در شرایط فعلی که همه مردم جهان از گوشی‌های موبایل استفاده می‌کنند و حتی با این وسیله به‌راحتی کسب درآمد هم می‌کنند، دور از ذهن نیست که صنعت گیم هم اوضاع خیلی خوبی به‌عنوان یک سرگرمی بی‌دردسر داشته باشد. تصور کنید هم‌اکنون صنعت موسیقی و سینما نمی‌تواند آن محبوبیتی که صنعت گیم بین مردم به‌دست آورده، کسب کند، اما صنعت گیم یکی از سرگرمی‌های موردعلاقه مردم در این سال‌های اخیر بوده است. صنعت بازی‌های ویدئویی در سال‌های اخیر با سرعت شگفت‌انگیزی در حال رشد بوده و بر کسی پوشیده نیست که این یک تجارت پرسود است. اما شاید تعجب کنید که بدانید صنعت بازی چقدر در مقایسه با سایر صنایع سرگرمی درآمد دارد. براساس داده‌های اخیر، صنعت بازی در حال ‌حاضر بیشتر از مجموع صنعت موسیقی و سینما درآمد کسب می‌کند. چند ماه پیش روح‌الله دهقانی، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در حاشیه مراسم اختتامیه نهمین دوره جشنواره بازی‌های رایانه‌ای فجر گفت: صنعت «بازی» ۲۰ هزار میلیارد تومان ظرفیت اقتصادی دارد. امروزه ارزش اقتصادی بازی‌ها برای هر کشوری امری ثابت‌شده است. با این مقدمه، صمت به ارزیابی توسعه صنعت بازی در ایران و چالش‌های اصلی آن پرداخته است.

فیلتر گوگل‌پلی، چالش اصلی بازی‌سازان

محمد زهتابی ـ فعال دانش‌بنیان و بازی‌‎ساز: امروز صنعت بازی در کشور با چالش‌های عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند؛ اما اصلی‌ترین چالش روز که به‌عنوان مهم‌ترین مسئله صنعت گیم ایران شناخته می‌شود، مشکل فیلترینگ گوگل‌پلی است که هم در گسترش بازار داخلی بازی‌سازان را دچار مشکل کرده و در تعامل با بازارهای خارجی اختلال به‌وجود آورده است. گفتنی است، تا پیش از فیلتر شدن گوگل‌‎پلی، بسیاری از کاربران ایرانی می‌توانستند بازی‌های ایرانی را رصد کنند، اما در شرایط فعلی از آنجایی که اغلب مجبورند از فیلترشکن استفاده کنند، بسته به اینکه چه منطقه‌ای نشان داده می‌شود و کجاست و باتوجه به نوع فیلترشکن، بازی‌های دیگری نمایش داده می‌شود؛ در نتیجه چنین شرایطی، هزینه تبلیغات برای بازی‌سازان به‌شدت افزایش پیدا می‌کند.

سرمایه‌های بیلیون دلاری در ترکیه

موضوعات و چالش‌های دیگری هم وجود دارد، نظیر تحریم‌ها، میزان مهاجرت منابع‌انسانی و سرمایه‌گذاری‌هایی که تا امروز باید در صنعت گیم انجام می‌شد، اما هیچ‌گاه انجام نشد. در مقایسه با کشورهای اطراف نظیر ترکیه که دیرتر از ما صنعت بازی را آغاز کردند، رقم‌های بسیار خوبی سرمایه‌گذاری شد و ارتباطات بسیار زیادی را در کشورهای مختلف برقرار کردند و توانستند سرمایه‌های خارجی زیادی جذب کنند؛ به‌همین‌دلیل است که ترکیه امروز تبدیل به یکی از قطب‌های بازی‌ساز شده است و در رقم‌های بیلیون‌دلاری سرمایه‌گذاری می‌کند.

