تعرفه‌های اکتشافات پایین است

پایین بودن تعرفه‌های اکتشافات معدنی در ایران به عوامل متعددی برمی‌گردد که برخی از آنها به سیاست‌های اقتصادی و مالی، ساختارهای قانونی، مشکلات زیرساختی و همچنین چالش‌های محیطی مربوط می‌شوند. یکی از مهم‌ترین دلایل پایین بودن تعرفه‌های اکتشافات معدنی در ایران، وضعیت کلی اقتصاد کشور است. ایران، به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مشکلات اقتصادی داخلی، با کمبود منابع مالی روبه‌رو است که این امر بر صنعت معدنکاری نیز تاثیر گذاشته است. دولت و بخش خصوصی به‌دلیل نوسانات اقتصادی و سیاست‌های مالی محدود، قادر به سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در حوزه اکتشافات معدنی نیستند. این امر باعث می‌شود که تعرفه‌های اکتشاف در کشور پایین بمانند تا از این طریق از سرمایه‌گذاران و شرکت‌های معدنی جذب بیشتری صورت گیرد.

در حالی که اکتشافات معدنی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجه دارند، تعرفه‌های پایین در این بخش به‌نوعی یک روش جلب توجه به سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی است. به‌این‌ترتیب، دولت تلاش می‌کند با ارائه تعرفه‌های پایین و شرایط سهل‌گیرانه‌تر، انگیزه‌هایی برای ورود سرمایه به بخش معدنکاری ایجاد کند. این سیاست ممکن است در کوتاه‌مدت موجب جذب سرمایه‌گذاران شود، اما در بلندمدت به‌دلیل پایین بودن تعرفه‌ها، ممکن است با کاهش درآمد دولت و شرکت‌های معدنی مواجه شویم. یکی دیگر از دلایل پایین بودن تعرفه‌ها، قوانین و مقررات پیچیده و ناکارآمد در بخش معدن است. در بسیاری از موارد، فرآیندهای اداری طولانی و پیچیده برای دریافت مجوزهای اکتشاف و استخراج، به‌عنوان موانع جدی برای سرمایه‌گذاران عمل می‌کنند. این قوانین ممکن است باعث شوند که هزینه‌های عملیاتی در این بخش بالا برود و به‌تبع آن، تعرفه‌های اکتشاف نیز کاهش یابند تا صنعت بتواند به فعالیت خود ادامه دهد. کمبود زیرساخت‌های لازم برای اکتشاف و استخراج معادن در ایران، از دیگر عواملی است که باعث پایین بودن تعرفه‌های اکتشاف می‌شود. زیرساخت‌هایی مانند حمل‌ونقل، تجهیزات پیشرفته اکتشاف و دسترسی به فناوری‌های نوین در ایران هنوز به‌طورکامل توسعه نیافته‌اند. این امر باعث می‌شود که هزینه‌های اکتشافات در کشور افزایش یابد و در نتیجه تعرفه‌ها باید پایین نگه داشته شوند تا انگیزه برای انجام اکتشافات در کشور حفظ شود. یکی از دلایل دیگر پایین بودن تعرفه‌های اکتشافات معدنی، رقابت با کشورهای همسایه و منابع معدنی ارزان است. در بسیاری از کشورهای منطقه مانند افغانستان، پاکستان و کشورهای آسیای میانه، معادن با هزینه‌های پایین‌تری استخراج می‌شوند و تعرفه‌های کمتری برای اکتشافات تعیین می‌شود. این رقابت به‌نوعی ایران را مجبور می‌کند تا تعرفه‌های خود را پایین نگه دارد تا در بازار جهانی رقابتی باقی بماند.

اکتشاف نیازمند فناوری نوین

اکتشافات معدنی نیاز به تحقیقات پیشرفته و بکارگیری فناوری‌های نوین دارند، اما در ایران بسیاری از فعالیت‌های اکتشافی به‌صورت سنتی و با استفاده از روش‌های قدیمی انجام می‌شود. این ضعف در تحقیق و توسعه (R&D) موجب می‌شود که تعرفه‌ها پایین بمانند، زیرا فعالیت‌های اکتشافی با روش‌های کم‌هزینه و پرریسک انجام می‌شوند. در صورت سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و بکارگیری فناوری‌های نوین، تعرفه‌ها می‌تواند به‌طورقابل‌توجهی افزایش یابد.

