امید به حفظ بقا
امروزه، فرسودگی ماشین‌آلات معدنی، به چالش اصلی حوزه معدن تبدیل شده و کارآیی این بخش را به‌میزان قابل‌توجهی، محدود کرده است. هرچه عمر ماشین‌آلات معدنی، افزایش یابد، کارآیی خود را از دست می‌دهند و این موضوع سبب کاهش بهره‌وری خواهد شد. تصور کنید، یک ماشین معدنی که عمر آن از ۲۰ سال گذشته است، چطور می‌تواند در زمینه اکتشاف یا استخراج، بالاترین میزان بهره‌وری را داشته باشد؟ معادن کشور در زمینه ماشین‌آلات، به تکنولوژی و فناوری‌های جدید نیاز دارند تا بتوانند به‌میزان کارآیی که مدنظرشان است، برسند. باتوجه به پیگیری‌های فعالان معدن و مسئولان این حوزه، مقرر شده است که تسهیلات جدیدی برای واردات ماشین‌آلات معدنی در نظر گرفته شود.
اهمیت معدن کمتر از نفت نیست
بخش معدن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محرک‌ها، پیشران اقتصاد و توسعه‌یافتگی در کشورهای معدن‌خیز از جمله ایران به‌شمار می‌رود. اهمیت بخش معدن در کشور کمتر از نفت نیست، در نتیجه توسعه این بخش سبب توسعه اقتصادی کشور می‌شود. باید توجه داشت که ماشین‌آلات معدنی بخش مهمی از فرآیند استخراج و سود بخش معدن کشور را به خود اختصاص داده و با فرسوده شدن ماشین‌آلات معدنی، بازدهی بخش معدن کشور نیز کاهش یافته است. در حال حاضر دستگاه‌هایی با عمر بیشتر از ۲۰ سال، بیشترین تعداد ماشین‌آلات معدنی را به خود اختصاص داده‌اند. در حالی که عمر مفید این دستگاه‌ها متوسط بین 5 تا ۱۵سال است و آمار نشان می‌دهد که تعداد این دستگاه‌ها حدود هشت‌برابر ماشین‌آلات با عمر کمتر از ۵ سال است.
تعداد بالای ماشین‌آلات با عمر بیش از ۲۰ سال، می‌تواند زنگ خطری برای معادن باشد؛ چراکه علاوه بر ایجاد خطرات جانی، هزینه‌های گزافی نیز بر دوش معدنداران می‌گذارد. در واقع با بالاتر رفتن عمر ماشین‌آلات، مصرف سوخت، هزینه‌های نگهداری و تهیه قطعات یدکی برای معدنکاران، همزمان با افت بازده تولید، افزایش می‌یابد.
تسهیلات جدید برای واردات ماشین‌آلات معدنی
وزارت صنعت، معدن و تجارت برنامه گسترده‌ای برای تسهیل واردات ماشین‌آلات معدنی با عمر ۵ تا ۱۰ سال در دستور کار دارد تا روند نوسازی دستگاه‌های معادن تسریع یابد.
چندی قبل، معاون امور معادن و صنایع‌معدنی وزارت صمت، بااشاره به اینکه این وزارت برنامه گسترده‌ای را برای نوسازی ماشین‌آلات فرسوده معادن کشور در دستور کار قرار داده است، گفت: بیش از ۳۵هزار دستگاه ماشین‌آلات فعال در معادن کشور وجود دارد که بخش عمده‌ای از آنها عمری بالای ۲۰ سال دارند و این موضوع باعث شده است نوسازی این ماشین‌آلات به یکی از اولویت‌های اصلی وزارتخانه تبدیل شود.
وجیه‌اله جعفری افزود: در 2 تا 3 سال اخیر، روند واردات ماشین‌آلات معدنی تسهیل شده و مجوزهای لازم برای واردات ماشین‌آلات با عمر ۵ تا ۱۰ سال صادر شده که بخشی از نیاز کشور را تامین کرده است، هرچند تامین ارز همچنان یکی از چالش‌های اصلی این حوزه است، اما فعالان معدنی نسبت به گذشته، فعالیت بیشتری در این زمینه داشته‌اند.