ویزای بازی‌سازی امارات

در ایران با اینکه بستر تجربی و سابقه طولانی در صنعت بازی داریم، هنوز نتوانستیم به این سطح از جذب سرمایه برسیم. این در حالی است که امارات و عربستان هم برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه صنعت گیم در نظر گرفتند. گفتنی است، امارات هم ویزای بازی‌سازی گذاشته است، یعنی به بازی‌سازان ویزای طولانی‌مدت می‌دهد، همچنین مشوق‌های مالی متنوعی قرار داده است تا بازی‌سازان از کشورهای مختلف به‌ویژه ایران بتوانند ترغیب شوند تا به این کشور مهاجرت کنند. این کشورها تمرکز زیادی روی بازی‌سازان ایرانی دارند، چون می‌دانند که در ایران بازی‌سازی سابقه بیشتری داشته است و بازی‌سازان ایرانی تجربه کافی برای توسعه صنعت بازی در آن کشورها دارند. با این حال ایران هنوز از نظر توان تولید و منابع انسانی شرایط خوبی نسبت به کشورهای اطراف دارد، اما ممکن است این شرایط خوب به‌دلیل چالش‌های جدی‌تر نظیر تحریم و فیلترینگ از دست برود و کشورهایی نظیر امارات، عربستان و ترکیه گوی سبقت را از ایران بربایند.

یک بازی چقدر سرمایه می‌خواهد؟

اگر زیرساخت‌های استاندارد برای آموزش و توسعه صنعت بازی و زیرساخت‌های اینترنتی فراهم نشود، متاسفانه همین نیروی انسانی باقیمانده را هم از دست می‌دهیم. گفتنی است، سرمایه برای تولید یک بازی بستگی به تیم و نوع بازی دارد. باتوجه به اینکه بازی‌ها ژانرهای گسترده‌ای دارند، طیف متنوعی از سرمایه را شامل می‌شوند؛ از ۵۰۰ میلیون تا صدها میلیارد تومان می‌توان یک بازی را تولید کرد، اما به‌طورمعمول در ایران برای یک بازی موبایلی معمولی از ۵ تا ۱۰ میلیارد تومان سرمایه نیاز است تا به بازار ایران برسد.

بازی؛ نیازمند سرمایه‌گذاری خطرپذیر

این نکته را هم باید در نظر داشته باشیم که با تسهیلات نمی‌توان سند بازی را رشد داد؛ چراکه صنعت بازی عرصه‌ای پرریسک است. تسهیلات برای کسب‌وکارهایی است که از مرحله ریسک گذر کرده‌اند و در آستانه توسعه هستند. برای توسعه صنعت بازی، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر هستیم، چراکه  احتمال زیادی وجود دارد که بازی‌ها موفق نشوند؛ در نتیجه تسهیلات را جایی باید به بازی‌ساز تخصیص داد که بازی امتحان خود را در بازارها پس داده و با اطمینان کامل در مسیر رشد قرار گرفته است، در واقع سرمایه خطرپذیر که عموما برای کسب‌وکارهای پرریسک است، می‌تواند در توسعه صنعت بازی کارسازتر باشد.

بازی‌سازان ایرانی گمنام هستند

در ایران اغلب بازی‌سازان در حوزه بازی‌های موبایلی فعالیت می‌کنند و شمار افرادی که در حوزه بازی‌های کنسولی و پی‌سی فعال باشند، کمتر است، اما در هر 2 زمینه موفقیت‌های قابل‌توجهی داشته‌ایم و می‌توان بازار هر 2 جنبه را تقویت کرد. به‌عبارت روشن‌تر، بازار داخل ایران به‌طورکامل در اختیار بازی‌سازان موبایلی قرار دارد و بازی‌های کنسولی و پی‌سی چندان بازار ایران را در اختیار ندارد. حوزه جدیدی هم که به‌وجودآمده، از بازی‌های رمزارز است. بازی‌سازان به‌نسبت زیادی در این حوزه کار می‌کنند و موفقیت‌های قابل‌توجهی هم در فضای بین‌المللی کسب کرده‌اند. به‌دلیل تحریم‌ها معمولا بازی‌سازان ایرانی گمنام هستند. بسیاری از بازی‌هایی که در ایران و در سایر نقاط جهان تولید شده و توسعه یافته‌اند، حاصل فعالیت بازی‌سازان ایرانی بوده است.