در ایران، توجه به ملاحظات زیست‌محیطی در اکتشافات معدنی به‌اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شود. هزینه‌های مربوط به رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و اجرای پروژه‌های پایدار، یکی از دلایلی است که باعث می‌شود تعرفه‌های اکتشاف پایین باقی بماند. اگر دولت‌ها و شرکت‌های معدنی به این ملاحظات توجه بیشتری کنند، ممکن است هزینه‌های عملیات اکتشافی افزایش یابد که به‌تبع آن، تعرفه‌ها نیز ممکن است بیشتر شود.

نوسانات نرخ جهانی مواد معدنی بر تصمیمات اقتصادی و تعرفه‌های داخلی در ایران تاثیرگذار است. اگر نرخ جهانی یک ماده معدنی کاهش یابد، دولت‌ها ممکن است تلاش کنند با کاهش تعرفه‌ها، بهره‌وری از معادن را بیشتر کرده و روند اکتشاف را حفظ کنند. در نتیجه، پایین بودن قیمت‌های جهانی می‌تواند به کاهش تعرفه‌های اکتشافات منجر شود. وجود منابع‌معدنی متعدد و پراکنده در ایران نیز باعث شده است تا پروژه‌های اکتشافی در این کشور به‌اندازه کافی بهینه نباشند. هزینه‌های ناشی از پراکندگی منابع معدنی و لزوم جابه‌جایی مواد از مکان‌های مختلف باعث می‌شود که تعرفه‌های اکتشافی در کشور پایین باشد.

پایین بودن تعرفه‌های اکتشافات معدنی در ایران به مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، سیاسی، قانونی، زیرساختی و زیست‌محیطی برمی‌گردد. در حالی که این تعرفه‌های پایین ممکن است در کوتاه‌مدت به جذب سرمایه‌گذاران کمک کنند، اما در بلندمدت می‌تواند چالش‌هایی نظیر کاهش کیفیت پروژه‌ها، افت بهره‌وری و مشکلات زیست‌محیطی ایجاد کنند. برای حل این مشکلات، نیاز به اصلاحات ساختاری در قوانین و زیرساخت‌های بخش معدن، بهبود فناوری‌های اکتشاف و افزایش سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه ضروری است.

توسعه در گرو اکتشاف

برای توسعه صنایع‌معدنی باید ابتدا مشکل معادن را حل کرد و برای توسعه معادن نیز باید به بحث اکتشاف پرداخت. این در حالی است که این مقوله در ایران بسیار مغفول مانده و گویی چندان موردتوجه قرار نمی‌گیرد. تاکید بر این است که در اکتشافات از نظر عمق و گستردگی فاصله زیادی بین ایران و کشورهای دیگر معدنی وجود دارد. از نظر عمق و گستردگی فاصله زیادی بین ایران و کشورهای دیگر معدنی وجود دارد.

در حالی که متوسط عمق معدنکاری در ایران کمتر از ۱۰متر و اکتشاف در خوش‌بینانه‌ترین حالت کمتر از ۳۰ متر است؛ اما کشوری مثل استرالیا اکتشافاتی در عمق هزار و 300متر دارد، همچنین در حالی که چین سالانه بالغ بر ۷ تا ۸ میلیون متر حفاری دارد، اما در بهترین شرایط در ایران ۷۰۰‌ هزار متر حفاری انجام می‌شود. با این تفاوت فاحش به مسئله دیگری باید پرداخت، آن هم اینکه باتوجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد از ذخایر باارزش فلزی دنیا در عمقی بیش از ۵۰ متر واقع شده‌اند؛ بنابراین اهمیت اکتشاف در ایران دوچندان می‌شود. با نظر به اینکه بهبود وضعیت اکتشافات معدنی در کشور به معنی توسعه معادن است، بنابراین اگر موانع اکتشاف رفع و مسیر آن هموار شود، شاهد رشد اقتصادی نیز خواهیم بود. فعالان معدنی به این موضوع اذعان دارند که اکتشافات یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعت معدن است، هرچند نسبت به سال‌های قبل این بخش بسیار پیشرفت کرده، اما همچنان جای کار زیاد است.

فاصله با استانداردهای جهانی

یک مسئله مهم در این عرصه بحث تکنولوژی است. از لحاظ تجهیزات و روش‌های حفاری بخش معدن باید گفت که از ابتدای کار که مربوط به مباحث زمین‌شناسی می‌شود تا انتها، شاهد آن هستیم که روند به‌صورت سنتی پیش می‌رود، طوری که تجهیزات متعلق به ۴۰ سال قبل هستند. این در حالی است که در دنیا، هم تجهیزات و هم روش‌های تحلیل تغییر کرده‌ و به‌روز شده‌اند.

