارت سرمازدگی که در دزفول رخ داد یا تغییرات آب‌وهوا، بحران آب و بیماری‌ها، آفات و...، همواره ممکن است مشکلاتی در تولید محصول پیش بیاید. برای نمونه کمبود تخم‌مرغی که اکنون در امریکا پیش آمده، به‌دلیل شیوع آنفلوآنزای پرندگان است که در ادامه آن، ۳۰ نماینده مجلس کنگره امریکا به دولت ترامپ درباره تامین فوری تخم‌مرغ و صف‌های طولانی دریافت آن تذکر داده و این دولت را مجبور به واردات تخم‌مرغ از ترکیه کرده‌اند یا در کشور هلند که به‌دلیل مازاد تولید لبنیات، تولیدکنندگان در جلوی وزارت کشاورزی تجمع می‌کنند و خواستار خرید محصول خود از طریق دولت می‌شوند.
وی با بیان اینکه باید در حفظ بازارهای صادراتی خود تلاش کنیم، ادامه داد: سیب‌زمینی‌های سال ۱۴۰۲ ما در سردخانه‌ها مانده بود و به‌دلیل کاهش شدید قیمتی در خرداد سال ۱۴۰۳ با نرخ ۴ هزار تومانی به‌فروش رسید که باعث خسارت شدید سیب‌زمینی‌کاران ایران شد. قابل توجه است که رقبای بین‌المللی در بین کشورهای منطقه مانند هند، ترکیه، پاکستان و مصر برای این محصول داریم و سیب‌زمینی ایرانی به بازارهای مشترک عراق، قطر، دوبی، روسیه، ترکمنستان و ازبکستان صادر می‌شود.
رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان در پاسخ به اینکه آیا کشت قراردادی در حوزه سیب‌زمینی می‌تواند موجب تعادل بازار و جلوگیری از آشفتگی‌ها شود، گفت: قطعا در تمام دنیا مرسوم است که بازار پیش از تولید برنامه‌ریزی شده و کشت قراردادی انجام می‌شود. بنابراین صنایع تبدیلی مثل کارخانه چیپس، خلال، فرنچ فرایز باید قبل از شروع کشت از طریق اتحادیه‌ها و انجمن‌ها با کشاورزان بزرگ کشت قراردادی داشته باشند تا درگیر نوسان بازار نشوند. به‌گفته وی؛ اگر حداقل بتوانیم حدود ۱۵درصد از بازار را پیش از تولید زیر کشت قراردادی ببریم، قطعا نوسان‌گیری‌ها انجام گرفته و آشفتگی در بازار رخ نخواهد داد.
وی در پایان بااشاره به احتکار سیب‌زمینی گفت: احتکار یکی از دلایل کمبود محصول و التهاب در بازار است و باید تمام کشاورزان در هنگام برداشت در سامانه جامع انبارداری، موجودی‌های انبار و سردخانه خود را ثبت کنند تا دچار احتکار و ورود تعزیرات به انبارها نشوند.
بازار سیب‌زمینی در سال گذشته؛ از کمبود و گرانی تا واردات ۵۰ هزار تنی
به‌گزارش ایسنا، در آذر ۱۴۰۳، نرخ سیب‌زمینی در بازارهای ایران بین ۱۳ تا ۲۰ هزار تومان در هر کیلوگرم بود. با گذشت زمان و کاهش موجودی انبارها، نرخ این محصول به‌تدریج افزایش یافت و در بهمن به حدود ۶۰هزار تومان در هر کیلوگرم رسید.
یکی از دلایل اصلی این افزایش قیمت، صادرات بی‌رویه سیب‌زمینی بود که منجر به کاهش عرضه در بازار داخلی شد. باتوجه به نرخ ارز تجاری و سودآوری صادرات، تولیدکنندگان ترجیح دادند، محصولات خود را به بازارهای خارجی عرضه کنند که این امر به کمبود سیب‌زمینی در داخل کشور انجامید. بسیاری معتقد بودند که وزارت جهاد کشاورزی باید دستور توقف صادرات این محصول را ابلاغ کند، اما وزیر جهاد کشاورزی در همان بازه زمانی اظهار کرد؛ قانون اجازه توقف صادرات را نمی‌دهد و تصمیم‌گیری برای توقف صادرات یا چگونگی تامین و ذخیره‌سازی این محصول باید از یک سال گذشته اتفاق می‌افتاد که مربوط به دولت قبل است و وزارت جهاد کشاورزی برای سال آینده برنامه‌ریزی لازم را انجام داده است.