بازی، صنعتی مهم در ارزآوری

در کل باید گفت ظرفیت صنعت بازی در ارزآوری بسیار زیاد است. بازی‌سازی، نگاه متفاوتی از تمام عرصه‌های کسب‌وکار می‌خواهد و باتوجه به اینکه مخاطبان گوناگونی دارد و طیف سنی متنوعی را در بر می‌گیرد، نگاه و نگرش تخصصی خود را می‌خواهد، در نتیجه نیاز است که علاوه بر سرمایه‌گذاری در بحث آموزش هم اتفاقات خوبی بیفتد، چراکه ضعف جدی در این زمینه احساس می‌شود. ایران جزو نخستین کشورهایی بود که انیستیتو ملی بازی را راه‌اندازی کرد و به هر فردی که علاقه داشت در این عرصه فعالیت کند، آموزش داده می‌شد.

ایران پیشرو در صنعت بازی

امیررضا انواری، کارشناس صنعت بازی و بازی‌ساز: امروزه صنعت بازی جزو صنایع پردرآمدی است که می‌توان آن را هم‌رده فیلمسازی دانست و ارزش اقتصادی فراوانی برای آن متصور شد. این صنعت جزو صنایعی است که توسعه آن نیاز به تخصص‌های گوناگونی دارد، چراکه دارای ماهیت بین‌رشته‌ای است. در عین حال نیازمند یک بستر تجربی قدرتمندی نیز هست که خوشبختانه این بستر تجاری در ایران وجود دارد. معمولا یکی از معضلات کشورهایی که به‌تازگی پا به این عرصه گذاشته‌اند، فقدان تجربه و مهارت کافی است. بی‌شک پایه تجربی آنها در این کشورها هنوز به‌قدری نیست که بتوانند بازی‌هایی در حد بین‌المللی بسازند و این باعث می‌شود کشورهایی که پیش از این در این زمینه تجربه داشتند، بتوانند در فضای رقابتی بازی‌هایی در حد کیفیت بین‌الملل بسازند و نقش تعیین‌کننده داشته باشند. خوشبختانه کشورمان این مزیت را به‌طورنسبی در سال‌های گذشته داراست. خوشبختانه در یک دهه اخیر بازی‌سازان توانستند از پلتفرم‌های مختلف بازی که روانه بازار شده‌اند، استفاده کنند و از پلتفرم‌های جدید بهره بگیرند، بنابراین این برای کشور ما یک مزیت است و توان فنی خوبی داریم و بستر تجربی کافی وجود دارد، اما چالش اساسی این صنعت، محدود بودن ابزارهایی است که باید مورداستفاده قرار بگیرند.

تحریم و فیلترینگ، سد راه توسعه

به‌عبارت روشن‌تر، 2 عامل تحریم در خارج و فیلترینگ در داخل سدراه توسعه صنعت بازی شد. این 2 عامل منجر به ایجاد چالش‌هایی در زمینه استفاده از موتورهای ساخت بازی و دیگر ابزارهایی شد که با استفاده از آنها یک بازی شکل می‌گرفت. به‌عبارت‌دیگر، چالش‌های بخشی از تامین ابزارهای جانبی مربوط به فیلترینگ و ... است؛ برای مثال وقتی منبع درآمد یک بازی تبلیغات و بستر تبلیغات هم مربوط به یک سرویس خارجی باشد، بی‌شک به‌دلیل تحریم‌ها برای بازی‌سازان ایرانی محدودیت ایجاد می‌شود. گفتنی است، تحریم مانع جدی در استفاده از بازارهای آنلاین جهانی نظیر اپ‌استور و گوگل‌پلی هستند که مانع جدی در رشد بازی‌سازان محسوب می‌شود. این امر باعث می‌شود که دسترسی به بازار جهانی بسیار محدود شود.