وی همچنین به تصمیم شورای‌عالی معادن اشاره کرد که برای حمایت از واحدهای معدنی، استخراج واقعی آنها در دوره چهارماهه پایانی سال ۱۴۰۳ و از خرداد تا شهریور ۱۴۰۴ را مبنای محاسبه حقوق دولتی قرار داده است. این تصمیم کمک می‌کند تا مشکلات واحدها برطرف شده و مجوزهای آنها تمدید شود. براساس این گزارش، برای رفع مشکلات مالی واحدهای معدنی، وزارت صمت طرح انتشار گواهی سپرده طلا را اجرا کرده است که به مردم امکان می‌دهد حتی به مقدار کم این اوراق را خریداری کنند و از سود افزایش نرخ طلا بهره‌مند شوند. این اقدام به جمع‌آوری نقدینگی و تامین مالی واحدهایی که امکان فروش محصول نداشته‌اند، کمک کرده است. همچنین این مدل مالی برای سایر مواد معدنی نیز در دست طراحی است تا منابع مالی بیشتری برای توسعه بخش معدن جذب شود.
این برنامه‌ها علاوه بر نوسازی ماشین‌آلات، با هدف تقویت تولید، حمایت از سرمایه‌گذاری و افزایش بهره‌وری بخش معدنی کشور اجرا می‌شوند و نشانه‌ای از توجه ویژه وزارت صمت به بهبود زیرساخت‌ها و رفع چالش‌های صنعت معدن است.
معادن با ماشین‌آلات فرسوده، توان ادامه ندارند
حمیدرضا شرافت، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی یزد، در ارتباط با وضعیت فرسودگی ماشین‌آلات معدنی به صمت گفت: فرسودگی ماشین‌آلات معدنی و سوخت گران را می‌توان ۲ چالش اصلی در حوزه معدن نام برد. در حال حاضر شاهد افزایش بیش از ۲۰ درصدی نرخ سوخت معادن هستیم و نرخ آن به بیش از ۸هزار و۵۰۰ تومان در بازه الگوی مصرف رسیده است، این رقم حدود ۳۰ برابر نرخ سوخت در سایر بخش‌هاست و بدون تردید پیامدهای سنگینی برای حوزه معدن به‌همراه دارد. افزایش ناگهانی این هزینه‌های عملیات خاکی در بخش معدن در شرایط کنونی کشور، علاوه بر تعطیلی معادن، تبعات اجتماعی جبران‌ناپذیری نیز خواهد داشت.
شرافت ادامه داد: مهم‌ترین علت مصرف بالای سوخت در ماشین‌آلات معدنی را باید فرسودگی ناوگان در این حوزه نام برد. ماشین‌آلاتی که در معادن ایران به‌کار گرفته می‌شوند، غالبا مربوط به دهه ۹۰ میلادی هستند و با فناوری روز دنیا فاصله زیادی دارند، این مهم باید در تعریف الگوی مصرف در آیین‌نامه اجرایی بند پ ماده ۱۴ قانون برنامه هفتم حتما در نظر گرفته شود.
وی گفت: فرآیند تخصیص ارز برای نوسازی ناوگان معدنی را باید یک چالش مهم در حوزه معدن دانست. مشکلات سامانه جامع تجارت و عدم‌ثبات فرآیندهای طراحی‌شده در کنار فرآیند بسیار طولانی ثبت‌سفارش تا تخصیص ارز یکی از مهم‌ترین موانع نوسازی ماشین‌آلات معدنی است. اینکه پیمانکار را مشابه بازرگان در تخصیص ارز در نظر می‌گیرند، روند غلطی است، چراکه ماشین‌آلات و قطعات یدکی ابزار اصلی فعالیت و تولید خدمات برای یک پیمانکار محسوب می‌شود. اما وقتی اصرار به استفاده از سهمیه بازرگانی و به‌تبع آن، ثبت فاکتور فروش اقلام واردشده در سامانه جامع وجود دارد، معنای آن نبود درک صحیح نسبت به ماهیت عملیات معدنی است.
وی افزود: پیمانکاری که براساس قیمت‌های سنوات قبل از تصویب برنامه هفتم در مناقصه برنده شده و قرارداد بسته است، نمی‌تواند این مابه‌التفاوت را از جیب خود پرداخت کند. این در حالی است که اکنون هیچ سازکاری برای جبران این اختلاف قیمت‌ها وجود ندارد.
در حال حاضر شرایط ارزی کشور به‌طورلحظه‌ای در حال تغییر بوده و پیچیدگی‌های تخصیص ارز نسبت به گذشته به‌مراتب بیشتر شده است، امیدواریم این فرآیند به‌سمتی پیش برود که فعالان معدنی بتوانند بدون دغدغه، تجهیزات موردنیاز خود را تامین کنند.
