ایران از لحاظ فرسایش خاک در دنیا رکورددار است. در جهان معدل فرسایش خاک در واحد سطح در هر هکتار، سالانه ۴ تن و در ایران بین ۱۶ تا ۲۰ تن است. دلیل این شدت از فرسایش خاک به ضعف آبخیزداری در کشور برمی‌گردد. در حال حاضر حدود ۱۲۵ میلیون هکتار زمین و اراضی در کشور وجود دارد که آبخیزداری نشده است. بودجه‌ای که دولت در سال ۱۴۰۱ برای سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی که متولی آبخیزداری در کشور است، تخصیص داده، حدود ۲۵۰۰ میلیارد تومان است. اگر شرایط اقتصادی را در یک سال پیش متوقف کنیم ‌و تورم و نقدینگی به اقتصاد کشور وارد نشود و همچنین حقوق کارکنان سازمان منابع طبیعی و سازمان جنگل‌ها را ندهیم، با این بودجه، حدود ۶۰ سال طول می‌کشد که بتوانیم کشور را آبخیزداری کنیم.

از سوی دیگر، تغییر کاربری‌های زیادی در ایران انجام‌شده که منجر به فرسایش خاک شده، چراکه در ایران توسعه کاملا نامتوازن و ناپایدار بوده است. دلیل این مسئله هم به بی‌توجهی به سند آمایش‌سرزمین برمی‌گردد. زمانی که سند آمایش سرزمین مبنای توسعه کشور نباشد تمام کارها و فعالیت‌ها، باری به هر جهت می‌شود. به‌عنوان مثال، در اصفهان بدون در نظر گرفتن شرایط اکولوژیک و منابع آبی تصمیم می‌گیرم کارخانه فولاد احداث شود. اما دیگر غافل هستم که فولاد یک آب مجازی دارد.

پروفسور آنتونی آلن ۳۵ سال پیش در کشور انگلستان، آب مجازی را تبیین کرد و پس از آن تبدیل به یک قانون شد. امروز ۳۰ سال است دنیا مبحث آب مجازی را رعایت می‌کند. توجه به آب مجازی به ما نشان می‌دهد هنگام توسعه کشاورزی و صنعت باید میزان آبی را که آن محصول از ابتدا تا انتهای تولید مصرف می‌کند، لحاظ کنیم. در واقع میزان آب مصرفی یک محصول باید براساس دسترسی به منابع آب در منطقه‌ای که آن محصول در آن تولید می‌شود، باشد. اگر در آن منطقه به منابع آبی پایدار دسترسی داریم پس توسعه صنعتی مانند فولاد امکان‌پذیر است. اما متاسفانه در خشک‌ترین استان‌های اصفهان، آب‌برترین صنایع و محصولات کشاورزی را به خدمت گرفتیم و به دلیل اینکه به منابع آب پایدار دسترسی نداریم، بدون توجه به سطح ایستگاهی منابع آب زیرزمینی مدام چاه‌های عمیق حفر کردیم. در حال حاضر چاه‌های آب کشور به‌طور نرمال بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ متر عمق دارد که بسیار فاجعه‌بار است، چراکه منجر به خشک شدن سفره‌های آب زیرزمینی و آبخوان‌ها شده است. نتیجه این اتفاق این است که امروز ایران رکورددار فرونشست زمین یا همان زلزله خاموش در سطح جهان است.

طول دوره بازگشت فرونشست زمین، ۷۰ هزار سال است. امروز از ۶۰۹ دشت کشور حدود ۴۷۰ دشت دچار فرونشست شده و بیش از ۱۰۰ دشت نیز در آستانه فرونشست است. در واقع کمتر از ۴۰ دشت در ایران باقیمانده که وضعیت مناسبی دارد. این مسئله نشان می‌دهد ایران صددرصد ورشکسته آبی است. همه این اتفاقات زنجیره‌وار بر یکدیگر اثر می‌گذارند. زمانی که زمین دچار فرونشست می‌شود، خاک فرسایش پیدا می‌کند و زمانی هم که فرسایش خاک اتفاق بیفتد، جذب آب توسط خاک به حداقل می‌رسد و دچار خاک‌مردگی می‌شویم. همه این پدیده‌ها از ۴ دهه توسعه نامتوازن در ایران و پیروی نکردن متولیان امر از سند آمایش سرزمین و چشم‌انداز توسعه نشأت می‌گیرد. وضعیت منابع طبیعی و محیط زیست کشور روز‌به‌روز وخیم‌تر می‌شود. البته این شرایط همچنان راهکار دارد. درد را همه می‌دانند اما بحث بر سر این است که می‌خواهیم چه راهکاری بدهیم و چه درمانی تجویز کنیم.

ما راهی نداریم جز اینکه به سمت آبخیزداری حرکت و طرح‌های علاج‌بخشی را پیاده‌سازی کنیم. برای این کار، کمتر از ۸ سال وقت برای ما مانده است.

پیش‌بینی من این است که اگر به ضرس‌قاطع و با سرعت فوق‌العاده بالا، طرح‌های علاج‌بخشی را پیاده‌سازی نکنیم، احتمال بروز مشکلات بیشتری وجود دارد.