در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، حجم تحریم‌ها علیه ایران به‌شدت افزایش یافت که این موضوع تاثیرات منفی قابل‌توجهی بر صنعت خودرو داشت. در صورت تکرار این روند، ممکن است برندهای معتبر چینی از ورود به بازار ایران عقب‌نشینی کنند و واردات خودرو به شکل مخفیانه ادامه یابد. همچنین کاهش درآمدهای نفتی و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها می‌تواند سیاست‌های انقباضی را در زمینه واردات و تولید خودرو به همراه داشته باشد. این وضعیت نه‌تنها بر نرخ خودرو تاثیر خواهد گذاشت، بلکه موجب بی‌ثباتی در بازار و کاهش توانایی خودروسازان داخلی برای تامین نیازهای بازار خواهد شد. البته عمده مشکلات ما در این صنعت از سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات اشتباه داخلی سرچشمه می‌گیرد که باید هوشیارانه با آنها مواجه شویم. در کل برای بهبود وضعیت صنعت خودرو، ضروری است که تغییرات اساسی در سیاست‌های اقتصادی و سیاسی کشور رخ دهد تا بتوان از بحران‌های احتمالی جلوگیری کرد. صمت در این گزارش در گفت‌وگو با کارشناسان حوزه خودرو، نگاهی به آینده بازار و صنعت خودرو ایران در دوره جدید ریاست‌جمهوری ترامپ انداخته که در ادامه می‌خوانید.

فعلا واکنش بازار خودرو به پیش‌فرض‌هاست

امیرحسین برخورداری، کارشناس حوزه خودرو درباره چشم‌انداز بازار خودرو در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ به صمت اظهار کرد: سیاست‌های متضاد هر کشوری علیه ایران که به افزایش نرخ ارز و بی‌ثباتی قراردادهای خودرویی و تجارت‌های بین‌المللی ما بینجامد، دو پیامد مهم خواهد داشت؛ افزایش صدای افرادی که بر طبل داخلی‌سازی و بومی‌سازی می‌کوبند و بی‌ثباتی در بازار و صنعت خودرو. ترامپ انتخاب شده، اما هنوز تصمیمی در هیچ زمینه‌ای رسما اعلام نکرده، بنابراین فعلا بازار براساس پیش‌فرض‌ها به این موضوع واکنش نشان می‌دهد و تغییری در روند واردات خودرو یا صنعت خودرو به‌وجود نیامده است.

احتمال بازگشت بحران

برخورداری ادامه داد: اگر قرار بر تکرار تجربه‌های دور قبل ریاست‌جمهور ترامپ باشد، در آینده نزدیک نخست برندهای معتبر چینی از برنامه‌های ورود به ایران پا پس می‌کشند و همین روند قطره‌چکانی واردات خودرو نیز کمرنگ‌تر خواهد شد. در زمینه واردات نیز هرچند نام برندهای معتبر به گوش می‌رسد، اما ممکن است سختگیری‌هایی نیز در این بخش آغاز شود. درحال‌حاضر نحوه واردات خودرو به ایران به‌نوعی ضدتحریم است، چراکه بعضا کشتی‌ها تغییر مسیر می‌دهند و مبدأ و مقصد بار از مکانی به‌جز چین به ایران ثبت می‌شود و خودروهایی که از مسیر اروپا می‌آیند نیز بین چند کشور دست‌به‌دست می‌شوند تا مسیرشان به ایران مستقیم نباشد.

