فرشته نجات در بحران‌ها
معضلات زیست‌محیطی جدا از مسئله آلودگی هوا در کشور ما کم نیستند و سازمانی به نام حفاظت از محیط‌زیست سال‌ها در تکاپوی حل آنها است.
موضوع حفاظت محیط زیست نظیر بسیاری از موضوعات دیگر می تواند با کمک فناوری پیشرفت کند و خوشبختانه این نگرش در بیشتر مدیران مربوطه شکل گرفته است. به گفته بسیاری از کارشناسان، نیاز امروز محیط زیست ایران، بهره مندی از دانش روز و برگزاری دوره های مختلف آموزشی داخل و خارج کشور برای کارشناسان محیط زیست است. تغییرات اقلیم مسئله آب، تنوع زیستی، آلودگی و فرسایش خاک را در کشور تشدید می کند. بی شک استفاده از علوم رایانه ای و دیگر ابزارهای فناورانه از دیرباز کمک حال بحران محیط زیست در کشور بوده است.صمت در این گزارش به اهمیت کاربرد فناوری برای رهایی از تنش های تهدیدکننده ناشی از بحران های زیست محیطی پرداخته است.
بشر در راه مهندسی طبیعت
حسین خواجه پور، کارشناس تغییر در گفت وگو با صمت درباره تاثیر فناوری در بهبود و تعدیل آثار تغییر اقلیم و بحران های برخاسته از آن گفت: نزدیک به یک دهه می شود که انسان در تلاش است با دخل و تصرف عامدانه در طبیعت با حداقل آسیب از آن، بهره برداری هدفمند داشته باشد. به این روند، ژئواینجینیرینگ می گویند که کاربران به واسطه فناوری در طبیعت مهندسی می کنند. هدف تعدیل آثار تغییر اقلیم است. افراد می خواهند با استفاده از فناوری های مختلف و دستکاری در طبیعت با حداقل آسیب از آن بهره مندتر شوند، اما واقعیت این است که زمانی متوجه خطاهای انسانی می شویم که طبیعت پیامدهای آن را با گذشت زمان نشان دهد. در واقع، هنوز نمی دانیم که چه تاثیراتی بر محیط زیست دارد. برای مثال، بارورسازی ابرها راهکاری است که به نوعی دخل و تصرف در چرخه آب محسوب می شود.به گفته خواجه پور، این فرآیند، تراز چرخه آب در طبیعت را برهم می زند، حال اینکه چقدر تاثیر منفی بر طبیعت دارد، هنوز معلوم نیست که ایجاد باران مصنوعی چه پیامدهایی در بلندمدت خواهد داشت. گفتنی است، تاکنون به عنوان یک راهکار پرهزینه به آن پرداخته شده که تبعات محیط زیستی حادی هم نداشته است.
جان سالم به در می بریم
وی بااشاره به اینکه در نهایت با کمک فناوری می توان از تنش های حاد زیست محیطی جست، گفت: امیدواریم که بتوان با صرف هزینه و کاربرد فناوری از آثار زیانباری که بر طبیعت تحمیل کردیم، جان سالم به در ببریم. تغییر اقلیم مقیاس وسیعی را در بر می گیرد و اگر بخواهیم از فناوری برای جبران خسارت های آن بهره بگیریم، هزینه های زیادی را باید صرف کنیم. بنابراین، بسیار به صرفه تر خواهد بود که از بروز آنها پیشگیری کنیم، نه اینکه بعد از به وجود آمدن آن بخواهیم آثار آن را با توان فناوری تعدیل کنیم.
