قهوه؛ از اتیوپی تا جهان

قهوه برای نخستین‌بار در اتیوپی کشف شد؛ جایی که افسانه‌ای درباره یک چوپان به نام کالدی روایت می‌شود که متوجه شد بزهایش پس از خوردن دانه‌های قرمز یک گیاه ناشناخته، انرژی بیشتری دارند. این کشف به‌تدریج به شبه‌جزیره عربستان راه یافت و یمن نخستین کشوری بود که در قرن ۱۵ میلادی کشت تجاری قهوه را آغاز کرد. قهوه سپس به امپراتوری عثمانی و اروپا معرفی شد و در قرن ۱۷ به یکی از کالاهای محبوب در جهان تبدیل شد. از آن زمان تاکنون، قهوه به یکی از مهم‌ترین محصولات تجاری در سطح بین‌المللی تبدیل شده است.

تولید قهوه در بحران

یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش نرخ قهوه در سال ۲۰۲۵ کاهش تولید جهانی به‌دلیل تغییرات اقلیمی است. کشورهای عمده تولیدکننده قهوه مانند برزیل، ویتنام، کلمبیا و اتیوپی با خشکسالی‌های شدید، سیل‌های ناگهانی و آفات کشاورزی بی‌سابقه‌ای مواجه شده‌اند. برزیل، به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده قهوه در جهان، در سال ۲۰۲۴ شاهد کاهش ۲۵ درصدی محصول خود به‌دلیل خشکسالی و موج گرمای بی‌سابقه بود. ویتنام، دومین تولیدکننده بزرگ نیز به‌دلیل باران‌های سنگین و کاهش دسترسی به منابع آبی، تولید خود را حدود ۱۵درصد کاهش داده و این کاهش در عرضه، تاثیر مستقیمی بر قیمت‌های جهانی گذاشته است.

تنش‌های ژئوپلتیکی و افزایش هزینه‌های صادرات

علاوه بر مشکلات اقلیمی، تنش‌های سیاسی نیز تاثیر بسزایی در افزایش نرخ قهوه داشته‌اند. تحریم‌های تجاری امریکا علیه برخی کشورهای تولیدکننده، از جمله تحریم‌های جدید علیه ویتنام و اتیوپی، صادرات این محصول را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. همچنین، ناآرامی‌های سیاسی در کلمبیا که سومین تولیدکننده بزرگ قهوه در جهان است، منجر به اعتصاب گسترده کشاورزان و کاهش صادرات شده است.

افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و بیمه دریایی نیز فشار بیشتری بر نرخ قهوه وارد کرده است. مسیرهای حمل‌ونقل از امریکای جنوبی به اروپا و آسیا با افزایش هزینه‌های گمرکی و مشکلات تامین سوخت روبه‌رو شده‌اند. این امر به‌طورمستقیم بر نرخ نهایی قهوه در بازارهای جهانی تاثیر گذاشته است.

نقش بازارهای نوظهور

باوجود کاهش عرضه، تقاضای جهانی برای قهوه همچنان در حال افزایش است. در سال‌های اخیر، مصرف قهوه در کشورهای نوظهور مانند چین، هند و ایران رشد چشمگیری داشته است. ایران که تا پیش از این بیشتر به چای وابسته بود، اکنون یکی از بازارهای روبه‌رشد قهوه در خاورمیانه محسوب می‌شود. مصرف سرانه قهوه در ایران در سال ۲۰۲۵ حدود ۴۰ درصد افزایش یافته و واردات این محصول به بیش از ۵۰ هزار تن در سال رسیده است. چین نیز یکی از بزرگ‌ترین متقاضیان جدید قهوه محسوب می‌شود. رشد طبقه متوسط و فرهنگ قهوه‌نوشی در میان نسل جوان این کشور، تقاضا برای این کالا را به‌شدت افزایش داده و موجب فشار مضاعف بر بازارهای تامین‌کننده شده است.

احتکار و سیاست‌های سوداگرانه

یکی دیگر از دلایل افزایش نرخ قهوه، سیاست‌های تجاری شرکت‌های بزرگ است. شرکت‌های چندملیتی مانند استارباکس و نستله، که بازیگران اصلی بازار جهانی قهوه محسوب می‌شوند، با خریدهای عمده و انبار کردن محصول، بر موج افزایش قیمت‌ها سوار شده‌اند. برخی از این شرکت‌ها برای جلوگیری از زیان‌های احتمالی، قهوه را در انبارها نگه داشته و عرضه را محدود کرده‌اند که این امر به تشدید بحران دامن زده است.