همچنین شرکت‌های فروشنده خودروهای وارداتی و مونتاژی چین، با فرض سنگین‌ترین تحریم‌ها هنوز هم هیچ ارتباطی با خودروسازان یا شرکت‌های ایرانی را گردن نمی‌گیرند و به‌این‌ترتیب همین الآن هم ما درگیر تحریم و واردات مخفیانه خودرو و قطعات خودرو هستیم و ترامپ سختگیری جدیدی در این زمینه نمی‌تواند اضافه کند، اما با فشارهای جنبی و کاهش درآمدهای گوناگون ایران به‌ویژه درآمدهای نفتی، ممکن است سیاست‌های انقباضی برای واردات و عرضه خودروهای مونتاژی در پیش گرفته شود که منجر به کاهش آهنگ مونتاژ خودرو و واردات خواهد شد و صنعت خودرو نیز از تامین نیاز بازار عاجز است و بار دیگر تشویش و بحران به بازار خودرو بازمی‌گردد.

کارشناس حوزه خودرو در پایان با اشاره به وضعیت کلی صنعت و بازار خودرو کشور خاطرنشان کرد: صنعت خودرو ما پیرو سیاست و اقتصاد کلان کشور است و اگر در این موارد همکاری بین‌المللی پایداری شکل نگیرد، قادر به تکیه برتوان واقعی صنعت خودرو داخلی نخواهیم بود و این مسئله جز بحران بیشتر در بازار و صنعت دستاوردی برای ما نخواهد داشت. در این دوره باید بسیار مراقب افرادی باشیم که نهضت داخلی‌سازی را بسیج کرده و نمایشگاه‌های داخلی‌سازی مملو از شعار برگزار می‌کنند که در نهایت هیچ نتیجه عملی در بستر صنعت خودرو نداشته و نخواهد داشت.

روزهای سخت در انتظار صنعت خودرو

در ادامه مسیح فرزانه، کارشناس حوزه خودرو نیز به بررسی وضعیت بازار خودرو در دوره جدید ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ پرداخت و به صمت گفت: به احتمال زیاد تغییرات قابل‌توجهی در روند بازار خودرو و صنعت خودرو ایران به وقوع خواهد پیوست. تحلیل وضعیت کنونی و پیش‌بینی‌های آینده نشان می‌دهد این تغییرات به‌دلیل تحریم‌ها و شرایط اقتصادی خاص، تاثیرات عمیقی بر صنعت خودرو خواهد گذاشت. تجربه گذشته نشان می‌دهد در دوره قبل ریاست‌جمهوری ترامپ، حجم تحریم‌ها علیه ایران به‌شدت افزایش یافته است. این تحریم‌ها نه‌تنها بر فروش نفت کشور تاثیر منفی گذاشته، بلکه بر اقتصاد کلان نیز فشار وارد کرده است. در صورتی‌که تحریم‌ها تشدید و در ادامه فروش نفت دشوارتر شود، نخستین اثر مستقیم آن بر اقتصاد سیاسی خواهد بود و به‌تبع آن، نرخ دلار تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت. سیاست‌گذاران اقتصادی ممکن است تا حدی بتوانند دلار را کنترل کنند، اما این کنترل نمی‌تواند دائمی باشد.

چالش‌های همه‌جانبه

کارشناس حوزه خودرو افزود: در این روند به احتمال زیاد، صنعت خودرو و قطعه با مشکلات جدی در تامین مواد اولیه مواجه خواهند شد که این موضوع به‌طور مستقیم بر چرخه مونتاژ خودرو و همچنین واردات خودرو به کشور تاثیر می‌گذارد. به‌عنوان‌مثال، در سال ۱۳۹۷، پیش از تشدید تحریم‌ها، برخی از شرکت‌های خودروساز برای تامین قطعات خود به کشورهای حوزه خلیج‌فارس و برخی کشورهای اروپایی وابسته بودند، اما اکنون با توجه به شرایط موجود، بیش از ۹۰ درصد خودروهای وارداتی از چین خریداری می‌شود که این موضوع نشان‌دهنده تغییرات عمده در زنجیره تامین و مبادلات بین ایران و چین است. از این جهت شاید ترامپ نتواند تاثیر چندانی بر واردات خودرو بگذارد. البته اگر شاهد تغییراتی در فروش نفت باشیم این تغییرات بر واردات خودرو تاثیرگذار خواهد بود. با نگاهی به آمار واردات خودرو از شهریور سال گذشته تاکنون، متوجه می‌شویم که فقط حدود ۲۵ هزار دستگاه خودرو وارد کشور شده است. این عدد بسیار ناچیز است و نشان‌دهنده محدودیت‌های جدی در واردات و تنوع برندهاست. هدف سیاست‌گذاران رسیدن به تولید حدود ۱.۴ میلیون دستگاه خودرو بوده که با توجه به افت تولید و مشکلاتی که در این بخش با آنها روبه‌رو هستیم بعید به نظر می‌رسد این هدف محقق شود.

