قانون هوای پاک در دستور کار نیست
بیش از ۶ سال از ابلاغ قانون هوای پاک می‌گذرد و در حالی‌که شاهد عملکرد چشمگیری ازسوی بیش از ۲۳ نهادی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم وظایف متعددی در راستای اجرای این قانون دارند، نبوده‌ایم، در تازه‌ترین اقدام بودجه اختصاص‌یافته به قانون هوای پاک در بودجه ۱۴۰۲ به نصف کاهش یافت.
بیش از ۶ سال از ابلاغ قانون هوای پاک می گذرد و در حالی که شاهد عملکرد چشمگیری ازسوی بیش از ۲۳ نهادی که به طور مستقیم و غیرمستقیم وظایف متعددی در راستای اجرای این قانون دارند، نبوده ایم، در تازه ترین اقدام بودجه اختصاص یافته به قانون هوای پاک در بودجه ۱۴۰۲ به نصف کاهش یافت. در حالی که قانون هوای پاک در بسیاری از بخش ها اجرایی نشده و بسیاری از نهادها و متولیان امر هنوز حتی گام کوچکی نیز در این راستا برنداشته اند، انتظار این بود که برای سال آینده، نگاه خاص تر و ویژه تری به این قانون را ازسوی نمایندگان مجلس و دولت شاهد باشیم. در وضعیتی که میزان آلودگی در کلانشهرهای کشور، نه تنها کاهش نیافته، بلکه نگران کننده تر نیز شده می توان با اجرای درست قانون هوای پاک تا حد زیادی از بار این معضل کم کرد. صمت در این گزارش به بررسی تاثیر کاهش بودجه قانون هوای پاک پرداخته است. با صمت همراه باشید.
نقطه طلایی قانون هوای پاک، اسقاط فرسوده هاست
محمدمهدی قدیری، کارشناس حوزه حمل ونقل درباره سرنوشت قانون هوای پاک به صمت گفت: باوجود اینکه حدود ۶ سال از اجرای قانون هوای پاک می گذرد، متاسفانه در این سال ها شاهد اقدام قابل توجهی در این زمینه نبوده ایم. اسقاط خودروهای فرسوده، یکی از تکالیف قانون هوای پاک است که در این بخش نیز هیچ اقدام خاصی انجام نشده و همچنان با معضل تردد خودروهای فرسوده در سطح شهر مواجهیم. قدیری افزود: دولت باید به طور خاص درباره خودروهای فرسوده تصمیم گیری کند که نیازمند برنامه ریزی دقیق و جدی است. متاسفانه در کشور خودروهای فرسوده با بیش از ۳۰ سال عمر در بازار خریدوفروش می شوند و ارزش مالی دارند؛ از این رو صاحبان این خودروها حاضر نیستند خودروهای خود را بدون دریافت هیچ گونه مبلغی، اسقاط کنند. حتی اگر دولت این خودروهای فرسوده را با قیمت روز از صاحبان آنها خریداری کند، باتوجه به اینکه قیمت خودرو در بازار افزایش بسیار زیادی داشته و در مقابل قیمت این خودروهای فرسوده بسیار کم است، صاحبان آنها نمی توانند خودرویی جایگزین خودرو فرسوده خود کنند و در نهایت ترجیح می دهند خودرو فرسوده خود را نگه دارند و از آن استفاده کنند. این کارشناس حوزه حمل ونقل ادامه داد: دولت و مجلس باید برای اجرای قانون هوای پاک و تکالیف زیرمجموعه آن، برنامه ریزی منطقی و دقیقی داشته باشند تا خودروهای فرسوده در یک سازکار درست اسقاط شوند. واقعیت این است که هر محصولی طول عمری دارد؛ بنابراین نمی توان صرفا به دلیل