بودجه‌ای اندک برای بحرانی بزرگ
آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین معضلات شهری است که سالانه خسارت‌های فراوانی به‌جا می‌گذارد. براساس گزارش‌های وزارت بهداشت، این مشکل سالانه در کشور موجب مرگ ۱۲ هزار نفر می‌شود. خسارت‌های اقتصادی آن نیز ده‌ها میلیارد دلار برآورد شده است.
با توجه به گسترش روزافزون این معضل و افزایش سالانه تعداد روزهای آلوده، ضروری است، اقدامات جدی و موثری برای مقابله با آن انجام شود. میزان بودجه اختصاص‌یافته به این امر در لایحه پیشنهادی ۱۴۰۱ به‌مراتب کمتر از نیاز واقعی این بخش است.
به گزارش یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که درحال‌حاضر گریبانگیر کلانشهرهای کشور شده، بی‌تردید آلودگی هواست. این معضل ابتدا در تهران و شهرهای بزرگ کشور پدیدار شد و رفته‌رفته به سایر کلانشهرهای ایران نیز رسید. تهران به‌عنوان نمونه در سال ۹۹ حدود ۱۲۳ روز هوای آلوده داشت که برابر با حدود ۳۴ درصد از کل سال است؛ یعنی شهروندان تهرانی یک‌سوم سال هوای آلوده تنفس می‌کنند. این معضل از چند دهه قبل گریبانگیر کشور بوده و سال‌به‌سال نیز گسترده‌تر شده است.
بنابر نظرسنجی‌های انجام‌شده از مردم تهران، نخستین عاملی که آنها را تشویق به تغییر محل سکونت از تهران به شهر دیگری می‌کند، مشکل آلودگی هوا و ترافیک است. این نشان می‌دهد درحال‌حاضر از دید مردم تهران، معضل آلودگی هوا بیشترین مخاطرات را در زندگی آنها ایجاد کرده است. آمارهای گوناگون نشان می‌‌دهند آلودگی هوا، سالانه حدود ۳۷۰۰ نفر در شهر تهران قربانی می‌گیرد. همچنین میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در کل کشور سالانه به ۱۲۰۰۰ نفر می‌رسد.
براساس گزارش بانک جهانی، آلودگی هوا سالانه ۲.۶ میلیارد دلار به شهروندان تهران خسارت می‌زند. بر این اساس، سرانه خسارت واردشده ناشی از آلودگی هوا برای هر شهروند ایرانی، حدود ۳۰۰ دلار در سال است. به‌طور متوسط، هر خانوار در تهران سالانه حدود ۳۵ میلیون تومان به‌دلیل مشکلات مربوط به آلودگی هوا خسارت می‌پردازد.
کلید حل مسئله آلودگی هوا، اجرای قانون هوای پاک است. براساس نتایج بیشتر گزارش‌های منتشرشده از میزان تحقق تکالیف قانون هوای پاک، مجریان این قانون عملکرد مناسبی نداشته‌اند و بیشتر احکام مندرج در آن یا اصلا اجرانشده یا به صورت ناقص اجرا شده است. براساس گزارش دیوان محاسبات کشور، از ۱۱۲ حکم تعیین‌شده در قانون هوای پاک، ۳۸ حکم اصلا اجرا نشده، ۶۴ حکم اجرای ناقص و فقط ۱۰ حکم اجرای کامل داشته است.
۲ هزار میلیارد تومان بودجه و هزار فوریت
در لایحه بودجه سال آینده، ۲ هزار و ۱۵۷ میلیارد تومان بودجه برای سازمان حفاظت از محیط‌زیست در نظر گرفته شده است. از کل بودجه تعیین‌شده ۵۶ میلیارد تومان در راستای اجرای قانون هوای پاک است.
همچنین در این لایحه برنامه‌ای با عنوان برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی وجود دارد که هدف اصلی آن توسعه قطارهای شهری و ناوگان حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری است. علاوه بر احداث و توسعه قطارهای شهری، طرح نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی نیز ذیل برنامه حمل‌ونقل شهری و روستایی قرار دارد.
در حمایت از تولید برق تجدیدپذیر، برنامه‌ای شامل ۴ طرح با عناوین گوناگون مطرح‌شده که مجموع اعتبارات پیش‌بینی‌شده برای اجرای این طرح‌ها در سال آینده ۱۵ میلیارد تومان است.
در مجموع حدود ۲ هزار میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا در لایحه بودجه سال آینده تخصیص داده شده که از این مقدار حدود ۱۰۴۰ میلیارد تومان برای احداث قطار شهری، ۴۷۲ میلیارد تومان برای توسعه و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، ۹۰ میلیارد تومان اجرای طرح ناحیه‌های کاهش آلودگی هوا، ۸ میلیارد تومان برای سامانه سیمفا و مابقی برای اجرای قانون هوای پاک در نظرگرفته شده است.
