مهم‌ترین نوسانات قیمتی نفت ایران در سال ۱۴۰۳
بررسی نرخ نفت خام ایران در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد هر چند عوامل ژئوپولتیک و اتفاق‌های سیاسی در کوتاه‌مدت سبب نوسان قیمت‌ها می‌شود، اما در نهایت عرضه و تقاضا است که نقش‌آفرینی می‌کند.
بررسی نرخ نفت خام ایران در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد هر چند عوامل ژئوپولتیک و اتفاق‌های سیاسی در کوتاه‌مدت سبب نوسان قیمت‌ها می‌شود، اما در نهایت عرضه و تقاضا است که نقش‌آفرینی می‌کند. به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از وزارت نفت، نرخ نفت همواره به‌عنوان یکی از متغیرهای مهم در اقتصاد ایران مطرح بوده، زیرا درآمد حاصل از صادرات نفت خام همچنان یکی از مهم‌ترین منابع مالی تأمین بودجه کشور محسوب می‌شود. افزون بر این، صنعت نفت در ایران به‌عنوان موتور پیشران اقتصاد کشور، سبب تداوم فعالیت بیش از ۷۰ صنعت مختلف می‌شود و نرخ نفت به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر دیگر فعالیت‌های اقتصادی، تأثیر چشمگیری دارد. به همین دلیل پیش‌بینی و رصد نوسانات نرخ نفت ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. از همین رو قصد داریم روند نوسانات نرخ نفت ایران در سال گذشته را بررسی و واکاوی کنیم. در این گزارش به این پرسش پاسخ می‌دهیم که کدام عوامل سبب شدند نرخ نفت سنگین ایران در سال ۱۴۰۳، بین ۶۷ تا ۸۷ دلار در نوسان باشد؟
آغاز ۸۷ دلاری نرخ نفت ایران در ۱۴۰۳
بررسی آمار و ارقام نشان می‌دهد هر بشکه نفت سنگین ایران در نخستین روز ۱۴۰۳ (یکم فروردین) با افزایش ۱۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته با قیمتی معادل ۸۱ دلار و ۶۰ سنت معامله شد، اما تنها پس از گذشت ۱۷ روز از سال ۱۴۰۳، ارزش نفت سنگین ایران به قله قیمتی خود در این سال رسید و با نرخ ۸۷ دلار و ۷۱ سنت به معامله رسید، این در حالی است که نرخ نفت ایران در مدت مشابه سال گذشته (۵ آوریل ۲۰۲۳)، حدود ۸۱ دلار بود.
مهم‌ترین دلیل بروز این جهش قیمتی در مقطع زمانی یادشده، «افزایش تهدیدهای مربوط به عرضه نفت» در پی «حمله‌های پهپادی مداوم اوکراین به پالایشگاه‌های نفت روسیه» و «احتمال گسترش تنش‌ها در خاورمیانه به‌دنبال تجاوز رژیم صهیونیستی به ساختمان کنسولی سفارت ایران در سوریه» بود.
با این حال تنها چند روز پس از انجام عملیات صادق توسط ایران (۲۷ فروردین ۱۴۰۳) و عدم واکنش رژیم صهیونیستی، با کاهش مقطعی سطح تنش در منطقه، نرخ نفت سنگین ایران از کانال ۸۰ دلاری عقب‌نشینی کرد و حتی در اواسط خرداد به‌دنبال تصمیم شماری از اعضای اوپک‌پلاس برای تسهیل کاهش عرضه داوطلبانه و افزایش ذخیره‌سازی‌های نفت امریکا، این شاخص تا ۷۶ دلار نیز عقب‌نشینی کرد.