فرزانه ادامه داد: در این میان، هزینه‌ها بالا رفته و از سویی تورم بالا داریم که از عواملی هستند که بر بازار خودرو تاثیر می‌گذارند. قدرت خرید مصرف‌کنندگان در این شرایط به‌شدت کاهش یافته که باعث می‌شود آنها نتوانند به‌راحتی اقدام به خرید خودرو کنند. واقعیت این است که درآمدها در چهار سال گذشته بسیار کاهش یافته و این مسئله بر تقاضا برای خودرو تاثیر منفی گذاشته است.

وضعیت دشوار باقی می‌ماند

کارشناس حوزه خودرو به وضعیت صنعت و بازار خودرو در روزهای آینده اشاره کرد و گفت: با توجه به شرایط کنونی و بازگشت ترامپ به کاخ سفید، پیش‌بینی می‌شود که وضعیت بازار خودرو همچنان دشوار باقی بماند. اگر تحریم‌ها بیشتر شوند و فروش نفت سخت‌تر، درآمدهای نفتی کاهش خواهد یافت و این موضوع فشار بیشتری بر صنعت خودرو وارد خواهد کرد؛ بنابراین خودروسازان ناچار خواهند بود قیمت‌ها را افزایش دهند. در نهایت برای بهبود وضعیت بازار خودرو نیازمند گشایش‌هایی در حوزه مذاکرات سیاسی و اقتصادی هستیم. بدون این تغییرات، آینده صنعت خودرو در ایران با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود و باید منتظر ماند تا ببینیم چه اقداماتی برای رفع این مشکلات انجام خواهد شد.

 تامین‌کنندگان اصلی چینی هستند

فرزانه به موضوع تامین‌کنندگان صنعت خودرو اشاره و درباره شرایط ما در این بخش اظهار کرد: در بررسی تغییرات روابط خودروسازان ایرانی با تامین‌کنندگان خارجی، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، نکات قابل‌توجهی وجود دارد. در حال‌حاضر، بخش قابل‌توجهی از خودروهایی که در بازار ایران مشاهده می‌شود مانند شاهین، پژو و کوییک، عمدتا از قطعاتی تشکیل شده‌اند که بسته‌بندی آنها به نام برندهای داخلی است، اما در واقع تولید آنها در چین انجام می‌شود. این واقعیت نشان‌دهنده وابستگی شدید صنعت خودرو ایران به تامین‌کنندگان چینی است. با توجه به اینکه تامین‌کنندگان چینی به‌طور مستمر قطعات موردنیاز خودروسازان ایرانی را تامین می‌کنند، هزینه تامین قطعه و مواد اولیه به‌طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت. این افزایش هزینه‌ها در نهایت بر دوش مصرف‌کنندگان قرار خواهد گرفت و موجب افزایش نرخ خودروها خواهد شد.