در پی افزایش نرخ و کمبود سیب‌زمینی در بازار، وزارت جهاد کشاورزی تصمیم به واردات این محصول گرفت. اکبر فتحی، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی در ۱۰ بهمن ۱۴۰۳ اعلام کرد؛ مجوز واردات ۵۰ هزار تن سیب‌زمینی صادر و ثبت‌سفارش آن آغاز شده است. وی پیش‌بینی کرد؛ سیب‌زمینی‌های وارداتی با نرخ حدود ۲۷ تا ۲۸ هزار تومان به‌ازای هر کیلوگرم به‌دست مصرف‌کنندگان برسد.
همچنین، حسین اصغری، مدیرکل دفتر امور سبزی‌ها و گیاهان جالیزی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد؛ باتوجه به کمبود عرضه سیب‌زمینی از انبارها و سردخانه‌ها، مقرر شده سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران از محل ذخایر خود نسبت به تامین و عرضه این محصول در میادین میوه و تره‌بار شهرداری اقدام کند.
در ۲۱ بهمن ۱۴۰۳، مسعود نمازی، مدیرعامل موسسه جهاد استقلال اعلام کرد؛ نخستین محموله سیب‌زمینی وارد کشور شده است. وی افزود؛ این سیب‌زمینی‌ها با نرخ هر کیلو ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان برای مصرف‌کنندگان در بازار عرضه خواهند شد. نمازی تاکید کرد؛ واردات سیب‌زمینی تا تنظیم بازار ادامه خواهد داشت و پس از تعادل قیمت‌ها، واردات قطع خواهد شد.
باوجود اینکه مسئولان وزارت جهاد کشاورزی گفته بودند از اول اسفند، سیب‌زمینی در جنوب کشور برداشت خواهد شد و وضعیت نرخ و تامین بازار این محصول بهبود می‌یابد، اما باز هم شرایط مساعد نشد و قیمت‌ها بالا ماند و سیب‌زمینی در بسیاری از میادین میوه و تره‌بار و خرده‌فروشی‌ها کم بود که اکبر فتحی، معاون وزیر جهاد کشاورزی اعلام کرد؛ سرمایی که در هفته‌های اول اسفند رخ داد، باعث سرمازدگی سیب‌زمینی‌های داخلی شد. این مسئله به کاهش تولید و عرضه سیب‌زمینی در بازار منجر شد که یکی از عوامل افزایش نرخ این محصول محسوب می‌شود. در این شرایط بود که سرانجام وزارت جهاد کشاورزی، صادرات این محصول را برای تنظیم بازار داخلی به مدت ۲ ماه ممنوع کرد.
با ورود محموله‌های وارداتی و عرضه سیب‌زمینی‌های انباری، نرخ این محصول در بازار کاهش یافته است. براساس پیش‌بینی‌های وزارت جهاد کشاورزی، با ادامه واردات و عرضه محصولات داخلی، نرخ سیب‌زمینی به‌تعادل خواهد رسید و نیاز مصرف‌کنندگان به‌صورت مطلوب تامین می‌شود.
سخن پایانی
در ماه‌های اخیر، نوسانات نرخ سیب‌زمینی بر اهمیت برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق و اصولی در تولید و توزیع محصولات کشاورزی تاکید کرد. گرچه وزارت جهاد کشاورزی در همان زمان سعی در متعادل‌سازی بازار با افزایش تولید و واردات این محصول داشت، اما امروزه آنچه موجب بر هم خوردن این تعادل شده، ورود دلالان و واسطه‌ها و نبود سیستم نظارت‌گری و کنترل‌گری در نظام تولید تا توزیع بوده است. بر همین اساس ضروری است که با اتخاذ سیاست‌های مناسب، از جمله مدیریت صادرات و واردات، ذخیره‌سازی مناسب و حمایت از تولیدکنندگان داخلی و نظارت بر سیستم توزیع از تکرار چنین نوساناتی جلوگیری شود تا هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان دچار ضرر و زیان نشوند.