روند کاهشی نرخ نفت ایران در این مقطع ادامه‌دار نبود و در پی «نگرانی از اختلال عرضه بر اثر وقوع توفان مرگبار بریل در اوایل تابستان» و «ارزیابی تحلیلگران نسبت به احتمال گسترش تنش‌های ژئوپلتیکی در خاورمیانه»، نرخ نفت سنگین ایران با طی کردن یک روند افزایشی هماهنگ با نرخ سبد اوپک در پانزدهم تیر به بیش از ۸۷ دلار رسید. گفتنی است در این ایام، نرخ نفت برنت دریای شمال نیز در همین حدود قیمتی معامله می‌شد.
تاثیر اقدامات جنگ‌افروزانه رژیم صهیونیستی بر نرخ نفت
هرچند اقدام‌های جنگ‌افروزانه رژیم صهیونیستی در اواسط تابستان ۱۴۰۳ (ترور اسماعیل هنیه در تهران و ترور فرماندهان ارشد نظامی حزب‌الله لبنان) سبب نوسان کوتاه‌مدت (حدود ۳ درصدی) نرخ انواع نفت ایران شد، اما به‌طور کلی در اواسط تابستان ۱۴۰۳ نرخ نفت سنگین ایران به تبعیت از روند نرخ جهانی نفت در این مقطع زمانی به دلایل مختلفی همچون «کاهش نگرانی‌ها درباره عرضه نفت از تأسیسات تولید در سواحل خلیج مکزیک امریکا»، «ظهور نشانه‌هایی از تضعیف تقاضای نفت چین» و «ترس از رکود اقتصادی امریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت خام» به کانال ۷۰ دلاری بازگشت.
روند کاهشی نرخ نفت خام به‌دلیل تقاضای ضعیف چین در ماه پایانی تابستانی ۱۴۰۳ نیز ادامه‌دار بود و نرخ هر بشکه نفت سنگین ایران در ۲۱ شهریور ۱۴۰۳، به پایین‌ترین سطح قیمتی در این سال یعنی ۶۷ دلار رسید. کاهش جهانی نرخ نفت خام سبب شد اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و تولیدکنندگان غیرعضو (اوپک‌پلاس) توافق کنند افزایش تولید روزانه ۱۸۰ هزار بشکه‌ای نفت در ماه اکتبر را برای دو ماه به تعویق بیندازند تا مانع کاهش بیشتر نرخ نفت شوند.
اما در روزهای آغازین پاییز ۱۴۰۳، عوامل ژئوپلتیک باز هم سبب افزایش نرخ نفت ایران شد. ترور سیدحسن نصرالله، دبیرکل جنبش حزب‌الله لبنان، اجرای عملیات وعده صادق ۲ و تهدید رژیم صهیونیستی مبنی بر امکان هدف قرار دادن تأسیسات نفتی ایران، نرخ نفت سنگین ایران را از حدود ۶۸ دلار به ازای هر بشکه به بیش از ۷۶ دلار رساند، البته این‌بار نیز پس از گذشت چند روز و کاهش سطح تنش‌های منطقه‌ای، نرخ نفت ایران به سطوح قبلی بازگشت.
عدم‌آسیب به تأسیسات نفتی ایران در تجاوز هوایی رژیم صهیونیستی به حریم هوایی ایران در پنجم آبان ۱۴۰۳ سبب شد ریسک عرضه کم شود و نرخ نفت سنگین ایران نیز تا ۶۹ دلار کاهش یابد.
بی‌تأثیر انتخاب ترامپ بر نرخ نفت ایران
با وجود مواضع خصمانه دونالد ترامپ درباره جلوگیری از صادرات نفت ایران و سابقه اعمال تحریم‌های ظالمانه اما پیروزی وی در شصتمین انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده امریکا در پانزدهم آبان ۱۴۰۳، تأثیر چندانی بر نرخ نفت ایران نداشت و عرضه نفت سنگین ایران در آن مقطع زمانی تقریبا در همان محدوده قیمتی (۶۹ تا ۷۳ دلار به ازای هر بشکه) تداوم داشت.
