گرهی که با دست باز می‌شود

امروزه بیش از نصف جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند. آمارهای سازمان ملل نشان می‌دهد تا سال ۲۰۵۰، این رقم به حدود ۷۰ درصد افزایش خواهد یافت. در چنین وضعیتی، تردد انبوه خودروها و شهروندان در سراسر ابرشهرها و کلانشهرهای دنیا بار سنگینی بر سیستم‌های حمل‌ونقل و سایر زیرساخت‌های شهری وارد خواهد کرد. این پیش‌بینی هولناک مدیران شهری را بر آن داشته که از همین امروز به‌دنبال ارائه راهکارهای نوینی با اتکا به فناوری‌های پیشرفته برای حل معضلات شهری از جمله فضای پارک در کلانشهرهای دنیا باشند. مشکلی که تقریبا تمام کلانشهرهای ایران نیز با آن مواجهند و هنوز تدابیر کارآمدی برای رفع این مشکل اندیشیده و اجرایی نشده است. این چنین است که گره معضل پارکینگ در بافت شهری هر روز کورتر می‌شود.

کمبود پارکینگ، بار ترافیک شهری را زیاد می‌کند

سوده نجفی، رئیس کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران، با تاکید بر پیچیدگی روزافزون معضل ترافیک، اعلام کرد: دیگر نمی‌توان ترافیک را یک مسئله ساده و تک‌بعدی دانست؛ این چالش به یک معضل گسترده فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است.

رئیس کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران در گفت‌وگو با برنا بااشاره به افزایش ساعت‌های اوج ترافیک، توضیح داد: مدت‌زمان اوج ترافیک در تهران، که در گذشته حدود ۵ ساعت از روز بود، حالا به ۱۰ ساعت افزایش یافته است. این وضعیت که زمانی محدود به عصرها و آغاز شب بود، اکنون تا نیمه‌های شب ادامه دارد و بحران تازه‌ای را پدید آورده است.

نجفی به تاثیرات جسمی و روحی ناشی از ترافیک پرداخت و گفت: ترافیک تنها زمان شهروندان را تلف نمی‌کند؛ بلکه تاثیرات روانی مثل افزایش اضطراب و خستگی را نیز به‌همراه دارد. برای رفع این معضل، ضروری است که ابتدا بررسی عمیق و عارضه‌سنجی دقیقی انجام گیرد و سپس با شناسایی دقیق چالش‌ها، راه‌حل‌هایی عملیاتی طراحی و اجرا شود.

وی در ادامه به دلایل این معضل اشاره کرد و مواردی چون تولید سالانه ۱۵۰هزار خودرو جدید، نقص‌های موجود در سیستم‌های چراغ‌های راهنمایی و رانندگی و طولانی بودن مدت زمان توقف پشت چراغ قرمز را از مهم‌ترین عوامل موثر دانست. وی این مشکلات را نیازمند مطالعات عمیق ترافیکی و تحول در سازکارها توصیف کرد.

نجفی بااشاره به مشکل کمبود پارکینگ در سطح شهر تهران گفت: کمبود پارکینگ باعث شده است شهروندان زمان زیادی را صرف یافتن جای پارک کنند. این مسئله نه‌تنها باعث اتلاف وقت می‌شود، بلکه به تشدید ترافیک نیز دامن می‌زند. وی همچنین خاطرنشان کرد: پارک دوبل خودروها که به‌دلیل نبود فضای کافی برای پارک انجام می‌شود، خود یکی از علل افزایش حجم ترافیک شهری است.

رئیس کمیته سلامت شورای اسلامی شهر تهران تاکید کرد؛ حل معضل ترافیک و کمبود پارکینگ تنها از طریق توسعه گسترده حمل‌ونقل عمومی امکان‌پذیر است. وی بیان کرد: تامین، بروزرسانی و گسترش زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی باید به‌عنوان یک اولویت ملی و حتی فراملی مورد بررسی و بودجه‌گذاری قرار گیرد. این امر نیازمند همکاری و توجه جدی دولت است.

نجفی بر ضرورت استفاده از طرح‌های نوآورانه تاکید کرد و گفت: بهره‌گیری از توانمندی‌های نخبگان و طرح‌های استارت‌آپی می‌تواند راه‌حل‌های هوشمند و موثری برای کاهش ترافیک و بهبود حمل‌ونقل فراهم کند. وی همچنین پیشنهاد کرد مطالعات تطبیقی با شهرهای پیشرفته جهان انجام گیرد تا از تجارب موفق در مدیریت ترافیک شهری آنها بهره گرفته شود.

