مس، نفت آینده جهان
صنعت مس، یکی دیگر از مهم‌ترین صنایع موجود در جهان است که کاربردهای فراوانی دارد و ایران در جایگاه بسیار مناسبی از نظر ذخایر مس قرار دارد. با این وجود، چالش‌ها و مشکلات موجود در کشور که یکی از آنها کمبود انرژی و کاهش سرمایه‌گذاری است، توانسته است، مسیر رشد و شکوفایی این فلز باارزش را مسدود کند. ایران، باوجود دارا بودن منابع عظیم مس، می‌تواند جایگاه مناسب‌تری داشته باشد که این امر، نیازمند شرایط خاصی از جمله هموار کردن مسیر سرمایه‌گذاری و رفع ناترازی انرژی است.
فلز مس چیست؟
مس یک عنصر شیمیایی است که هم به‌صورت خالص و هم به‌صورت آلیاژ مس در صنعت کاربردهای فراوانی دارد. علامت اختصاری مس در جدول تناوبی عنصرها (cu) است. رنگ فلز مس قرمز، نقطه ذوب مس C°۱۰۸۴ بوده و در جدول نقطه ذوب فلزات، دارای جایگاه پنجم است. جرم و جرم حجمی مس به‌ترتیب ۶۳.۵۴۶ و gr/cm ۳۸.۹۲ است. هدایت الکتریکی و حرارتی مس بسیار بالاست، به‌طوری‌که در جدول رسانایی گرمایی فلزات بعد از نقره و در رتبه دوم قرار می‌گیرد.
یکی از مهم‌ترین محصولاتی که از مس تهیه می‌شود، کاتد مس است که به شکل ورق بوده و خلوص بیشتری نسبت به مس دارد. برای تولید این محصول طی فرآیندی که الکتروفاینینگ نام دارد، ناخالصی‌های موجود در مس از آن جدا می‌شود. یکی دیگر از ویژگی‌های این محصول، رسانایی الکتریکی بالای آن است و همین ویژگی سبب استفاده از آن در تولید سیم و کابل شده است. از دیگر کاربردهای آن می‌توان به تولید میله و مفتول مسی یا مسوار اشاره کرد. همچنین این محصول در صنعت ساختمان‌سازی برای تولید لوله، شیرآلات، سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی و... کاربرد دارد.
مس در طراحی داخلی و خارجی ساختمان به‌عنوان یک ماده لوکس و زیبا شناخته می‌شود که به فضاها جذابیت خاصی می‌بخشد. در طراحی داخلی، مس به‌عنوان یک عنصر دکوراتیو در ساخت وسایل روشنایی مانند چراغ‌ها، لوسترها و آباژورها، بسیار پرطرفدار است. همچنین مس در تولید دستگیره‌های درب، قاب‌های آینه، نرده‌ها و لوازم تزئینی دیگر کاربرد دارد و به فضا جلوه‌ای شیک و متفاوت می‌بخشد. در طراحی خارجی ساختمان‌ها نیز، مس در پوشش‌دهی نما، سقف‌ها و حتی به‌عنوان جزئی از نمای ساختمان‌های مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرد. تغییر رنگ طبیعی مس در گذر زمان، به آن زیبایی خاصی می‌بخشد و باعث می‌شود این ماده انتخابی مناسب برای ایجاد ظاهری منحصر به فرد در معماری باشد.
ظرفیت بالای ایران در حوزه مس
علی رستمی، فعال حوزه مس در ارتباط با وضعیت آینده این صنعت مهم به صمت گفت: باتوجه به آینده مس در صنایع مختلف، ایران می‌تواند از این فرصت پیش‌آمده برای ایجاد جهش اقتصادی استفاده کند که چنین موضوعی، نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشور دارد. ایران دارای ظرفیت بالایی در حوزه مس است، به‌گونه‌ای که تنها با اکتشاف ۷درصد از کشور و در عمق ۲۵۰ تا ۳۰۰ متری، ۵۴ میلیون تن ذخایر مس محتوی در اختیار دارد که از ارزش آن حدود ۵۵۰ میلیارد دلاری برخوردار است.
رستمی ادامه داد: ایران با این میزان ذخایر، در رتبه پنجم ذخایر مس جهان قرار دارد که در صورت توسعه اکتشافات می‌تواند به رتبه اول یا دوم نیز ارتقا یابد که فرصت بسیار مناسبی برای کشور خواهد بود. ذخایر ماده معدنی مس ایران حدود ۲۰ میلیارد تن است و سال گذشته با تولید ۳۴۵ هزار تن مس محتوی، توانستیم در رتبه چهاردهم جهان جای بگیریم.