در میانه آذر ۱۴۰۳، همزمان با کاهش ادامه‌دار روند قیمت‌های جهانی نفت، وزیران اوپک‌پلاس تصمیم گرفتند آغاز احیای تولید ۲.۲ میلیون بشکه در روز را از ژانویه سال ۲۰۲۵، به آوریل سال ۲۰۲۵ موکول کنند. این گروه همچنین اعلام کرد روندی تدریجی برای احیای تولید در نظر گرفته و این حجم را تا سپتامبر سال ۲۰۲۶ به بازار بازخواهد گرداند. تأخیر و احیای آهسته‌تر تولید نفت از سوی اوپک‌پلاس، به‌معنای آن بود که بازار در آینده مازاد عرضه کمتری خواهد داشت.
در اوایل زمستان ۱۴۰۳، «تصمیم اوپک‌پلاس مبنی بر تأخیر در افزایش تولید» و «تشدید تحریم‌های نفتی امریکا علیه روسیه» سبب شد نرخ نفت ایران به تبعیت از روند قیمت‌های جهانی افزایش یابد تا جایی که در روز نخست بهمن ۱۴۰۳، نرخ نفت سنگین ایران به بیش از ۷۸ دلار و ۸۰ سنت رسید.
در ادامه اما این روند افزایشی به دلایل مختلفی همچون «درخواست ترامپ از اعضای اوپک برای کاهش نرخ نفت به‌عنوان یکی از پیش‌نیازهای توقف درگیری اوکراین و روسیه» و «احتمال ایجاد جنگ تجاری امریکا با چین و اروپا» متوقف و حتی معکوس شد و در یازدهم بهمن نرخ نفت سنگین ایران به ۷۲ دلار در ازای هر بشکه رسید.
در نهایت در ماه پایانی سال نیز نرخ نفت سنگین ایران همسو با نرخ جهانی نفت به‌دلیل «نگرانی درباره تأثیر تعرفه‌های وارداتی امریکا بر رشد اقتصاد جهانی و تقاضای سوخت»، «اجرای برنامه تعدیل تدریجی هشت عضو ائتلاف اوپک‌پلاس» و «افزایش گمانه‌زنی‌ها در خصوص لغو احتمالی تحریم‌های واشینگتن علیه روسیه»، دوباره دچار افت محسوس شد، بر همین اساس، نرخ هر بشکه نفت سنگین ایران در اسفند ۱۴۰۳ بین ۶۸ تا ۷۰ دلار در نوسان بود.
نکته قابل‌توجه دیگر این است که در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۳ با تشدید تحریم‌های نفتی علیه ایران از سوی امریکا، فاصله سنتی میان نرخ نفت برنت و نرخ نفت سنگین ایران کاهش یافت و سبب شد حتی در مقاطعی نرخ نفت ایران از برنت پیشی بگیرد. اما در سال ۱۴۰۳، شاهد رویدادهایی مهمی همچون برگزاری چهاردهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در تیر یا شهادت رئیس‌جمهوری وقت ایران، سید ابراهیم رئیسی در سانحه تلخ سقوط بالگرد در ورزقان در روز سی‌ام اردیبهشت بودیم که وقوع آنها تأثیر محسوسی بر نرخ نفت ایران نداشت.
به‌این‌ترتیب، مروری بر نوسانات نرخ نفت ایران در سال ۱۴۰۳ بار دیگر ثابت کرد عوامل سیاسی و ژئوپلیتیک هرچند در کوتاه‌مدت و در نوسانات مقطعی نقش پررنگی دارند اما در یک روند بلندمدت این عوامل مرتبط با عرضه و تقاضا هستند که مسیر بازار را تعیین می‌کنند، به همین دلیل با توجه به اهمیت نرخ نفت در اقتصاد ایران، ضروری است سیاست‌گذاران و کارشناسان اقتصادی، عوامل مربوط به بازار نفت را به‌طور مستمر مطالعه و بررسی کنند.