همیشه پیشگیری بهتر از درمان بوده است
این کارشناس تغییر اقلیم گفت: تنش های زیست محیطی شبیه بیماری است و از آنجایی که همیشه پیشگیری بهتر از درمان بوده، روندهای پیشگیرانه هزینه کمتری را تحمیل می کنند تا روندهایی که رویکرد درمانی دارند. به عبارت دیگر، هزینه های پیشگیری، یک نهم هزینه های جبران خسارت ها است. به همین دلیل، در حوزه تغییر اقلیم راهکارهای پیشگیرانه منطقی تر و سازگارانه تر از درمان است. زمان مولفه ای است که برای جبران خسارت ها و پیگیری روندهای پیشگیرانه اهمیت زیادی دارد. به همین سبب، اگر در زمان مناسب رفتار استانداردی با طبیعت نداشته باشیم، باید برای درمان هزینه بیشتری کنیم. علاوه بر آن، لازم است از تشدید شرایط هم در آینده بکاهیم.
وی افزود: خسارت های آنی تغییرات اقلیمی باعث شده است که نسل امروز بشر بیشتر به فکر زمان حال و اکنون خود باشد و تلاشی برای بهبود وضعیت برای نسل های آتی نکند. در واقع، بیشتر تصمیم گیران معتقدند نسل آینده فکری به حال خودش می کند و ما امروز مسئول خودمان هستیم. چنین موضوعی نیز مسئله مهم احزاب و گروه هایی است که رویکردهای مختلفی در بحث تغییر اقلیم دارند.
بحران ها رفع می شوند
خواجه پور گفت: تاکنون فناوری کارنامه درخشانی از خود برجای گذاشته است. برای مثال، زمانی که بیشتر جوامع در آستانه بحران غذایی بودند، با تولید کودهای شیمیایی و زیستی، این بحران تا حد زیادی حل شد یا در مثال دیگر، وقتی با سوراخ شدن لایه ازن مواجه بودیم، با کمک فناوری توانستیم آنها را رفع و رجوع کنیم. بنابراین، موفقیت هایی هم وجود داشته است که توانسته شرایط طبیعی را برای نسل بشر راحت تر کند و او را از بحران نجات دهد و جلوی بدتر شدن شرایط را بگیرد. در کل، این یک واقعیت است که بشر می تواند با ابزارهای فناورانه در مواجه با محدودیت ها و تنش های طبیعی سازگاری داشته باشد.
به گفته وی، به طورقطع در آینده، انتشار گازهای گلخانه ای کمتر از امروز خواهد بود، چرا که فناوری روزبه روز در حال پیشرفت است. بنابراین، می توانیم امیدوار به فناوری برای کمک به خودمان در مواقع بحران ی باشیم، اما اینکه از فناوری انتظار پیشگیری از بحران را داشته باشیم، در حالی که بهره برداری از منابع طبیعی رو به افزایش باشد، امری محال است.
ابزارهای فناورانه، یار وفادار محیط زیست
در ادامه حمیدرضا سلیمانی، رئیس مرکز نوآوری و فناوری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت وگو با صمت گفت: دست کم در 3 دهه گذشته با بحران ها و تهدیدات زیست محیطی مختلفی روبه رو شدیم که به 2 بخش چالش های نرم افزاری و سخت افزاری تقسیم بندی می شود. برای حل چالش های نرم افزاری می توان با ایده پردازی و با کمک آموزش، ظرفیت ها و مسئولیت های اجتماعی را ارتقا دهیم، اما برای حل چالش های سخت افزاری، فناوری یکی از اصلی ترین ابزارهایی است که می توان با بکارگیری آن به تعدیل بحران ها پرداخت. وی بااشاره به اینکه فناوری ها می توانند تعدیل کننده مهمی در حل معضلات زیست محیطی به حساب بیایند، افزود: فناوری هایی که در راستای حل معضلات زیست محیطی به کاربرده می شوند، نه تنها تقابلی با محیط زیست ندارند، بلکه همراستا با سلامت محیط هم هستند. در واقع، امروز به دلیل مشکلات اقتصادی و اجتماعی محدودیت هایی وجود دارد که می توان با کاربرد ابزارهای فناورانه در بخش های مانیتورینگ، ارزیابی، کنترل، مدیریت در توسعه و حتی در بهره برداری از بخش های مختلف محیط زیست، تا حدی از محدودیت ها کاست. سلیمانی افزود: واضح است که همواره محدودیت هایی برای زندگی راحت وجود داشته و دارد که می توان از فناوری برای غلبه بر آنها استفاده کنیم و به لحاظ کمی و کیفی فعالیت های خود را سامان دهیم. برای مثال، روزگاری، بیشتر ساختمان های ساخته شده در شهرها یک یا دوطبقه بود وکمابیش آسانسور در هیچ خانه ای وجود نداشت، اما وقتی بلندمرتبه سازی رواج یافت، آسانسور از کالای لوکس تبدیل به یک ابزار مهم شد که الزام نصب آن به وجود آمد. در این مثال، فناوری کمک شایانی به بهره وری از زمین کرده است.