اینکه به حوزه اکتشاف توجه می‌شود، اما اتفاق ویژه‌ای رخ نمی‌دهد، دلایل زیادی دارد. یکی از موانع موجود، بحث قانون است. قوانین باید به‌گونه‌ای اصلاح شوند که پهنه‌ها و محدوده‌های معدنی برای بهره‌برداری بخش‌های خصوصی و استفاده از ظرفیت شرکت‌های غیردولتی آماده شوند. این در حالی است که در حال‌ حاضر قوانین ما امکان استفاده بهتر از این ظرفیت را فراهم نمی‌کنند.

ضعف حضور خصوصی‌ها

انجام عملیات اکتشاف، پرهزینه و پرریسک است، به‌همین‌علت شرکت‌های خصوصی معدنی در سال‌های گذشته کمتر به‌صورت گسترده به این حوزه پرداخته‌اند. اما امروزه به‌دلیل افزایش نرخ مواد معدنی، توجه این شرکت‌ها به حوزه اکتشاف بیشتر جلب شده است؛ مسئله‌ای که به‌عنوان فرصت طلایی برای دولت شناخته می‌شود؛ چراکه می‌تواند از این جذابیت برای بخش خصوصی استفاده کند. مسئولان مربوطه می‌توانند به‌جای اینکه خود دست به عملیات اکتشافی بزنند، منابع مالی شرکت‌های خصوصی را در این برهه وارد بخش اکتشافات کنند و معادن کشور را توسعه دهند. لازم به‌ذکر است که این فرصت به‌هیچ‌وجه ابدی و تضمین‌شده نیست و شاید 5 سال دیگر چنین مسئله‌ای دیگر پیش نیاید، بنابراین باتوجه به اینکه امروز شرکت‌های خصوصی بسیار مشتاق به اکتشافات در کشور هستند؛‌ دولت نیز بهتر است از آن استقبال کند. برای توسعه اکتشاف بهتر است از کشورهای دیگر الگوبرداری کرد، هرچند گفته می‌شود تفاوت در محیط‌های جغرافیایی، نوع زمین‌شناسی و کانه‌زایی در محدوده جغرافیایی کشورها، موجب تفاوت در انتخاب روش‌های زمین‌شناسی، اکتشافی و منشأیابی و پایش مخاطرات طبیعی هر کشور می‌شود، اما بهره‌گیری از آخرین فناوری روز دنیا به‌ویژه در حوزه اکتشاف ذخایر معدنی عمقی و پنهان با روش‌های ژئوفیزیک هوایی، داده‌های طیفی و دیگر روش‌های فناور از مواردی است که بهتر است به آن توجه کرد، هرچند ایران در این زمینه تاکنون به موفقیت‌های مناسبی دست یافته و از تجربه برخی کشورها همچون چین نیز در انجام فرآیندهای فنی و تخصصی استفاده کرده، اما بهتر است در این زمینه به‌روزتر باشیم.

استفاده از تجربه جهانی

برخی باور دارند که تجربه چین در توسعه اقتصاد لازم است به‌عنوان یکی از رویکردهای برنامه هفتم توسعه مدنظر قرار گیرد. تاریخ تحولات صنعتی چین نشان می‌دهد که این کشور در ابتدا ۸۰ معدن خود را توسعه داد و بعد تبدیل به یکی از قدرت‌های اقتصادی جهان شد. امروز شاهد آن هستیم که این کشور اگر تا چند دهه پیش در تولیدات معدنی حرفی برای گفتن نداشت، اما حالا با برنامه‌ریزی توانست به‌سمتی برود که نیمی از فولاد جهان را تولید کند. این کشور نه‌تنها در تولید فولاد قدرت یافته، بلکه در فلز آلومینیوم نیز ظرفیت تولید خود را به ۳۲ تن رسانده است.

به این ترتیب اینکه چرا ما نتوانسته‌ایم اکتشافات را آن‌طور که باید پیش ببریم، عوامل مختلفی دارد که نیازمند شناخت درست، ارزیابی و سیاست‌گذاری است. تاکید بر این است که اگر موانع اکتشاف در کشور برطرف شود، به‌طورحتم ما هم همچون کشورهایی از جمله چین، شاهد توسعه در حوزه معدن خواهیم بود.

سخن پایانی

اگر ایران بتواند از تکنولوژی‌های به‌روز جهان در راستای تقویت و بهره‌برداری از معادن استفاده کند، به‌طورقطع در آینده‌ای نه‌چندان دور، می‌تواند جای خود را در میان برترین کشورهای معدنی پیدا کند.

معادن کشور، نیازمند ماشین‌آلات و تکنولوژی جدید هستند تا کارآیی لازم را داشته باشند.