غفلت از مزیت توریستی معادن
جذب گردشگر، اهمیت بسیار بالایی در اقتصاد یک کشور دارد و می‌تواند سبب شکوفایی اقتصاد و افزایش درآمد شود. جاذبه‌های گردشگری در هر کشور، تعیین‌کننده میزان بازدیدکننده هستند و البته روابط خوب بین‌الملل نیز در زمینه جذب گردشگر، بی‌تاثیر نیست و نقش مهمی دارد. معادن، یکی از جاذبه‌های گردشگری در دنیا هستند که از نظر بازدیدکنندگان، یک شگفتی در دل زمین محسوب می‌شوند. ایران نیز دارای معادن بسیاری است که می‌تواند از این ظرفیت در راستای جذب گردشگر و جذب سرمایه، به‌شکل موثری استفاده کند.
ایران از فرصت جذب گردشگر استفاده کند
بسیاری از کشورهای دارای معدن، اقدامات موثری را در راستای جذب گردشگر انجام داده و توانسته‌اند درآمد بسیاری کسب کنند. یکی از پربازدیدترین معادن در دنیا، معادن نمک هستند که به‌علت شکل ظاهری، دارای جذابیت بسیاری هستند و گردشگران بسیاری را به‌سوی خود جلب می‌کنند. ایران، دارای معادن بسیاری است و می‌تواند از چنین فرصتی استفاده کند. اما به‌علت نبود برنامه‌های جامع، احیای معادن و تبدیل معادن متروکه به مراکز گردشگری، نادیده گرفته شده است. این سرمایه، نباید رها باشد و مسئولان نیز، باید در راستای تبدیل معادن متروکه به قطب گردشگری، برنامه‌هایی عملی داشته باشند.
خوشبختانه و به‌دلیل وجود معادن متروکه و فعال متعدد در کشورمان امکان توسعه گردشگری معدن با فرصت‌های بی‌شماری همراه است. توسعه این بخش از گردشگری باتوجه به قابلیت‌های موجود در کشورمان می‌توان منجر به کسب درآمد پایدار، تغییر سلیقه گردشگران و رونق روستاها و شهرهای نزدیک به معادن شود. در عصر حاضر، حوزه گردشگری بسیار گسترده شده و به‌عنوان یک صنعت به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. شاید دلیل این امر آن باشد که امروزه گردشگران، به‌دنبال کشف مقاصد جدید و دست‌نخورده هستند. این ویژگی توریست‌های امروزی موجب پیدایش شاخه‌های جدیدی از گردشگری شده که یکی از آنها گردشگری ماجراجویانه است که خود به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. «گردشگری معدن» نوعی از گردشگری ماجراجویانه است که طرفداران زیادی در سرتاسر جهان را مجذوب خود کرده است. به‌دلیل علاقه‌مندی گردشگران به این مقوله، مدتی است که گردشگری معدن به یکی از اشکال جالب گردشگری در دنیا تبدیل و در سال‌های اخیر به‌عنوان فرصتی برای پیشرفت مناطق صنعتی قدیمی مطرح شده است. از سوی دیگر، این نوع گردشگری با فراهم آوردن شرایط بازدید هدفمند وسایل و تجهیزات مربوط به اکتشاف و حفاری معادن از دوران کهن تا ابزار نوین کاوش در معادن امروزی تجربه‌ای شگفت‌انگیز برای گردشگران فراهم می‌آورد. آشنایی با ناشناخته‌هایی از دل زمین، کانی‌ها و سنگ‌های گران‌بها و نحوه فعالیت معدنکاران، فرصت بی‌نظیری است و کمتر کسی پیدا می‌شود که دوست نداشته باشد، از آن استفاده کند.
بسیاری از شهرها و روستاهای جهان هستند که هویت خود را از معادنی که در آنها وجود دارد، وام گرفته‌اند. در گذشته بسیاری از این مناطق پس از اتمام فعالیت معادن از رونق افتاده و حتی متروکه می‌شدند، چراکه اهالی این شهرها و روستاها که با اتمام فعالیت معادن بیکار شده بودند، به امید یافتن کار، راهی شهرهای اطراف می‌شدند. علاوه‌براین، معادن علاوه بر تاثیر مثبت اقتصادی و ایجاد اشتغال، به‌عنوان میراث تاریخی و فرهنگی سرزمین‌ها نیز شناخته می‌شوند. وجود معادنی با هزاران سال قدمت که گشت‌وگذار در آنها مسائل جالبی از تاریخچه گرفته تا روش‌ها و ابزارهای حفاری آنها را در اختیار گردشگران و علاقه‌مندان می‌گذارد، صحتی بر این ادعاست. بنابراین، برگزاری تورهای هدفمند برای بازدید از معادن، با استفاده از تجهیزاتی مانند کلاه و هدلامپ و تجربه‌ای شبیه به تجربه فعالیت معدنکاران واقعی، به‌طورقطع جذاب است.