کاهش تنش های اقلیمی با کمک تکنولوژی
به گفته وی، برای مدیریت منابع طبیعی با اینکه هنوز به نقطه اجبار در استفاده از فناوری نرسیده ایم، اما نیاز آن احساس می شود. گفتنی است، استفاده از ابزارهای مختلف نه تنها کار انسان را راحت کرده، بلکه منجر به کاهش هزینه ها هم شده است. در واقع، استفاده از ابزارهای فناورانه کیفیت مناسبی را از منابع در اختیار ما می گذارد و اگر این ابزارها را به نحو مطلوبی استفاده نکنیم، به طورحتم دچار تنش و مشکلاتی هم خواهیم شد.
رفاه، عامل آسیب به محیط زیست
این کارشناس گفت: دغدغه هایی از جنس ورود به دوران بحران ها و تنش های اقلیمی در سطح افکار عمومی وجود دارد که در چند سال گذشته فراگیر شده است. باید گفت برای مدیریت عرصه های مرتبط به منابع طبیعی و سرزمین، ملزم به رعایت الزاماتی به منظور بهره وری و تخصیص آن به نیازها هستیم. سمت وسوی حرکت و استفاده از منابع در راستای رفاه بیشتر و فشار بر آن هم روزبه روز افزایش یافته است. بر همین اساس، در کشورهای توسعه یافته تفاوتی قائل شدند و برای تامین معیشت، بهره برداری مستقیم از منابع را کنار گذاشتند. در حقیقت، در شرایطی که تمامی نیازها از منابع طبیعی بدون کمک فناوری رفع شوند؛ این فشار از حالت عادی خارج می شود و تخریب انجام می گیرد. تشدید و تغییر کاربری ها در دهه های اخیر یکی از حوزه هایی است که باید برای آسیب کمتر از فناوری بهره گرفت.
تغییر نکنیم، محکوم به تخریب خواهیم بود
وی ادامه داد: در منابع طبیعی محدودیت مالی و انسانی داریم و اگر بخواهیم با ابراز و استراتژی که ۳۰ یا ۴۰ سال پیش داشتیم و با همان نیروی انسانی و منابع مالی از آن بهره برداری کنیم، سناریو تخریب محیط زیست تکرار می شود و روزبه روز شاهد آثار زیانبار این فشار خواهیم بود. بنابراین، فناوری کمک های بیشتری در تعدیل معضلات این چنینی ارائه می دهد. مهاجرت های انسانی و کمبود غذا یکی از اصلی ترین چالش هایی است که امروز شاهد آن هستیم؛ امروز دامنه های شمالی رشته کوه البرز و زاگرس در کشورمان مقصد مهاجران انسانی هستند، همچنین مناطق جنگلی دیگر هم، مقصد مهاجران است. گفتنی است، توسعه غیرقابل کنترل شهرها همه و همه منجر به فشار به منابع شده، به گونه ای که نیاز به مصرف را هم افزایش داده است.به گفته سلیمانی، در یک دهه اخیر بارزترین مشکلی که در منطقه شمال کشور مشاهده می شد، بحث دفع زباله بود، اما امروز این تنها یک مشکل کوچک است و مشکلات کلان تر و بزرگ تری دامن این منطقه را به دلیل دست اندازی به طبیعت گرفته است.