علاوه بر این، نوسانات بازارهای مالی و ورود سرمایه‌گذاران به بازارهای کالایی، از جمله بازار قهوه، باعث افزایش تقاضای سفته‌بازانه شده است. بسیاری از معامله‌گران، به‌جای خریدوفروش قهوه برای مصرف، این محصول را به‌عنوان یک دارایی سرمایه‌گذاری خریداری کرده‌اند که خود موجب افزایش بیشتر قیمت‌ها شده است.

پیامدهای گرانی قهوه در جهان

افزایش نرخ قهوه، تاثیرات گسترده‌ای در سطح جهانی داشته است. کافه‌ها و رستوران‌های زنجیره‌ای در کشورهای اروپایی و امریکای‌شمالی، نرخ محصولات خود را افزایش داده‌اند. در کشورهایی مانند فرانسه و آلمان، یک فنجان قهوه در کافه‌ها اکنون ۳۰ تا ۵۰ درصد گران‌تر از سال گذشته عرضه می‌شود. بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک مجبور شده‌اند از برندهای ارزان‌تر استفاده کنند یا حتی محصولات خود را با ترکیب‌های جایگزین مانند قهوه فوری عرضه کنند.

در کشورهای کم‌درآمد، این افزایش نرخ تاثیر عمیق‌تری گذاشته است. در برخی کشورهای افریقایی که قهوه یکی از اصلی‌ترین محصولات صادراتی است، افزایش نرخ جهانی نه‌تنها موجب کاهش صادرات نشده، بلکه به‌دلیل کاهش تولید داخلی، نرخ قهوه در بازارهای محلی نیز به‌شدت بالا رفته و این امر بر معیشت میلیون‌ها کشاورز که به این صنعت وابسته‌اند، تاثیر گذاشته است.

آینده نرخ قهوه

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که اگر تغییرات اقلیمی همچنان به روند کنونی ادامه دهد و تنش‌های ژئوپلتیکی حل نشوند، نرخ قهوه در سال‌های آینده نیز بالا باقی خواهد ماند. برخی کشورها تلاش دارند با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید، از جمله کشاورزی هوشمند و سیستم‌های آبیاری پیشرفته، تولید خود را بهبود بخشند، اما این اقدامات به‌طور فوری تاثیرگذار نخواهند بود.

افزایش چشمگیر مصرف و واردات قهوه در ایران

در سال‌های اخیر، مصرف قهوه در ایران با رشد قابل‌توجهی مواجه شده است. این افزایش تقاضا منجر به بالا رفتن میزان واردات و تغییر الگوهای مصرف در کشور شده است. در این گزارش، به بررسی آمارهای موجود درباره میزان مصرف و واردات قهوه در ایران می‌پردازیم.

رشد مصرف قهوه در ایران

سرانه مصرف قهوه در ایران طی 2 دهه گذشته افزایش قابل‌توجهی داشته است. در سال ۱۳۸۵، هر ایرانی کمتر از ۱۰۰ گرم قهوه در سال مصرف می‌کرد. این میزان در سال‌های اخیر به حدود ۴۰۰ گرم رسیده است. برخی منابع دیگر نیز سرانه مصرف قهوه در ایران را ۱.۲ کیلوگرم در سال گزارش کرده‌اند. با این حال، این میزان همچنان کمتر از کشورهای اروپایی است که سرانه مصرف آنها بین ۵ تا ۱۰ کیلوگرم در سال است.

افزایش واردات قهوه

همزمان با افزایش مصرف، واردات قهوه به ایران نیز رشد چشمگیری داشته است. در سال ۱۳۹۸، میزان واردات دانه قهوه سبز حدود ۸هزار تن بود. این رقم در سال ۱۴۰۱ به ۳۳ هزار تن رسید. براساس گزارش‌ها، در سال ۱۴۰۲، واردات قهوه با رشد ۷۵ درصدی در ارزش به ۱۴۸میلیون دلار رسید و میزان وزنی آن به ۴۹ هزار تن افزایش یافت.

مقایسه ایران با مصرف جهانی

باوجود رشد مصرف قهوه در ایران، سرانه مصرف در کشور همچنان فاصله زیادی با کشورهای پیشرو دارد. به‌عنوان مثال، سرانه مصرف قهوه در فنلاند حدود ۱۲کیلوگرم در سال است که بیش از ۱۰برابر سرانه مصرف در ایران محسوب می‌شود.