اینکه خودرو حرکت می کند از آن استفاده کرد. این رویه در هیچ جای جهان پذیرفتنی نیست. وی با اشاره به اینکه اسقاط خودروهای فرسوده باید در چارچوب و با تعاریف مشخصی انجام شود، اظهار کرد: هر خودرویی طول عمری دارد و به مرور زمان قطعات آن مستهلک، بدنه آن فرسوده و آلایندگی آن چند برابر می شود. نگرانی مهم در این میان این است که تردد هر خودرو فرسوده به اندازه تردد ۵۰ خودرو عادی آلایندگی تولید می کند. قدیری در بیان راهکاری که در نهایت منجر به اجرای درست قانون هوای پاک شود، گفت: اسقاط خودروهای فرسوده از مهم ترین تکالیف قانون هوای پاک است؛ از این رو انتظار می رود متولیان امر در گام نخست سن تردد خودروها را تعیین کنند. خودروهای روز دنیا در بهترین حالت بیش از ۱۰ تا ۱۵ سال تردد ندارند و پس از آن مستهلک به شمار می روند و اسقاط می شوند. این سن قطعا برای خودروهای تولید داخل باتوجه به اینکه در خودروسازی های ما از فناوری ۲۰ سال پیش استفاده می شود، کمتر هم خواهد بود. در چنین شرایطی، تردد خودروهایی مانند پیکان و پژو روآ در کشور پذیرفتنی نیست. واقعیت این است که همتی برای اجرای قانون هوای پاک و به طور خاص جلوگیری از تردد خودروهای فرسوده که بخش قابل توجهی از آلودگی هوا را ایجاد می کنند، وجود ندارد و ما شاهدیم که خودروهای فرسوده در مراکز تعویض پلاک شماره گذاری می شوند که نگران کننده و قابل تامل است. اگر طبق قانون، خودروهای فرسوده حق تردد ندارند، نباید شماره گذاری و خریدوفروش شوند. متاسفانه در کشور ما تعداد این خودروها بسیار هم زیاد است. قدیری با تاکید بر اینکه باید برای اجرای قانون هوای پاک متولیان امر همت شان را مضاعف کنند، اظهار کرد: هم دولت و هم مجلس باید بخواهند این قانون مترقی اجرا شود، اما متاسفانه هنوز حتی در مواردی مانند سن فرسودگی، مرز فرسودگی و... هم به نتیجه نرسیده ایم و در این بخش ها تعریف مشخص و ثابتی نداریم. بدنه دولت، وزرا و نمایندگان مجلس باید به طور جدی دغدغه اجرای این قانون و برنامه ریزی منطقی در این زمینه را داشته باشند تا در نهایت شاهد نتایج مثبت اجرای این قانون که به طور مشخص کاهش آلودگی هواست، باشیم.
این کارشناس حوزه حمل ونقل درباره سرنوشت قانون هوای پاک باتوجه به اینکه بودجه آن برای سال آینده کاهش یافته، گفت: به نظر من، مهم ترین بخش و به عبارتی نقطه طلایی قانون هوای پاک، مربوط به خودروهای فرسوده است. تعداد خودروهای فرسوده ای که در کشور تردد دارند، بسیار زیاد است که هم شامل خودروهای سواری، هم سنگین و هم موتورسیکلت ها می شود. این خودروهای فرسوده آلایندگی بسیار زیادی دارند. در حال حاضر در جاده های کشور شاهد تردد خودروهایی با ۶۰ سال عمر هستیم که هنوز بار حمل می کنند. این خودروها آلایندگی بسیاری تولید می کنند و به عنوان نمونه، لاستیک آنها که روی آسفالت کشیده می شود خود عامل انتشار ذرات آلاینده است.