ترامپ در دو سکانس متفاوت

کارشناس حوزه خودرو در ادامه به مقایسه حضور ترامپ در کاخ سفید در دو دوره مختلف اشاره کرد و افزود: پیروزی ترامپ در انتخابات ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰ بر نرخ خودرو در ایران تاثیرات متفاوتی داشت. در 2016، شرایط اقتصادی ایران به‌گونه‌ای دیگر بود. برجام به‌تدریج در حال اجرایی شدن بود و امیدهایی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی وجود داشت. این امیدها باعث ایجاد گفت‌وگوهایی میان شرکت‌های ایرانی و اروپایی شد، اما با خروج امریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها، شوک شدیدی به بازار وارد آمد. در حال‌حاضر، اقتصاد ایران به‌شدت تحت فشار قرار دارد و ترکیب رکودتورمی باعث‌شده وضعیت اقتصادی کشور به مراتب ضعیف‌تر شود. این شرایط موجب‌شده نرخ خودرو در روزها و ماه‌های آینده تحت‌تاثیر عوامل داخلی و خارجی قرار گیرد. واقعیت این است که مجموع آنچه گفته شد بر وضعیت بازار خودرو تاثیر خواهد گذاشت و براساس تمام این عوامل، خبری از کاهش نرخ خودرو نخواهد بود. در این میان عوامل داخلی مانند عدم‌مدیریت مناسب و تصمیمات غیرحرفه‌ای نیز بر وضعیت بازار خودرو تاثیرگذار بوده است. سیاست‌گذاران همچنان درگیر انتخاب روش‌های غلط برای مدیریت بازار هستند و این موضوع باعث شده خودروسازان نتوانند نیازهای بازار را برآورده کنند.

فرزانه در پایان به جمع‌بندی پیش‌بینی خود از وضعیت بازار و صنعت خودرو در دوره ترامپ پرداخت و گفت: همان‌طور که اشاره شد با بازگشت ترامپ به کاخ سفید احتمالا تحریم‌ها تشدید شده و فروش نفت با دشواری بیشتری مواجه شود. این موضوع به کاهش درآمدهای نفتی منجر خواهد شد و خودروسازان ناچار خواهند بود هزینه‌های بیشتری برای تامین مواد اولیه پرداخت کنند. بنابراین انتظار می‌رود نرخ خودروها افزایش یابد. در این شرایط برای بهبود وضعیت صنعت خودرو و حل مشکلات آن نیازمند تغییرات اساسی در سیاست‌های اقتصادی و سیاسی کشور هستیم. بدون این تغییرات، چشم‌انداز روشنی برای بازار خودرو وجود نخواهد داشت. در کنار تلاش‌های داخلی و اصلاح سیاست‌گذاری‌ها، باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا مذاکرات سیاسی می‌تواند منجر به گشایش‌های بیشتری در بازار و صنعت خودرو شود یا خیر.

سخن پایانی

بنابراین گزارش کارشناسان حوزه خودرو معتقدند اگر تجربه‌های گذشته ریاست‌جمهوری ترامپ تکرار شود، احتمالا برندهای معتبر چینی از ورود به بازار ایران عقب‌نشینی خواهند کرد و روند تدریجی واردات خودرو کمتر خواهد شد. در حال‌حاضر، واردات خودرو به‌نوعی به صورت ضدتحریمی انجام می‌شود و شرکت‌های فروشنده خودروهای وارداتی و مونتاژی چین، هیچ ارتباط رسمی با خودروسازان ایرانی برقرار نمی‌کنند. این وضعیت نشان‌دهنده ادامه تحریم‌ها و واردات مخفیانه خودرو و قطعات است. با کاهش درآمدهای نفتی و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها، ممکن است سیاست‌های انقباضی برای واردات و تولید خودرو اتخاذ شود که منجر به کاهش تولید و واردات خواهد شد. در این شرایط، صنعت خودرو ایران با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود و اگر همکاری‌های بین‌المللی پایداری شکل نگیرد، تکیه بر توان واقعی صنعت داخلی ممکن نخواهد بود.

کارشناسان همچنین معتقدند برای بهبود وضعیت صنعت خودرو در ایران باید تغییرات اساسی در سیاست‌های اقتصادی و سیاسی کشور ایجاد کنیم. بدون این تغییرات، چشم‌انداز روشنی برای بازار خودرو وجود نخواهد داشت.