افزایش مصرف و واردات قهوه در ایران نشان‌دهنده تغییر الگوهای مصرف و گرایش بیشتر جامعه به این نوشیدنی محبوب است. با این حال، سرانه مصرف قهوه در ایران همچنان کمتر از میانگین جهانی است و انتظار می‌رود با ادامه روند فعلی، این فاصله در سال‌های آینده کاهش یابد.

چالش‌های تغییر محل تامین ارز دانه سبز قهوه

کیوان کاشفی، رئیس کمیته ارزی اتاق ایران درباره مسائل اخیر ارزی به صمت گفت: در نشست کمیته ارزی که در اسفند ۱۴۰۳ برگزار شد، 2 موضوع اصلی مورد بررسی قرار گرفت. نخستین مورد، مشکلات رفع تعهد ارزی صادرکنندگان تینر و دومی، تغییر محل تامین ارز دانه سبز قهوه بود که هر دو موضوع به شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی ارجاع داده شد.

وی در ادامه افزود: یکی از مسائل مهم که در این نشست به آن پرداخته شد، تغییر محل تامین ارز دانه سبز قهوه از سوی وزارت جهاد کشاورزی بود. واردکنندگان قهوه به این تصمیم اعتراض داشته و خواستار بازنگری آن هستند.

وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده که این تصمیم به‌دلیل صرفه‌جویی‌های ارزی اتخاذ شده است. اما باتوجه به حساسیت این موضوع، قرار شد تا در شورای گفت‌وگو بررسی بیشتری انجام گیرد و در حضور نمایندگان بانک مرکزی و وزارت جهاد کشاورزی، تصمیم‌گیری نهایی انجام شود.

رفع تعهد ارزی صادرکنندگان تینر

کاشفی همچنین در رابطه با صادرکنندگان تینر بیان کرد: یکی دیگر از مسائل مهم که در این نشست به آن پرداخته شد، جابه‌جایی صادرکنندگان تینر از گروه یک به گروه دو توسط بانک مرکزی بود. این تصمیم با اعتراضات شدید انجمن صادرکنندگان تینر مواجه شد. ما در این جلسه بررسی کردیم و قرار شد تا دلایل این اعتراضات در شورای گفت‌وگوی آینده مطرح شود تا با حضور نماینده بانک مرکزی، درباره این موضوع تصمیم‌گیری شود.

مشکل صادرکنندگان سیب و پرتقال

رئیس کمیته ارزی اتاق ایران در ادامه به موضوع صادرکنندگان سیب و پرتقال نیز اشاره کرد و گفت: در این نشست به مشکل صادرکنندگان سیب و پرتقال نیز پرداخته شد. متاسفانه به‌دلیل اشتباه در سامانه جهاد کشاورزی، مهلت ۱۵ماهه این صادرکنندگان به ۱۲ماه کاهش یافته بود و همین موضوع باعث شد که بسیاری از صادرکنندگان نتوانند تعهدات ارزی خود را انجام دهند. برای رفع این مشکل، تصمیم گرفته شد که مکاتبات لازم برای تمدید مهلت سه‌ماهه برای این صادرکنندگان انجام گیرد تا آنها بتوانند تهاتر ارزی خود را انجام دهند.

اقدامات بعدی

کاشفی در پایان افزود: در مجموع، این نشست تصمیمات مهمی برای رفع مشکلات ارزی بخش‌های مختلف داشت و مقرر شد که تمامی مسائل مطرح‌شده، از جمله تغییر محل تامین ارز دانه سبز قهوه، رفع تعهد ارزی صادرکنندگان تینر و مشکلات صادرکنندگان سیب و پرتقال در شورای گفت‌وگو مورد بررسی دقیق‌تری قرار گیرد تا راهکارهای مناسب اتخاذ شود.

سخن پایانی

افزایش نرخ قهوه در سال ۲۰۲۵ نتیجه مجموعه‌ای از عوامل پیچیده، از تغییرات اقلیمی گرفته تا سیاست‌های تجاری و تقاضای فزاینده است. این بحران نشان‌دهنده وابستگی اقتصاد جهانی به کالاهای استراتژیک و ضرورت برنامه‌ریزی بلندمدت برای حفظ ثبات در بازارهای جهانی است. باوجود تلاش‌ها برای کاهش اثرات این بحران، به‌نظر می‌رسد که قهوه همچنان یک کالای گران‌قیمت در سال‌های آینده باقی بماند و مصرف‌کنندگان باید خود را برای پرداخت هزینه‌های بالاتر آماده کنند.