مشکلات محیط‌زیست بیشتر می‌شود
حال پرسش این است که آیا اعتبار در نظر گرفته‌شده برای کاهش آلودگی هوا در لایحه بودجه سال آینده، کافی خواهد بود؟ بررسی برخی جزییات نشان می‌دهد فقط برای توسعه و نوسازی بخشی از ناوگان حمل‌ونقل عمومی اجرای یک طرح و فقط در شهر تهران به ۳۴۵ هزار میلیارد تومان بودجه موردنیاز است.
البته از این مقدار تنها تامین بخشی از آن بر عهده دولت است و اگر سهم دولت را در اجرای این طرح‌ها، حدود ۲۰ درصد در نظر بگیریم، ۶۹ هزار میلیارد تومان بودجه از سوی دولت باید تخصیص داده شود. همچنین درصدی از سهم دولت براساس منافعی که از محل صرفه‌جویی مصرف سوخت است، به‌نوعی به بیت‌المال بازخواهد گشت اما به‌هر حال، این سرمایه اولیه‌ای است که برای اجرای این طرح باید در نظر گرفته شود.
از سویی این نکته را هم باید در نظر گرفت که قرار نیست تمام این بودجه در یک سال از سوی دولت اختصاص یابد و اگر برای اجرای راهکارهای کاهش آلودگی هوا، یک برنامه جامع ۸ساله در نظر گرفته شود، سهم اعتبار هر سال در لوایح بودجه برابر ۴۳ هزار میلیارد تومان است که با در نظر گرفتن تورم سالانه افزایش خواهد
یافت.
با در نظر گرفتن همه این توضیحات، عدد معقول و اثرگذار برای اعتبارات مربوط به کاهش آلودگی هوا در لایحه بودجه ۱۴۰۱، دست‌کم باید ۴۳ هزار میلیارد تومان باشد. توجه به جزییات گوناگون نشان می‌دهد بودجه اختصاص داده شده برای کاهش آلودگی هوا در لایحه پیشنهادی ۱۴۰۱ بسیار ضعیف و کم‌اثر بوده و نیاز به بازنگری جدی دارد. گفته می‌شود آلودگی هوا فقط در پایتخت، سالانه ۲.۶ میلیارد دلار خسارت به بار می‌آورد. معادل ریالی این خسارت ۷۸ هزار میلیارد تومان است؛ بنابراین انتظار می‌رود حداقل به اندازه خسارت ناشی از این بحران برای حل آن بودجه تخصیص یابد.
پیش‌بینی ۱۲ ردیف درآمدی
در لایحه بودجه سال آینده، ۱۲ ردیف درآمدی پیش‌بینی‌شده به‌نحوی با آلودگی هوا و انتشار آلاینده‌ها ارتباط دارند. به این موارد باید مالیات سبز تعیین‌شده در فصل هفتم قانون مالیات بر ارزش‌افزوده مصوب سال ۱۴۰۰ را نیز اضافه کرد. مجموع درآمد پیش‌بینی‌شده این ۱۲ عنوان برای سال ۱۴۰۱ حدود ۸ هزار و ۸۵۹ میلیارد تومان است که می‌تواند بخشی از اعتبار موردنیاز برای اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا را تامین کند. ناگفته نماند، بخشی از این درآمد معمولا محقق نمی‌شود و بخشی از این درآمدها نیز در لایحه بودجه فعلی برای تامین اعتبار طرح‌های مربوط به کاهش آلودگی هوا تخصیص داده می‌شود.
علاوه بر ردیف درآمدهای مندرج در پیوست لایحه ۲ بودجه سال آینده، منابع درآمدی دیگری نیز می‌تواند برای اختصاص به طرح‌های کاهش آلودگی هوا در نظر گرفته شود.
سخن پایانی
در هرحال، معضل آلودگی هوا، یک مسئله ملی با اولویت بالاست و طبیعی است که بخشی از منابع کشور باید به این حل مشکل اختصاص یابد. منابع صندوق توسعه ملی، درآمدهای نفتی و محصولات وابسته، درآمدهای حاصل از فروش دارایی‌های دولت و همچنین درآمد عرضه اوراق مالی از جمله ظرفیت‌های موجود و در اختیار دولت هستند که می‌توان از آنها برای حل مسئله آلودگی هوا بهره گرفت. استفاده از منابع برای مصارف زیست‌محیطی سابقه‌دار است. در سال ۹۹ از منابع صندوق توسعه ملی، ۲۰۰ میلیون دلار برای مقابله با گردوغبار تخصیص داده شد؛ بنابراین می‌توان روی این منابع برای بودجه کاهش آلودگی حساب کرد.