تکمیل پارکینگ‌های نیمه‌کاره در دستور کار

سیدمحمد آقامیری درباره ساخت، تکمیل و ایمن‌سازی پارکینگ‌های موجود در تهران در سال ۱۴۰۴، اظهار کرد: تکمیل پارکینگ‌های نیمه‌کاره در دستور کار قرار دارد، علاوه بر این ساخت پارکینگ‌های جدید نیز دنبال خواهد شد، اما اولویت‌بندی براساس نظرات کارشناسی مهندسان مشاور انجام می‌شود.

به گزارش مهر آقامیری اضافه کرد: یکی دیگر از مباحث موردتوجه در سال آینده، احداث پارکینگ‌های مکانیزه است، اما هنوز تعداد پارکینگ‌ها مشخص نیست و ساخت آنها به نظر تخصصی مشاوران نیاز دارد. به هر شکل، بودجه برای ساخت و تکمیل پارکینگ‌ها در پایتخت پیش‌بینی شده است. باید پروژه‌ها طراحی شود و برآورد نرخ انجام گیرد تا مشاهده شود که براساس بودجه پیش‌بینی‌شده، چه تعداد پارکینگ می‌توان ساخت.

رئیس کمیته عمران شورای اسلامی شهر تهران با بیان اینکه پارک حاشیه‌ای در پایتخت هنوز برنامه مدون و کاملی ندارد، گفت: سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران باید برنامه خود را ارائه دهد تا پارک حاشیه‌ای بتواند با نظم بیشتری در سطح شهر اجرایی شود.

وی افزود: مردم از پارک حاشیه‌ای استفاده می‌کنند اما در عمل شهرداری تهران بهره‌ای از آن نمی‌برد. عده‌ای در معابر مستقر می‌شوند و از مردم هزینه پارک دریافت می‌کنند و شهرداری هیچ‌گونه سودی از آن نمی‌برد. به‌همین‌واسطه باید برنامه مدون آن ارائه شود تا بتوان از این طرح درآمد پایدار داشت.

آسیب‌های اجتماعی بی‌پارکینگی

سال‌هاست که موضوع پارکینگ عمومی دغدغه روزانه مردم و تیتر مطبوعات و رسانه‌ها است. این معضل شهری در مسائل و آسیب‌های اجتماعی نیز بی‌تاثیر نبوده و علاوه بر افزایش عصبانیت اجتماعی و آسیب‌های روحی، پیامدهایی همچون آلودگی هوا، کاهش سرعت شهر، تاخیر در فعالیت روزمره شهروندان، افزایش ترافیک و عوارض بسیاری را به‌همراه داشته است.

طبق گزارش‌های رسمی و غیررسمی، هر تهرانی روزانه برای هربار پارک کردن ۲۰ دقیقه تا نیم ساعت باید معطل باشد که علاوه بر عصبانیت، مصرف بالای سوخت و آلودگی هوا را نیز در پی دارد. چنانچه این عدد درست باشد، اگر روزانه حداقل ۲ میلیون خودرو در سطح شهر تردد کنند و با احتساب مصرف میانگین ۱۰ لیتر در ساعت (به‌دلیل تردد درون‌شهری) هر خودرو، خواهیم دید با برطرف شدن معضل پارکینگ روزانه ۷ میلیون لیتر سوخت صرفه‌جویی می‌شود. این اعداد با در نظر گرفتن خودروهای غیربومی و همچنین مصرف بالای خودروهای فرسوده می‌تواند بیش از محاسبه بالا باشد که در نتیجه قدمی بزرگ در کاهش آلودگی و مصرف سوخت است؛ آلودگی که در شرایط عادی هضم آن از توان پایتخت خارج است و رفع همین مسئله می‌تواند بار بزرگی را از دوش شهر بردارد.

فاصله معنادار موجودی پارکینگ با نیاز شهری

باتوجه به شواهد و قرائن به‌نظر می‌رسد شهرداری تهران نه‌تنها در تامین پارکینگ، بلکه در تحمیل اجرای قانون پارکینگ نیز با چالش مواجه است. چنانچه باوجود تاکید بر تامین قطعی و احداث پارکینگ موردنیاز برای تمامی واحدهای تولیدی و تمام ساخت‌وسازهای شهری در بند ۱-۶-۶ طرح جامع، بند ۱-۱۲ ضوابط و مقررات طرح تفصیلی یکپارچه شهر تهران و مصوبه ۵۰۲ کمیسیون ماده ۵، همچنان به دلایل مختلف از جمله دریافت تعهد از مالکان جهت تامین پارکینگ در شعاع ۲۵۰متری کسری پارکینگ‌های زیادی بر پایتخت تحمیل شده و می‌شود.

بسیاری از کارشناسان یکی از راهکارهای رفع معضل کمبود پارکینگ عمومی را استفاده از اراضی بلااستفاده شهرداری برای احداث پارکینگ می‌دانند.

