ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی غنی، از زمان‌های گذشته در بسیاری از موافقت‌نامه‌های اقتصادی و تجاری حضور داشته است. ایران به عضویت سازمان‌های جهانی مانند سازمان تجارت جهانی (WTO) درخواست داده است، هرچند به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مسائل سیاسی، تاکنون نتوانسته است به عضویت این سازمان درآید. از دیگر موافقت‌نامه‌های مهم اقتصادی که ایران در آنها مشارکت داشته، می‌توان به موافقت‌نامه‌های منطقه‌ای همچون سازمان همکاری‌های اقتصادی (ECO)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و قراردادهای دو جانبه تجاری با کشورهای مختلف اشاره کرد. این موافقت‌نامه‌ها به ایران این امکان را می‌دهند که در عرصه تجارت بین‌المللی و منطقه‌ای فعالیت کند و با کشورهای دیگر روابط اقتصادی خود را گسترش دهد.

حضور ایران در موافقت‌نامه‌های بین‌المللی با چالش‌ها و فرصت‌هایی همراه است. از یک سو، تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه پس از خروج امریکا از برجام، تأثیرات منفی بر توانایی ایران در استفاده از مزایای برخی از موافقت‌نامه‌ها داشته است. از سوی دیگر، ایران با اتخاذ سیاست‌های دیپلماتیک فعال، تلاش کرده است تا به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، محیط زیستی و امنیتی به اهداف خود دست یابد.

حضور ضعیف ایران در پیمان‌های بین‌المللی

کامبیز میرکریمی، عضو هیات رئیسه اتاق مشترک ایران و روسیه در رابطه با عضویت ایران در پیمان‌های بین‌المللی مانند پیمان‌های بریکس، شانگهای و اوراسیا و ظرفیت‌ آنها به صمت گفت: عضویت در این پیمان‌ها برای توسعه اقتصادی ضروری است اما متاسفانه ایران ازجمله کشورهایی است که در رابطه با حضور در پیمان‌ها و اتحادیه‌های اقتصادی بسیار ضعیف عمل کرده است. درحالی‌که این پیمان‌ها و موافقت‌نامه‌ها می‌تواند شرایط راحت‌تری را برای تجارت و فعالیت‌های تجاری بین اعضا را ایجاد کند.

وی ادامه داد: از سال ۱۳۹۸ که در اتحادیه اوراسیا حضور پیدا کردیم، سطح تجارت ایران و روسیه روند صعودی را طی کرده و پیش‌بینی می‌شود این عدد در امسال از یک میلیارد دلار می‌گذرد. خوشبختانه موافقت‌نامه تجارت آزاد بین ایران و اعضای اتحادیه اوراسیا نهایی شد و به‌زودی تعرفه‌های تجاری به صفر می‌رسد که دستاورد خوبی است.

موافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا

میرکریمی با اشاره به دستاوردهای حوزه تجارت در سال ۱۴۰۲ بیان کرد: تنها اتفاق مثبت در تجارت طی سال‌های اخیر امضای موافقنامه تجارت آزاد با اوراسیا است که از نیمه سال ۱۳۹۸ و به‌دنبال امضای موافقتنامه موقت، تلاش‌های بسیاری برای آن صورت گرفت و از اوایل سال ۱۴۰۱ نیز در زمینه امضای توافقنامه نهایی آن امیدواری‌هایی داده شد که در نهایت در سال ۱۴۰۲ به نتیجه رسید. به همین واسطه باوجود همه اتفاقات؛ از کرونا گرفته تا تنش‌های موجود از سال ۹۸ تاکنون، تجارت روند افزایشی داشته و شاهد رشد ۴ برابری صادرات از سال ۹۸ تا ۱۴۰۳ بوده‌ایم.

وی انعقاد موافقت‌نامه تجارت آزاد را قدم ابتدایی در روند تجارت و همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی برشمرد و افزود: باید به موافقت‌نامه‌ها و پیمان‌های بیشتر و عمیق‌تر بیندیشیم و شرایطی را در نظر بگیریم که تسویه‌حساب‌ها و نقل و انتقالات مالی راحت‌تر شود. در این راستا در بریکس الگوی پولی و تسویه‌حساب مشترک طراحی شده که تا اجرایی شدن آن همچنان فاصله داریم اما قدم‌های ابتدایی برداشته شده و امیدواریم نهایی شود.

راهکار تحقق شعار سال

عضو هیات رئیسه اتاق مشترک ایران و روسیه درباره تحقق شعار سال گفت: برای تحقق شعار سال ۱۴۰۳ باید قوانینی که از تسهیل کسب‌وکارها و رشد و جهش تولید حمایت می‌کنند، اجرایی شوند. تصویب قوانین در صورتی مهم است که به‌درستی اجرا شوند. باید زیرساخت‌های لازم در راستای جهش تولید با مشارکت مردم فراهم شود و قانون به‌صورت کامل، نه به‌صورت سلیقه‌ای و دلخواه اجرا شود.