مانیتورینگ زمین
وی افزود: باتوجه به اینکه مصرف بیش از اندازه باعث استفاده چندبرابری از خاک در کشورمان شده است، به گونه ای که جزو رتبه های اول در فرسایش خاک به شمار می رویم، کاربرد مانیتورینگ و تحلیل همه جانبه منابع با ابزارهای فناورانه می تواند دید روشن تری از نحوه استفاده از زمین ارائه بدهد. به طورمعمول سیستم های مانیتورینگ به رصد آسیب ها می پردازد و می توان با استفاده از آن به روش های گوناگون بهره برداری از منابع که آسیب کمتری به دنبال دارد، دست یافت. وی بااشاره به رصدهای مربوط به حفاظت و نظارت بر منابع گفت: می توان با استفاده از تصاویر ماهواره ای تغییرات را در زمین و پوشش گیاهی رصد یا می توان از دوربین های نظارتی استفاده کرد که تا شعاع چند کیلومتر را پوشش می دهد، حتی می توان از نیروی انسانی در قالب یگان حفاظت، تغییرات را رصد کرد. همه اینها نمونه هایی از کاربرد فناوری برای تعدیل تنش ها هستند. سلیمانی درباره کاربرد فناوری در فرآیند احیای اراضی گفت: از آنجایی که بسیاری از اراضی کشور به دلیل چالش های تغییر اقلیم و فعالیت های انسانی تخریب شده اند، شرایط شکننده شده است. اگر خواهان به ثمر رسیدن یک فرآیند درخور هستیم، باید راهکارهای سازگارانه را در پیش بگیریم. در واقع، برای احیای اراضی بیابانی باید به دنبال گیاهی برویم که مقاوم به کم آبی و خشکی باشد که فناوری در این باره کارساز خواهد بود، یعنی از گیاهی استفاده کنیم که با استفاده از کشت بافت تولید شود و با شرایط موجود سازگاری بهتری داشته باشد، همچنین چوب بهتری دارد و فیبر مناسب تری هم تولید می کند و در عین حال، آب کمتری هم می خواهد. در این مثال هم، فناوری به کمک طبیعت برای نگهداشت ماهیت آن به کار گرفته می شود.
در مقابـــل جهــان پاسخگو باشیم
وی گفت: علم و فناوری ابزاری برای سازگاری است. یکی از منابع اصلی آلوده کردن محیط زیست صنعت است. از آنجایی که ایران جزو ۱۰ کشور تولیدکننده گازهای گلخانه ای است، وقتی آلاینده های زیست محیطی که منشأ صنعتی دارند، تولید می شوند، بعد و آثار جهانی هم دارد، چرا که مرز نمی شناسد و مسئولیت ما در قبال سایر کشورها امری حتمی است؛ در این بخش هم با کمک فناوری می توانیم توان سازگارانه خود را ارتقا دهیم.
سخن پایانی
در بحث مقابله با تغییر اقلیم، ۲ رویکرد اصلی وجود دارد؛ نخست، کاهش انتشار و دوم، پیگیری رویکرد سازگارانه. در توسعه روندهای سازگارانه، آن اصولی که به پوشش گیاهی و منابع طبیعی برمی گردد، بخش آسان ماجرا است، به گونه ای که راهکارهای زیادی تاکنون پیشنهاد شده، اما برای کاهش انتشار، استفاده از فناوری به منظور افزایش راندمان استفاده از ابزارهایی که افیشنسی (سودمندی) بالایی دارند، یک اقدام ضروری به حساب می آید؛ برای مثال، کنترل گاز فلر در پایین دست. باتوجه به موارد گفته شده، از آنجایی که به عنوان یک کشور نفتخیز شناخته می شویم، برای ادامه فعالیت های صنعتی باید راهکارهای سازگارانه را عملیاتی کنیم و با فناوری بتوانیم پوشش گیاهی بیشتری تولید و حتی کربن را در خاک ذخیره کنیم و هرچقدر بتوانیم چنین راهکاری را درپیش بگیریم، به نوعی به آن سازگاری مطلوب نزدیک تر خواهیم شد.