بودجه، مهم ترین ابزار اجرای قانون هوای پاک
قدیری با تاکید بر اینکه نقطه طلایی قانون هوای پاک از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است، ادامه داد: باید به صورت قانونی و بدون هیچ گونه بهانه ای و در راستای تامین سلامتی جامعه، قانون هوای پاک بدون چون وچرا اجرا شود. جایی که سالانه حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار کشته ناشی از آلودگی هوا داریم، باید جدی تر به این موضوع نگاه کنیم. جدا از اینکه بودجه تخصیص داده شده به قانون هوای پاک چقدر است، مهم این است که در هر یک از بخش های آن، اقدام موثری انجام شده باشد که متاسفانه شاهد عملکرد چشمگیری در تکالیف متعدد و متنوع آن مانند توسعه حمل ونقل عمومی، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، ارائه سوخت مناسب و... نبوده ایم. دست کم در بخش خودروهای فرسوده شاهد از رده خارج شدن هیچ خودرو فرسوده ای در این مدت نبوده ایم؛ البته غیر از تعداد معدودی از ناوگان حمل ونقل عمومی. رویکردها در برخورد با مسائل در کشور ما بسیار متفاوت از دیگر کشورهاست. در کشورهای دیگر جاده ها را متناسب با نیازهای خودرویی که دارند، احداث می کنند اما در کشور ما چنین رویکردی نداریم و براساس تولید و واردات خودرو و خودروهایی که فرسوده هستند، نیازسنجی نمی کنیم و دچار مشکل می شویم. به عنوان نمونه وقتی درباره جاده ها نیازسنجی نشود، شاهد ترافیک سنگین خواهیم بود. واقعیت این است که هر ورودی باید خروجی نیز داشته باشد. ساختمان های فرسوده نیز تخریب و نوسازی می شوند، اما متاسفانه در زمینه خودرو ما اقدامی را شاهد نیستیم. قدیری با اشاره به اینکه بودجه مهم ترین ابزار اجرای قانون هوای پاک است، اظهار کرد: همه نهادهایی که در این قانون مکلف به انجام وظایفی هستند، قطعا هزینه هایی دارند. به عنوان نمونه خودروساز باید برای خودروهای فرسوده طرح جایگزین داشته باشد و بانک باید تسهیلاتی به صاحب خودرو فرسوده بدهد؛ یعنی در یک چرخه از خودروساز گرفته تا بانک و متقاضی، همه در صورتی که تامین مالی باشند، به راحتی در راستای اجرای این قانون می توانند حرکت کنند. بیش از ۴ تا ۵ میلیون دستگاه خودرو دارای حداقل عمر ۳۰ سال در کشور تردد دارند، اما در یک دهه گذشته شاهد عملکرد خاصی در راستای از رده خارج کردن این خودروها نبوده ایم. بخشی از مسائل نیز در اختیار دولت نیست و در مجلس باید مصوب و دولت ملزم شود در راستای اجرای قانون هوای پاک یک سری اقدامات ضروری را انجام دهد. وقتی قانون داریم، اما به برخی مسائل در قانون اشاره نشده و به عنوان نمونه، در قانون اسقاط خودروهای فرسوده ، دولت خود سن فرسودگی را اعلام می کند، در نهایت شاهد اجرا نشدن قانون خواهیم بود؛ یعنی قانون باید به نوعی نوشته شود که تفسیر به رأی نشود.
اطلاع رسانی شفاف درباره عملکرد نهادها
قدیری در پایان با اشاره به اینکه اطلاع رسانی شفاف می تواند به اجرای مطلوب قانون هوای پاک کمک کند، اظهار کرد: متاسفانه در مواردی که سازمان ها و نهادهای متولی باید اقداماتی را در راستای اجرای قانون هوای پاک انجام دهند، هیچ گونه نظارت، کنترل و بازخوردی را شاهد نیستیم؛ به عبارتی باید مواردی مانند تخلف، عدول از قانون و عدم تمکین از قانون به صورت شفاف از سوی نهادهای گوناگون مشخص و اعلام شود هر نهادی چه کارهای باید انجام می داده، چند درصد آنها را انجام داده و محقق کرده و در چه بخش هایی تخلف داشته است. تمام این موارد باید به صورت شفاف اعلام شود. گزارش دهی شفاف باعث می شود اتفاقات بهتری را در آینده شاهد باشیم و راهکار بسیار خوبی در راستای اجرای قانون هوای پاک است.
قانون هوای پاک بیش از بودجه، نیازمند کار کارشناسی است
عباس مجیدی نژاد، کارشناس حوزه حمل ونقل نیز در این باره به صمت گفت: واقعیت این است که قانون هوای پاک، براساس کار کارشناسی و مطالعات دقیق نوشته نشده که نتیجه آن عدم انجام تکالیف مربوط و وضعیت بسیار نامناسبی است که شاهد آن هستیم و تاوان آن را مردم می دهند.
