توسعه اشتغال روستایی با توان دانش‌بنیان‌ها
ابوالفضل میرقاسمی کارشناس توسعه پایدار روستایی
باتوجه به اهمیت اشتغال در روستاها، شرکت های دانش بنیان می توانند ظرفیت سازی جدی برای جلوگیری از پدیده پناهندگان اقلیمی داشته باشند، به عبارت روشن تر، جای گیری صنایع کوچک متناسب با وضعیت اقلیمی مناطق و روستاها می تواند راهکار مهمی برای توسعه اشتغال در روستاها باشد. توسعه پایدار روستایی با تاکید بر جایگزینی صنایع کوچک، موضوعی است که چند سالی می شود در بیشتر کشورهای آسیای شرقی جا افتاده است. در کشورهایی نظیر ژاپن و تایلند، روستاها با حمایت دولت توانسته اند برای محصولات خود که حاصل فعالیت در عرصه صنایع خرد و صنایع دستی هستند، بازارسازی کنند و به رشد اقتصادی برسند؛ در این فرآیند، هر روستا با یک محصول شناخته می شود. این جریان زمانی به مرحله عملیاتی می رسد که محصولات تولیدشده از استاندارد کافی برخوردار باشند و در کنار آن، بخش خصوصی یا دولتی در بازار از کسب وکارهای شکل گرفته حمایت کنند. در کشورهای گفته شده، صنایع خرد در روستاها به قدری توسعه یافته است که نوع و روند اجرایی آنها نظیر کارگاه های تولیدی هم موردتوجه گردشگران خارجی قرار گرفته و خود به عنوان یک جاذبه گردشگری شناخته می شود، به عبارت دیگر، علاوه بر تولید محصول، ماهیت تولید و روند آن هم ارزآور شده است.
از آنجایی که اقلیم و شرایط طبیعی در کشور ما تعیین کننده اصلی مشاغل در روستاها است، در هر جغرافیای روستایی باید به فراخور شرایط طبیعی آنجا، کسب وکارها راه اندازی شوند و این هدف از توان دانش بنیان ها برمی آید. حال باتوجه به گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و تاثیری که بر الگوی بارش و رژیم بارندگی گذاشته، شرایط طبیعی روستاها و ظرفیت شان برای کشاورزی کاهش یافته است؛ همچنین حفر چاه های غیرمجاز و دخالت های بیش از اندازه انسان در طبیعت باعث شده مناطق روستایی با بحران کم آبی مواجه شوند و شرایط برای اشتغال بحرانی تر شود، به همین دلیل، دیگر نمی توان اتکای ۱۰۰ درصدی روی کشاورزی و دامپروری داشت و بهتر است از معیشت های جایگزین و مکمل استفاده کنیم که درآمد بخشی از خانواده های روستایی از این طریق حاصل شود. در کل، برای کاهش مهاجران اقلیمی باید به فکر معیشت جایگزین بود که در کنار آن بحث افزایش بهره وری هم مطرح می شود، چرا که باید از داشته های موجود طبیعی نظیر آب و خاک، استفاده مناسب کرد. گفتنی است، بهره وری در بیشتر مناطق روستایی کشور پایین است و متاسفانه استفاده درستی از منابع موجود نمی شود. برای مثال، الگوی کشت نباید متاثر از گرانی یا ارزانی یک محصول کشاورزی باشد، بلکه باید به فراخور طبیعت منطقه کاشت و برای توسعه معیشت جایگزین، صنایع خرد همپای گردشگری می توانند موجب رشد اقتصادی روستاها شوند. در بیشتر کشورهای پیشرفته برای راه اندازی صنایع خرد، کارخانجات برون سپاری می کنند. در ایران هم می توان ارتباط میان صنایع بزرگ و کوچک با کسب وکارهای روستایی را برقرار کرد. در حالی که، بیشتر روستاهای کشور مکان زندگی سالمندان و متاسفانه نسبت جمعیت شهری و روستایی ما معکوس شده است.
همچنین توسعه صنایع خرد در روستاها با بهره گیری از توان دانش بنیان ها امری شدنی است. از آنجایی که دانش بنیان ها دارای ظرفیت های فناورانه بالایی هستند، می توان با برقراری ارتباط میان دانش بومی هر منطقه با دانش روز، صنایع خرد را در روستاها توسعه دهیم، باتوجه به اینکه نیاکان و گذشتگان کشورمان بسیار خردمند بودند، به خوبی توانستند با محیط طبیعی و اقلیم منطقه زندگی شان سازگاری کنند، در واقع باید برنامه ای طراحی شود که در بطن آن دانش بنیان ها، علم روز را با دانش بومی و ظرفیت های موجود پیوند دهند و متناسب با هر منطقه، شرایط اشتغالزایی منحصر به فردی را در هر منطقه به وجود بیاورند. از آنجایی که در کشاورزی قراردادی تمامی روند تولیدات، طبق یک برنامه مشخص پیش می رود، می تواند برای روستاییان فرآیندی مفید به حساب بیاید. کشاورزی قراردادی به این معنا است که کارخانه های تولیدات محصولات مرتبط با روستا با کمک آموزش به کشاورزان و ارائه امکانات مناسب، محصول تولیدشده موردنظر را خریداری می کنند و بعد با تغییر و تحولات به بازار می رسانند. چنین تجارتی برد ـ برد است و سودی که دلالان از محصولات کشاورزی می برند، عاید تولیدکننده محلی و کارخانه دار می شود. اگر چنین الگوهایی را شناسایی کنیم، به طور قطع روستانشینان هم استقبال کافی می کنند، بنابراین توسعه صنایع خرد با توان دانش بنیان ها در روستاها امکان پذیر است، اما باید متناسب با شرایط طبیعی، اقلیمی و زنجیره عرضه و تامین مشخص انجام بگیرد. متاسفانه اسناد آمایشی در ایران در حد مطالعه است و در بیشتر زمان ها خاک می خورد. وی افزود: به اعتقاد من، برنامه آمایشی باید متناسب با وضعیت نسبی و رقابتی هر منطقه نوشته شود. خدمات گردشگری با افزایش بهره وری و استفاده درست از منابع می تواند از افزایش پدیده پناهندگان اقلیمی در کشور بکاهد.