رشد تقاضای مس
وی بااشاره به رشد تقاضا و مصرف مس طی سال‌های آینده گفت: به‌دلیل افزایش تقاضای مصرف خودروهای برقی و انرژی‌های نو، مصرف مس با افزایش چشمگیری همراه خواهد شد. میانگین رشد مصرف سالانه کاتد مس جهان تا سال ۲۰۲۰ میلادی ۳.۵ درصد بود که پیش‌بینی می‌شود با روند رو به رشدی که پیش‌رو است، میزان مصرف فلز سرخ به ۲ برابر ارتقا یابد، بنابراین باید هم در استخراج و هم در فرآوری مس، توسعه ایجاد شود. رستمی خاطرنشان کرد: میزان تولید کاتد مس کشور طی سال گذشته ۲۸۹ هزار تن بوده است که از این میزان ۱۵۰هزار تن مصرف داخلی و مابقی نیز صادر شده است. از سال ۲۰۲۶ میلادی صنعت مس با کسری عرضه ۸ میلیون تنی مواجه خواهد شد و نرخ این فلز نیز افزایش خواهد یافت.
سرمایه‌گذاری‌های خارجی صنعت مس
وی ادامه داد: در حوزه بین‌الملل و سرمایه‌گذاری خارجی اقداماتی همچون امضای قرارداد با سرمایه‌گذاران خارجی برای ایجاد کارخانه تولید اسید فسفریک در بندرعباس، ایجاد شهرک تخصصی مس به پیشنهاد اروپایی‌ها در کازرون و نیز احداث شهرک تخصصی مس در منطقه ویژه اقتصادی لامرد، در برنامه است. این فعال حوزه مس بیان کرد: مس در بخش‌های گوناگونی مانند، سوخت‌های پاک و توسعه صنعت سبز، بهینه‌سازی مصرف انرژی، وسایل حمل‌ونقل سبک و سنگین، ترانسفورماتورها، مبدل‌های حرارتی، دارویی، کشاورزی، هوشمندسازی، ساختمان و لوازم‌خانگی کاربردهای اساسی دارد.
ایمیدرو باید توان خود را معطوف به حوزه مس کند
رستمی خاطرنشان کرد: مس، نفت آینده جهان است و همان‌طور که تاکنون نفت موتور محرکه جهان بوده است، طی ۲ قرن آینده نیز، مس به‌جای نفت موتور محرکه صنعتی جهان خواهد بود. ایمیدرو باید توان خود را معطوف به حوزه مس کند تا بتواند همگام و هم‌جهت با توسعه جهان فعالیت کند. اگرچه، ایمیدرو برای پاسخگویی به این روند، هلدینگ توسعه زنجیره مس ایران را تعریف کرده است.
تاثیر تحریم‌های بین‌المللی بر صنعت مس
چندی پیش، حجت زینلی، عضو هیات‌مدیره انجمن مس ایران در ارتباط با مشکلات حوزه مس کشور اظهار کرد: کشوری که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد و نیازمند ارزآوری است، با وضع برخی موانع بر سر راه صنعتگران و صادرکنندگان، باعث شده تا ادامه فعالیت بسیاری از معدنکاران با خطرات جدی مواجه شود و حتی برخی از این فعالیت‌ها متوقف شده و برخی دیگر کاهش یافته است.
زینلی ادامه داد: سال ۱۴۰۳ یکی از سخت‌ترین سال‌ها برای اقتصاد کشور بود و این مشکلات دامنگیر حوزه معدنکاری و صنعت مس نیز شد. معدنکاران و صاحبان صنایع‌معدنی در این سال، با مشکلات متعددی همچون کمبود سوخت، کمبود مواد ناریه، ناترازی انرژی (گاز، برق و آب) و دیگر چالش‌ها دست‌وپنجه نرم کردند و متاسفانه به‌نظر می‌رسد که این مشکلات روزبه‌روز وخیم‌تر شود.
وی ادامه داد: این معضلات تاثیرات منفی فراوانی بر صنعتگران گذاشته است و امیدواریم که دولت با تدابیر مناسب، حداقل بخشی از این مشکلات را در سال جدید کاهش دهد.
مشکلات قدیمی پابرجاست
زینلی بااشاره به مشکلات قدیمی معدنکاران گفت: وضع عوارض صادراتی خارج از عرف و غیرکارشناسی و همچنین مالیات بر صادرات متاسفانه چالش‌های زیادی برای فعالان این حوزه ایجاد کرده است.
وی اضافه کرد: متاسفانه، کشوری که تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد و نیازمند ارزآوری است، با وضع چنین موانعی بر سر راه صنعتگران و صادرکنندگان، باعث شده است تا ادامه فعالیت بسیاری از معدنکاران با خطرات جدی مواجه شود و حتی برخی از این فعالیت‌ها متوقف شده و برخی دیگر کاهش یافته است.
وی تاکید کرد: در حوزه صادرات، ما نه‌تنها عوارض صادراتی هنگفت داریم، بلکه مالیات بر عوارض نیز اعمال شده است و همچنین نرخ تسعیر ارز و فاصله آن با نرخ ارز آزاد، از دیگر مشکلات عمده‌ای است که باعث شده تا صادرات از حالت اقتصادی خارج شود.