مجیدی نژاد افزود: یکی از مسائلی که به وضوح نشان می دهد قانون هوای پاک برمبنای کار کارشناسی دقیق تدوین نشده، مربوط به ایرادات آن است. به عنوان نمونه در ماده ۶ و ۸ از مصادیق و مفاهیم این قانون پشتیبانی درستی نشده و شاهدیم که مراکز معاینه فنی با چالش های متعددی حتی در بخش قیمت و نوع برخورد با خودروها مواجهند. چالش بزرگ تر در ماده ۸ درباره نوسازی ناوگان است. وضعیت ما در بخش حمل ونقل به گونه ای است که اصلا نمی توانیم نوسازی ناوگان داشته باشیم. در حال حاضر، طول عمر اکثر خودروهای نیمه سنگین ما چه در حوزه بار و چه مسافر، بالای ۲۵ سال است؛ یعنی ۵ سال هم از عمر آنها گذشته، اما همچنان تردد دارند.
وی ادامه داد: فرسودگی ناوگان ما در حوزه باری بسیار شدیدتر است و حدود ۱۴۰ هزار خودرو این بخش باید اسقاط شوند. در حال حاضر با فرض اینکه شرایط ایده آل باشد یعنی هم تولید خودرو سنگین و هم واردات انجام شود، آمار داده شده درست باشد و سالانه ۱۳ هزار خودرو به ناوگان حمل ونقل تزریق شود، حدود ۱۰ سال طول می کشد تا به نقطه صفر برسیم.
تاثیر بودجه کتمان پذیر نیست اما...
مجیدی نژاد درباره تاثیر بودجه در اجرای قانون هوای پاک، اظهار کرد: اجرای قانون هوای پاک بیش از بودجه، نیازمند اصلاح رویکرد و کار کارشناسی است. به عنوان نمونه باید کار کارشناسی دقیقی در زمینه نوسازی ناوگان انجام و در چارچوب مناسب و دقیقی این امکان فراهم می شد که خودروهای فرسوده اسقاط شوند و ناوگان، خود را نوسازی کند. موضوع اجرای قانون هوای پاک باتوجه به اینکه نهادهای متعددی در آن تکالیفی دارند، پیچیده است. در این قانون، بودجه مهم است و بدون شک ارزش های ریالی را نمی توان نادیده گرفت؛ به بیان واضح تر تاثیر بودجه کتمان پذیر نیست، اما پیش از بررسی بودجه این سوال مطرح است که تاکنون در راستای این قانون چه عملکردی داشته ایم که اکنون بودجه آن را به محاق می برد؟ پاسخ روشن است. در این زمینه هیچ اقدامی انجام نشده است. مجیدی نژاد در پایان در بیان راهکاری کوتاه مدت برای اجرایی شدن قانون هوای پاک گفت: در گام نخست باید کار کارشناسی انجام شود، چراکه قانون هوای پاک در کلیت ایراداتی دارد و نیازمند اصلاحات اساسی است. واقعیت این است که در بسیاری از بخش ها، به دلیل نداشتن مطالعات علمی و بررسی های کارشناسی برعکس تمام کشورهای جهان عمل می کنیم. به عنوان نمونه در کشورهای دیگر برخی از خودروهای فرسوده خارج از شهرها تردد می کنند، اما در کشور ما در زمان فرسودگی این خودروها را درون شهر به کار می گیریم و این گونه است که ناوگان درون شهری ما فرسوده تر از ناوگان برون شهری است.
سخن پایانی
بنا بر این گزارش، علاوه بر بودجه که قطعا نقش بسیار مهمی در اجرای قانون هوای پاک دارد، مولفه های دیگری همچون شفافیت درباره عملکرد نهادهای گوناگون به عنوان متولیان امر که به طور مستقیم و غیرمستقیم در اجرای قانون هوای پاک دخیل هستند می تواند بسیار تاثیرگذار باشد و قانون هوای پاک را از نوشته های روی کاغذ به مرحله اجرا نزدیک تر کند.