معادن می‌توانند گردشگرپذیر باشند
محمدحسین بصیری، کارشناس معدن در ارتباط با اهمیت جذب گردشگر برای معادن کشور به صمت گفت: کشور ما دارای جغرافیای خاص به‌واسطه نعمت‌های خدادادی است و این پهنای طبیعی را در کشور به‌فراوانی شاهد هستیم، اما قادر نیستیم تا در راستای جذب گردشگر برای این جاذبه‌های طبیعی، اقداماتی انجام دهیم و این موضوع نیز به سیاست‌های کلی در کشور بازمی‌گردد که باوجود محیط مناسب طبیعی، قادر به بهره‌برداری از آن نیستیم. جذب گردشگر، می‌تواند کمک بزرگی برای چرخه اقتصاد کشور باشد و معادن ایران نیز دارای جذابیت خاص گردشگری هستند.
بصیری ادامه داد: ایران را می‌توان بهشت زمین‌شناسی دانست که فرصت‌های بسیاری دارد تا بتواند از این قابلیت خدادادی در راستای جذب گردشگر استفاده کند. کشور دارای معادن بسیاری است که این معادن می‌توانند گردشگرپذیر باشند و برای اقتصاد کشور، نقش‌آفرینی کنند. سایر کشورهای دارای معدن نیز توانسته‌اند با استفاده از ظرفیت معادن، گردشگر جذب کنند و این فرصت را از دست نداده‌اند. وی گفت: یکی از برنامه‌های رشد ۱۳درصدی حوزه معدن که در برنامه هفتم توسعه بر آن تاکید شده، رشد گردشگری معدنی یا «ژئوتوریسم» است که این فرصت باوجود منابع معدنی فراوان در ایران، همچنان توجه چندانی به آن نشده و مغفول مانده است. باید این موضوع را در نظر گرفت که ایران از لحاظ منابع‌معدنی، یکی از کشورهای مطرح دنیا به‌شمار می‌رود که در کنار بهره‌برداری از معادن، می‌طلبد از فرصت‌های گردشگری معدنی آن نیز نهایت بهره را برد. حوزه گردشگری معدنی در سطح دنیا یک حوزه شناخته‌شده است، اما در ایران، همچنان حوزه‌ای ناشناخته محسوب می‌شود که فعال شدن آن نیاز به یک نقشه‌راه دارد. البته اقداماتی در راستای تحقق این موضوع انجام گرفته است که باید منتظر عملی شدن آنها باشیم.
تبدیل معادن متروکه به موزه
وی افزود: معادن در بیشتر کشورهای دنیا در مناطق جنگلی واقع شده‌اند و دارای پوشش گیاهی هستند و امکان شناخت لایه‌های زمین در آنها وجود ندارد؛ در حالی که معادن ایران در فضای باز قرار دارند و همه‌چیز آنها آشکار است. از این‌رو بهشت زمین‌شناسی دنیا محسوب می‌شود. در ایران جاذبه‌های گردشگری بسیاری وجود دارد که می‌تواند فرصت ژئوتوریسم را به فعالیت وادارد، در این راستا می‌توان به ساحل نقره‌ای هرمز اشاره کرد که پوشیده از سنگ‌های کریستالی است که مانند الماس می‌درخشند.
بصیری در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان از معادن متروکه در راستای جذب گردشگر استفاده کرد یا خیر، گفت: این امر تنها درباره معادن متروکه نیست و به معادنی که در حال استخراج هستند نیز، می‌توان به دید گردشگری نگاه کرد. در ژاپن یک معدن طلا وجود داردکه دارای تونل است که از یک تونل، طلا استخراج می‌شود و در کنار آن، یک تونل را توریستی کرده بودند و از این تونل توریستی، بیشتر از تونل استخراج طلا، درآمد داشتند. در کشور ما نیز معادن بسیار زیبایی وجود دارد که می‌توان از آنها بهره‌برداری توریستی کرد. در این زمینه می‌توان معدن نخلک را مثال زد که می‌توان آن را تبدیل به موزه کرد.