مشکلات حقوق دولتی و نرم‌افزارهای ناکارآمد
زینلی درباره حقوق دولتی معادن نیز گفت: معدنکاران همچنان با مشکلات متعددی در زمینه حقوق دولتی مواجه هستند که باوجود پیگیری‌های مداوم، هنوز نرم‌افزار حقوق دولتی که باید به‌صورت مکانیزه در ادارات کل صمت استان‌ها اجرا شود، عملیاتی نشده است؛ در حالی که برای برخی از عناصر معدنی، این نرم‌افزار در نظام مهندسی طراحی و نهایی شده، اما حتی به‌صورت پایلوت هم اجرایی نشده است.
وی افزود: در نتیجه، مشکلات قدیمی همچنان پابرجاست و در سال گذشته مشکلات جدیدی نیز از قبیل کمبود گازوئیل و مواد ناریه، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به فعالان حوزه معدن وارد کرده است. این فعال حوزه مس به انتقادات خود از روند تصمیم‌گیری‌های اقتصادی پرداخت و گفت: رئیس‌جمهوری در جریان انتخابات و سخنرانی‌های خود بارها بر لزوم رجوع به نظرات کارشناسی تاکید کردند، اما آنچه در عمل مشاهده می‌کنیم، بی‌توجهی به این نظرات است که متاسفانه، تصمیم‌گیری‌ها در برخی از مواقع بدون پشتوانه کارشناسی انجام می‌شود و این موضوع آسیب جدی به بخش معدن و صنایع‌معدنی وارد کرده است.
بازار حراج ارز؛ تنها اقدام مثبت اما ناکافی
زینلی در ادامه به سیاست‌های ارزی کشور اشاره کرد و افزود: تنها اقدام مثبتی که در سال ۱۴۰۳ تا حدی توانست مشکلات را کاهش دهد، ایجاد بازار حراج ارز بود که این بازار توانست نرخ ارز را برای مدت کوتاهی به نرخ ارز بازار آزاد نزدیک کند.
وی تاکید کرد: متاسفانه به‌دلیل برخی مشکلات سیاسی، با افزایش نرخ ارز در بازار آزاد، همچنان اختلاف نرخ زیادی بین نرخ رسمی و نرخ آزاد وجود دارد، در حالی که دلار در بازار آزاد بیش از ۱۰۰هزار تومان است، نرخ تسعیر ارز برای صادرکنندگان به‌صورت دستوری حدود ۶۸ هزار تومان تعیین شده است که این اختلاف موجب شده تا تولیدکنندگان با ضرر و زیان مواجه شوند، چراکه هزینه‌های یک معدنکار یا صنعتگر براساس نرخ دلار آزاد محاسبه می‌شود، اما محصولات خود را با نرخ دلار دستوری به‌فروش می‌رساند که در نهایت ادامه فعالیت ایشان در هاله‌ای از ابهام بوده و رغبت سرمایه‌گذاران برای ایجاد صنایع جدید و توسعه کارها روندی نزولی داشته و نتیجه آن، کاهش اشتغال و رونق اقتصادی است.
تاثیر شرایط جهانی و داخلی بر آینده صنعت مس و معدن
زینلی بااشاره به روند جهانی نرخ مس اظهار کرد: هرچند بازار جهانی مس در حال رشد است، اما متاسفانه به‌دلیل شرایط خاص داخلی، پیش‌بینی روشنی از آینده این صنعت در ایران نمی‌توان داشت، چراکه مشکلاتی مانند تحریم‌ها، عدم‌عضویت در FATF، محدودیت‌های بین‌المللی، عدم‌دسترسی به تکنولوژی‌های جدید و ماشین‌آلات روز دنیا، باعث شده که معدنکاری در ایران با استانداردهای جهانی فاصله زیادی داشته باشد.
وی در پایان تصریح کرد: امیدواریم که با رفع مشکلات سیاسی و بهبود مناسبات بین‌المللی، اقتصاد کشور به مسیر رشد و توسعه بازگردد. در سایه چنین تحولاتی، می‌توان شرایطی را رقم زد که موجب رونق اقتصادی، ایجاد اشتغال پایدار و افزایش برکت برای کشور و مردم شود.
سخن پایانی
خواص و ویژگی‌های فلز مس آن را به عنصری پرکاربرد در صنایع مختلف تبدیل کرده و سبب رونق بازار مس در ایران شده است. مس از خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی بسیار بالایی برخوردار است، به‌طوری‌که در بین فلزات، تنها خاصیت هدایت الکتریکی و حرارتی نقره از مس بیشتر است. و همچنین نقطه ذوب مس نسبت به آلیاژهای غیرآهنی بالاست و دارای سیالیت کم و اکسیداسیون بالا است. کاربرد مس در صنایع مختلفی مانند کشاورزی، پزشکی، داروسازی، جواهرسازی، ساختمان، نظامی و... بسیار چشمگیر است.
