از پالایشگاه‌سازی تا اجرای طرح تخصیص
چالش ناترازی بنزین در ایران، مسئله‌ای پیچیده و چندوجهی است که از عوامل متعددی چون فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل، کیفیت پایین خودروهای داخلی، مدیریت ناکارآمد مصرف و قاچاق سوخت نشأت می‌گیرد.
برای غلبه بر این چالش، مجموعه‌ای از راهکارهای هماهنگ پیشنهاد شده است، از جمله نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، ارتقای استانداردهای تولید خودرو، اصلاح الگوی مصرف سوخت، مبارزه با قاچاق، حرکت به‌سمت خودروهای برقی، نوسازی پالایشگاه‌ها و احداث پتروپالایشگاه‌های نسل سوم. اگرچه این مسیر دشوار است، اما با اتخاذ رویکردی علمی و مبتنی بر واقعیت‌های کشور، دست‌یافتنی خواهد بود. موفقیت در این زمینه نه‌تنها به حل مشکل ناترازی بنزین کمک می‌کند، بلکه می‌تواند فرصتی برای تحول ساختاری دراقتصاد کشور، بهبود کیفیت هوا، کاهش وابستگی به واردات سوخت، افزایش بهره‌وری انرژی و حرکت به‌سمت اقتصادی دانش‌بنیان فراهم آورد. این تلاش جمعی که نیازمند اراده ملی و مشارکت همه بخش‌های جامعه است، می‌تواند زمینه را برای رشد اقتصادی پایدار، اشتغالزایی و در نهایت، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان فراهم کند و ایران را در مسیر توسعه پایدار و آینده‌ای سبزتر در حوزه انرژی قرار دهد.
راهکارهای عملیاتی برای کاهش مصرف بنزین
راهکارهای عملیاتی متنوعی برای کاهش مصرف سرانه سوخت و مقابله با چالش ناترازی بنزین در ایران وجود دارد که هریک به‌نوبه خود می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر بهبود وضعیت داشته باشد.
از رده خارج کردن خودروهای فرسوده یکی از مهم‌ترین این راهکارهاست که می‌تواند به کاهش چشمگیر مصرف سوخت و آلودگی هوا منجر شود. همزمان، توسعه و بهبود ناوگان حمل‌ونقل همگانی می‌تواند جایگزین مناسبی برای استفاده از خودروهای شخصی باشد و به کاهش ترافیک و مصرف سوخت کمک کند. بهینه‌سازی تقاضای حمل‌ونقل با تمرکز بر کاهش ترافیک و سفرهای غیرضروری، از طریق راهکارهایی مانند دورکاری و استفاده از فناوری‌های ارتباطی، می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر کاهش مصرف سوخت داشته باشد. متنوع‌سازی سبد سوخت با حمایت از سوخت‌های جایگزین مانند CNG که آلایندگی کمتری نسبت به بنزین دارد، گام مهمی در راستای کاهش وابستگی به بنزین است. ورود تدریجی خودروهای برقی به چرخه ناوگان حمل‌ونقل، باوجود نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه، می‌تواند در بلندمدت به کاهش چشمگیر مصرف بنزین منجر شود.
توسعه شبکه حمل‌ونقل ریلی، به‌ویژه در مسیرهای پرتردد بین‌شهری و درون‌شهری، راهکار دیگری برای کاهش مصرف سوخت است. آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه مدیریت مصرف سوخت می‌تواند به تغییر رفتار مصرف‌کنندگان و کاهش مصرف سرانه کمک کند. در نهایت، ارتقای استاندارد تولید خودرو و موتورسیکلت با تمرکز بر بهبود راندمان مصرف سوخت، می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر کاهش مصرف کلی سوخت در کشور داشته باشد. اجرای هماهنگ و برنامه‌ریزی‌شده این راهکارها می‌تواند به بهبود وضعیت ناترازی بنزین، کاهش آلودگی هوا، و ایجاد سیستم حمل‌ونقل پایدارتر در ایران منجر شود.