برخی دیگر از کارشناسان شهری معتقدند در کنار ظرفیت‌های شهرداری برای تبدیل فضاهای بلااستفاده در راستای تامین پارکینگ عمومی، همواره ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی به‌عنوان بهترین راهکار شناخته می‌شود و شهرداری باید برای ورود بخش خصوصی به ساخت مجتمع‌های پارکینگی، شرایط را تسهیل کند. این در حالی است که ظاهرا نرخ بالای زمین و هزینه سنگین ساخت پارکینگ و نرخ پایین و توجیه‌ناپذیری پارکینگ دارای دو لبه تیز جلوگیری از ورود بخش خصوصی به این حوزه هستند.

طبق استانداردهای جهانی باید در هر یک کیلومترمربع از سطح شهر، ۱۰ مجتمع پارکینگی با حداقل ۳۰۰ کیلومتر جای پارک وجود داشته باشد، در حالی که تهران در هر کیلومترمربع تنها 3 مجتمع پارکینگ عمومی دارد، بنابراین می‌توان گفت تهران حدود ۵۰۰ مجتمع پارکینگی کم دارد.

آنچه مسلم است جایی که اکنون تهران در حوزه تامین پارکینگ ایستاده، با نیازهای این کلانشهر فاصله‌ای معنادار دارد که باتوجه به انبوهی از مشکلات در بخش‌های دیگر همچون عقب‌ماندگی در حوزه حمل‌ونقل و آلودگی هوا، در آینده نه چندان دور می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.

تاثیر احداث پارکینگ بر کاهش ترافیک

امین همدانی، کارشناس حمل‌ونقل در گفت‌وگو با ایمنا بااشاره به تاثیر احداث پارکینگ در سطح شهر در کاهش ترافیک و کاهش آلودگی هوا گفت: پارکینگ یکی از اجزای زیرساختی در مدیریت حمل‌ونقل جامع شهری است و ماهیت آن باید هدف‌گذاری شود تا شهروندان به استفاده از حمل‌ونقل عمومی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی در شهرها ترغیب شوند؛ در حالی که گاهی این دیدگاه مطرح می‌شود که با احداث پارکینگ و ایجاد فضای مناسب برای پارک خودروهای شخصی، شهروندان به‌سمت استفاده از خودروها سوق می‌یابند. وی افزود: با مدیریت غلط پارکینگ و اجرا نشدن درست قانون ـ همچون توقف در نقاط پارک ممنوع و پارک دوبل ـ تمام هدف و نقش پارکینگ از بین می‌رود، بنابراین پارکینگ یکی از اجزایی است که به سیستم حمل‌ونقل کمک می‌کند، اما باید به نقش و هدف آن توجه کرد. این کارشناس حمل‌ونقل با بیان اینکه برای اینکه پارکینگ بتواند به کاهش ترافیک و در نتیجه کاهش آلودگی هوا کمک کند، باید ظرفیت آن در مراکز شهری براساس چند مولفه، نرخ متغیری داشته باشد، خاطرنشان کرد: در بسیاری از شهرهای جهان پارکینگ‌ها همچون عمومی و حاشیه‌ای به‌صورت هوشمند مدیریت می‌شوند که باتوجه به شرایط خوبی که این موضوع رقم می‌زند، بهتر است تمام ظرفیت پارکینگ‌های شهرهای کشور به‌صورت متمرکز مدیریت شود که البته تمام این موارد زمانی نتیجه خوب خواهد داشت که قانون درست اجرا شود و در غیر از نقاط مشخص‌شده، خودرویی پارک نشود. همدانی تاکید کرد: 2 ابزار شامل مدیریت ظرفیت پارکینگ به‌صورت هوشمند و نرخ یکپارچه، در کنار اعمال قانون از سوی پلیس و تدوین قوانین مناسب برای پارکینگ می‌تواند اثرات مثبتی داشته باشد و با کاهش ترافیک، آلودگی هوا را نیز کمتر کند.

سخن پایانی

 باتوجه به موارد یادشده؛ کمبود بودجه، افزایش هزینه‌های ساخت و مشکلات اجرایی، نبود هماهنگی بین نهادهای مرتبط و عدم‌جذب سرمایه‌گذاری‌های خصوصی از جمله موانع جدی اجرای پروژه‌های تامین پارکینگ هستند که رفع این چالش‌ها نیازمند سیاست‌گذاری‌های موثرتر و شفاف‌تر است. کارشناسان حوزه شهری امیدوارند با مشارکت بیشتر بخش خصوصی، بکارگیری فناوری‌های نوین و تدوین سیاست‌های هوشمندانه‌تر، زیرساخت‌های شهری شاهد تحولات گسترده‌تری باشد که همه اینها در راستای رفاه و آسایش شهروندان خواهد بود.

ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی به حوزه ساخت پارکینگ عمومی تنها راهکار عملیاتی است و باید مجموعه مدیریت شهری از جمله شورا و شهرداری، مشوق‌‎هایی برای جذب سرمایه‌گذار تدبیر کنند.