جهش تولید با مشارکت مردم موضوع بسیار مهمی است. شعار سال نشان می‌دهد که رهبر معظم انقلاب راه پیشرفت و توسعه اقتصاد کشور را جهش تولید با مشارکت مردم، یعنی ورود و حضور سرمایه‌ها و استعدادهای مردم به بخش مولد می‌دانند؛ بنابراین نه‌تنها دولت، بلکه تمام نظام باید در خدمت تحقق این شعار باشند تا در این مسیر تمامی کاستی‌ها برطرف شود.

مشکل تنها عضویت نیست

غلامحسین شافعی، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران درباره مزیت‌های عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به صمت گفت: سازمان همکاری‌های شانگهای براساس محور همکاری متقابل در زمینه‌های مختلف تشکیل شده و حتما می‌تواند پایه و مبنایی برای توسعه روابط اقتصادی اعضا باشد و باید از این فرصت فراهم‌شده، نهایت بهره را ببریم و در راستای تعمیق روابط اقتصادی خود با سایر کشورهای عضو آن قدم برداریم. بی‌شک حضور در شانگهای عامل موثری در افزایش میزان مبادلات اقتصادی با هر یک از اعضای این سازمان به‌صورت آزاد یا ترجیحی خواهد بود. در مجموع قطعا اقدامات اخیر و عضویت در سازمان همکاری‌های شانگهای تاثیرگذار خواهد بود، اما درباره رشد کلی مبادلات تجاری کمی تردید وجود دارد، چراکه در زیرساخت‌ها مشکلاتی به‌چشم می‌خورد. برای مثال در حوزه حمل‌ونقل مشکلات بسیاری وجود دارد که نرخ تمام‌شده کالا را بالا می‌برد.

وی با اشاره به برخی نظرات مبنی بر توجه بیشتر به مزیت‌های سیاسی در پی این عضویت اظهار کرد: توسعه اقتصادی عامل مهمی است که توسعه پایدار روابط سیاسی را به‌دنبال دارد؛ به‌عبارت شفاف‌تر حجم مبادلات اقتصادی تاثیر بسزایی بر روابط سیاسی تاثیر دارد و روابط سیاسی ارتقایافته نیز بر مسائل امنیتی تاثیرگذار خواهد بود. در حقیقت مسائل سیاسی و تجاری هر دو به‌گونه‌ای به یکدیگر وابسته هستند و نمی‌توان این دو را از هم جدا کرد.

تا دیر نشده چاره‌ای کنید

شافعی با اشاره به مشکلات فراوان داخلی بیان کرد: مشکلات داخلی بر هیچ‌ کس پوشیده نیست و بسیار مهم‌تر از مشکلات خارجی است. متاسفانه در زیرساخت‌های تولید عقب‌ماندگی داریم. با این حال مدت‌هاست به‌دلیل برخی تصمیمات یک‌شبه و غیرکارشناسی هزینه‌ها افزایش پیدا کرده است. همچنین در بیشتر خط‌های تولید، ماشین‌آلات فرسوده هستند. از سوی دیگر میزان انرژی که در واحدهای تولیدی مورداستفاده قرار می‌گیرد باتوجه به کمبودی که در این حوزه وجود دارد قابل‌مقایسه با سایر کشورها نیست. از تمام موارد ذکرشده کالایی حاصل می‌شود که کیفیت آن با کیفیت محصولات جهانی تفاوت فاحشی دارد. در نتیجه همین مسائل نرخ تمام‌شده کالاهای ما نمی‌تواند در رقابت با محصولات کشورهای دیگر قرار بگیرد. براساس آنچه گفته شد اگر برای بهبود زیرساخت‌ها به‌دنبال چاره‌ نباشیم، حتی در صورتی که امکان ارتقای مبادلات تجاری را داشته باشیم، کمبود امکانات اجازه‌ چنین ارتقایی را به ما نخواهد داد. توجه به مسائل داخلی و همخوانی بخش تولید کشور با تولید جهانی، مهم‌ترین مسئله‌ای است که باید موردتوجه قرار گیرد.

از فناوری روز دور هستیم

رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران با انتقاد از وضعیت بنادر و گذرگاه‌های خارجی اظهار کرد: متاسفانه در بخش بنادر و گذرگاه‌های خارجی وضع خوبی نداریم و این مشکل در حدی جدی است که اگر در امسال کشوری تقاضای افزایش ۳ برابری صادرات را نسبت به سال ۱۴۰۱ داشته باشد، امکان آن را نداریم. گاهی در مرزها شاهد انتظار صدها کامیون برای خروج هستیم. از سوی دیگر درحال‌حاضر درصد بالایی از محصولات صادراتی از فناوری روز دور هستند و در آینده با مشکلات بسیاری مواجه خواهیم شد.

سخن پایانی

حضور ایران در موافقت‌نامه‌های بین‌المللی نشان‌دهنده تلاش این کشور برای مشارکت در حل مسائل جهانی و منطقه‌ای است. با وجود چالش‌ها و موانع سیاسی و اقتصادی، ایران در حوزه‌های مختلف از جمله اقتصادی، محیط زیستی، هسته‌ای، حقوق بشر و فرهنگی به طور مداوم در پی ارتقای روابط خود با جامعه جهانی است. در صورتی که ایران در آینده بر تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی فائق آید، این مشارکت‌ها به تقویت جایگاه این کشور در نظام بین‌المللی و بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی آن کمک کند.