احداث پالایشگاه مقیاس‌کوچک، راهی برای حل ناترازی بنزین
مهدی هاشم‌زاده، کارشناس انرژی و مدیر پژوهشکده انرژی اندیشکده ماهد بااشاره به مزایای طرح تخصیص بنزین ـ نفر به‌جای شیوه فعلی اعطای یارانه بنزین که موردانتقاد جدی کارشناسان و پژوهشگران قرار گرفته است، گفت: در برنامه‌های انتخاباتی سال ۱۴۰۳، رئیس‌جمهوری به‌طورصریح اعلام کرد که قصد افزایش نرخ بنزین را ندارند، بلکه هدف آنها این است که بنزین را برمبنای مصرف مشخص افراد تخصیص دهند. در این طرح، هر فرد سهمیه مشخصی از بنزین را دریافت می‌کند و مصرف‌کنندگان پرمصرف، باید بنزین اضافی را با نرخ بالاتر خریداری کنند. این رویکرد جدید در زمینه مدیریت مصرف بنزین و رفع ناترازی آن اهمیت زیادی دارد.
هاشم‌زاده افزود: این رویکرد می‌تواند به‌طورچشمگیری به حل مشکلات ناترازی بنزین کمک کند. براساس اطلاعات موجود، کشور ما هر ساله نزدیک به ۸ میلیارد دلار برای واردات بنزین هزینه می‌کند. این هزینه بالا، نشان‌دهنده ناترازی شدید در بازار بنزین است که ناشی از مصرف بیش از حد داخلی و قیمت‌گذاری یارانه‌ای است.
وی ادامه داد: در حال حاضر مشکل اصلی این است که نرخ پایین بنزین در کشور باعث افزایش مصرف خودروها و همچنین قاچاق گسترده بنزین شده است. در مقایسه با کشورهای دیگر، به‌دلیل نرخ پایین بنزین، مصرف شخصی در کشور ما بسیار بالاست. خودروهای غیراستاندارد و تک‌سرنشین باعث شده‌اند که مصرف بنزین به‌شدت افزایش یابد. این وضعیت نه‌تنها به مشکلات اقتصادی منجر شده است، بلکه تاثیرات منفی بر محیط‌زیست نیز دارد.
هاشم‌زاده بااشاره به مزایای طرح تخصیص بنزین به هر فرد گفت: این سیاست می‌تواند به‌طورموثری مصرف بنزین را مدیریت و به کاهش ناترازی کمک کند. با تخصیص بنزین به هر فرد، قیمت‌گذاری دولتی براساس مصرف فردی حذف می‌شود و نرخ بنزین به‌صورت‌تعاملی بین مردم تعیین خواهد شد. این به‌معنای آن است، افرادی که مصرف بیشتری دارند، باید بنزین اضافی را با نرخ بالاتری خریداری کنند. این سیاست می‌تواند به کاهش مصرف بی‌رویه و قاچاق بنزین کمک کند.
وی همچنین به چالش‌های احتمالی این طرح پرداخت و اظهار کرد: یکی از چالش‌های اصلی در اجرای این طرح، نیاز به نظارت دقیق و موثر است. برای جلوگیری از مشکلاتی مانند قاچاق و سوءاستفاده از سیستم، باید سازکارهای نظارتی مناسبی پیاده‌سازی شود. در واقع باید زیرساخت‌های لازم برای اجرای این طرح، از جمله سیستم‌های توزیع و کنترل مصرف فراهم شود.
هاشم‌زاده در ادامه به راهکارهای عملیاتی برای اجرای این سیاست اشاره کرد و گفت: برای اجرای موفق این طرح، لازم است که یک سازکار مشخص برای تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد طراحی شود. به‌عنوان‌مثال، هر فرد می‌تواند ماهانه یک مقدار مشخص از بنزین را با نرخ یارانه‌ای دریافت و در صورت نیاز به مصرف بیشتر، باید بنزین اضافی را با نرخ آزاد خریداری کند. این سیستم باید به‌گونه‌ای طراحی شود که امکان سوءاستفاده به‌حداقل برسد و مصرف‌کنندگان به‌راحتی بتوانند سهمیه خود را مدیریت کنند.
وی در پایان گفت: مصرف بالای بنزین، مصارف غیربهینه خودروهای شخصی و تک‌سرنشینی و همچنین مسئله قاچاق سوخت؛ معضلات مدل فعلی اعطای یارانه بنزین به دارندگان خودرو هستند که با اصلاح آن به‌شکل بنزین به نفر، علاوه بر تحقق عدالت در پرداخت یارانه، همه مسائل فوق نیز حل خواهند شد.