مهم‌ترین چالش برای هوشمندسازی معادن
غفار مدنی، کارشناس ارشد صنایع معدنی در ارتباط با وجود ماشین‌آلات فرسوده در بخش معدن کشور به صمت گفت: مهم‌ترین چالش برای هوشمندسازی معادن، ماشین‌آلات فرسوده و دسترسی نداشتن به ماشین‌آلات روز معدنی و راهسازی است. در سطح حکمرانی، هوشمندسازی معادن به شفاف‌سازی منجر می‌شود و اختلافاتی را که درباره عدالت مالیاتی و اخذ حقوق دولتی وجود دارد، به‌طرز قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. همچنین یارانه‌هایی که دولت به مجموعه‌های معدنی می‌دهد، شفاف می‌شود. دولت در حال حاضر در حوزه سوخت به معادن یارانه اختصاص می‌دهد که شاید در برخی موارد، انطباقی با واقعیت مصرف معادن نداشته باشد.
مدنی ادامه داد: ذخایر مجموعه‌های معدنی معمولا به‌صورت پراکنده در ۵ تا ۱۰ نقطه و بیشتر قرار گرفته‌اند که ممکن است از نظر جغرافیایی فاصله چند ده کیلومتری داشته باشند؛ بنابراین مدیریت کردن ذخایر به‌صورت گذشته هزینه بسیار بالایی دارد، اما بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته در حوزه معدن به‌صورت هوشمند، مدیریت این ذخایر را انجام می‌دهند.
ماشین‌آلات فرسوده و فعالیت ناایمن کارگران
وی گفت: متاسفانه ماشین‌آلات فرسوده مانعی در برابر استخراج ایمن برای کارگران در این بخش شده است. اگرچه هوشمندسازی بخش معدن از نیازهای ضروری است و مهم‌ترین دستاوردهای آن، افزایش بهره‌وری در سطح بنگاهی، کاهش هزینه‌ها و شفاف و قابل‌کنترل شدن عملیات معدنی به‌صورت کنترل از راه دور خواهد بود، اما هیچ فعال حوزه معدنی نمی‌تواند با زیرساخت مکانیکی، عمر ماشین‌آلات ۱۵ تا ۲۰ساله معدنی را هوشمند کند، ضمن اینکه برای نوسازی ماشین‌آلات، قوانین موجود و نرخ بسیار بالا به‌عنوان مانعی جدی وجود دارند.
وی افزود: ما امروز به تعداد قابل‌توجهی ماشین‌آلات معدنی نیاز داریم و آمار ۱۰هزار یا ۱۲هزار دستگاه درست نیست، نیاز حقیقی بخش معدن ۲ تا ۳ هزار دستگاه ماشین‌آلات معدنی است. تصویب مقرراتی که عمر ماشین‌آلات را تا ۱۰سال پایین آورد، به‌ضرر معادن و تولیدکننده است. در حال حاضر ۶۷ هزار دستگاه ماشین‌آلات برداشت و حمل در معادن فعال هستند و از این تعداد ۱۰هزار دستگاه بالای ۳۰ سال هستند و قابلیت استفاده ندارند. عمر میانگین ماشین‌آلات برداشت و حمل در معادن کشور ۱۸سال است، دلیل افزایش سن ماشین‌آلات معدنی، محدودیت‌هایی است که برای واردات وضع شده و راهکار بهبود این وضع، کاهش موانع واردات است، اما نباید از واردات با پرداخت تسهیلات حمایت کنیم.
بخش زیادی از تولیدات داخل به‌صورت مونتاژ است و ارز از کشور برای آن خارج می‌شود. بیشتر تولیدات داخلی در بخش ماشین‌آلات راهسازی است و امروز به‌جز چند دستگاه، تولید ماشین‌آلات معدنی نداریم.
سخن پایانی
در سال‌های اخیر باوجود عامل تحریم‌های ظالمانه، افزایش نرخ ارز و سقوط ارزش پول ملی و مدیریت و سیاست‌گذاری نادرست در زنجیره تولید، نگهداری، واردات و توزیع ماشین‌آلات سنگین این بخش از زنجیره تولید معادن دچار آسیب جدی و جبران‌ناپذیری شده است که در صورت تداوم، بخش معدن را به‌طورکامل زمینگیر خواهد کرد.