وی افزود: ما نیاز داریم تا یک نقشه ژئوتوریسم کامل و جامع در کشور راه‌اندازی شود و البته علاوه بر ترسیم نقشه‌راه ژئوتوریسم، باید زیرساخت‌های این امر نیز فراهم باشد که این موضوع، نیازمند تغییر در مواضع سیاسی و فرهنگی است که کشور نسبت به گردشگر خارجی روی خوش نشان بدهد. در ژاپن برای بچه‌های دبستانی تا دبیرستانی و دانشگاهی، اردوهای معدنی برگزار می‌کنند. در ایران نیز باید چنین اتفاقی روی دهد و برای مدارس و دانشگاه‌ها برنامه‌های آموزشی و تفریحی معادن برگزار شود تا مردم با منابع خدادادی خود آشنا شوند. از سوی دیگر، می‌توان معادن متروکه را تبدیل به موزه کرد و در این زمینه نیز بخش خصوصی می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های موثری انجام دهد.
درآمدزایی گردشگری معادن
رضا دستجردی، کارشناس حوزه معدن در ارتباط با نقش معادن در راستای جذب گردشگر و درآمدزایی به صمت گفت: چندین هزار معدن متروکه در کشور وجود دارد که برخی از این معادن، قابلیت این را دارند تا تبدیل به مکان گردشگری شوند. ویژگی‌های معادن نیز براساس سلیقه مخاطب، می‌تواند موضوع گردشگری باشد. امکان دارد یک تونل معدنی یا یک معدن روباز بزرگ یا عمق، این جذابیت‌ها را برای این منظور ایجاد کند و جذب گردشگر را به‌همراه داشته باشد. همچنین برخی معادن باتوجه به ویژگی‌های فنی و خاص خود می‌توانند جذابیت‌های خاص خود را داشته باشند. لازم به ذکر است که برخی معادن نیز قابلیت تبدیل شدن به موزه را دارند و می‌توانند به یک موزه شگفت‌انگیز تبدیل شوند.
دستجردی ادامه داد: اصولا هر چیز که در دل زمین باشد، می‌تواند برای مردم دارای جذابیت باشد. دلیل این امر، شناخت لایه‌های پنهان درون زمین است که هرکس قادر به دیدن آن نیست. اگر این امکان فراهم شود تا مردم بتوانند این لایه‌ها را مشاهده کنند، قطعا با سیل بزرگی از گردشگر و بازدیدکننده همراه خواهیم بود. البته لازم به ذکر است که باید، شرایط و امکانات جذب گردشگر در کشور وجود داشته باشد که چنین امری، روابط قوی بین‌المللی را می‌طلبد.
مزایای گردشگری معادن
وی گفت: در ایران نیز معادن مختلفی تبدیل به مکان گردشگری شده‌اند که در این راستا می‌توان به دهکده نمکی خور و بیابانک در استان اصفهان، معادن زغال‌سنگ البرزمرکزی، معادن سرب و روی نخلک و معدن انگوران در استان زنجان اشاره کرد. معدن سرب و روی انگوران به‌دلیل طبیعت زیبای منطقه و همچنین ویژگی‌ها و جذابیت‌های زمین‌شناسی، در حقیقت یکی از مراکز مهم گردشگری معدنی قلمداد می‌شود. ۲ معدن تاریخی نمک چهرآباد و سنگ داش‌کسن در ابتدای قرن هشتم هجری، فعال بوده و معماران دربار ایلخانی از سنگ خودتراش آن در ساخت ارگ و گنبد سلطانیه استفاده کرده‌اند. معادن دیگری که می‌توان از آن برای توسعه صنعت گردشگری استفاده کرد، معدنی واقع در منطقه شهمیرزاد است که با حفر تونل‌های زیرزمینی متعدد به استخراج سرب و روی می‌پرداختند. وی افزود: مزایای گردشگری معادن بسیار است و می‌توان فرصت‌های بسیاری در آن ایجاد کرد. افکار عمومی چندان با مقوله گردشگری معدن آشنا نیستند و اگر گردشگری معادن راه‌اندازی شود و مردم در معادن حضور یابند و از نزدیک با حوزه معدن آشنا شوند، این آشنایی تبدیل به فرهنگ می‌شود.
سخن پایانی
براساس مباحث یادشده، می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که معادن می‌توانند یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری در هر کشوری باشند. قطعا کارکرد اصلی معدن، استخراج سنگ و کانی از آن است؛ اما در صورتی که معدنی دیگر چنین قابلیتی نداشته باشد، باز هم باارزش است؛ چراکه با یک برنامه‌ریزی هدفمند، می‌تواند به منبع مهم درآمدزایی و ایجاد اشتغال تبدیل شود.