جنبه اقتصادی بازی‌ها، مغفول مانده است

 بخش دیگر چالش‌ها مربوط به زیرساخت‌ها است که وابستگی زیادی به نگرش دولت و حاکیمت به این فضا دارد، همچنین موضوع سرمایه‌گذاری نیز دیگر موضوع مهم در توسعه صنعت بازی است. معمولا مدیران و مسئولان در نهادهای دولتی به بازی‌ها به‌عنوان یک ابزار برای فرهنگسازی نگاه می‌کنند و این بازی‌ها عمدتا به‌عنوان یک رسانه تلقی می‌شوند. این در حالی است که بازی می‌تواند خود درآمدزا و دارای اکوسیستم و بازار باشد،همچنین می‌توان به‌شدت ارزآوری کرد، در واقع جنبه اقتصادی بازی‌ها از نظر مسئولان مغفول مانده است.

چالش اصلی امروز بازی این است که شرایط برای فعالیت بازی‌سازان فراهم باشد. به‌عبارت روشن‌تر، اگر یک بازی‌ساز جوان خواهان فعالیت است، باید ابزارها برای وی فراهم باشد. اگر همه این افراد با محدودیت مواجه باشند، فرآیند تولید به‌قدری پر هزینه می‌شود که درآمد بازی به‌صرفه نخواهد بود. این موضوع مهمی است که در سطح حاکمیت باید به آن توجه شود. گفتنی است، میزان سرمایه لازم برای تولید یک بازی بستگی به زمان و نوع پروژه دارد، اما به‌طورکلی می‌توان گفت از ۵۰۰ میلیون تا چندین میلیارد تومان برای ساخت یک بازی سرمایه لازم است که بستگی به مخاطب هدف و اندازه بازی دارد، بنابراین نمی‌توان رقم دقیقی را تخمین زد، اما به‌مراتب هزینه پایین‌تری از صنایع مختلف دارد.

به‌طورمشخص در ۱۰ یا ۱۵ سال گذشته ایران باوجود محدودیت‌ها توانسته است اکوسیستم بازی خود را شکل بدهد و در حال‌ حاضر بیش از ۵۰ تیم و شرکت بازی‌ساز حرفه‌ای در کشور وجود دارند که فعالیت می‌کنند، اما در کشورهای دیگر از جمله امارات که سال گذشته فراخوانی مبنی بر جذب بازی‌ساز دادند، شرکت‌های بیشتری در این زمینه به نسبت ایران فعال هستند.دولت باید محور حمایتی خود را بر تامین زیرساخت و تامین مالی بگذارد.

بی‌شک اگر فضای توسعه‌ای در صنعت بازی حاکم نشود، جذابیتی برای فعالان آن نخواهد داشت. به‌اعتقاد من، هنوز امارات و ترکیه گوی سبقت را از ایران نربوده‌اند، اما در آستانه پیشی گرفتن از صنعت بازی ایران هستند.

برای توسعه این صنعت در هر کشوری باید یک سطحی از تجربه وجود داشته باشد. در ایران این بستر تجربی وجود دارد و کشورهایی نظیر امارات و ترکیه در آستانه کسب آن و گذر از این مرحله هستند. گفتنی است، ترکیه در حال عبور از ما است و تا آینده‌ای نزدیک گوی سبقت را می‌رباید.

سخن پایانی

براساس گزارش SuperData Research، ارزش بازار جهانی بازی در سال ۲۰۲۰ به ۱۵۹.۳ میلیارد دلار رسید که شامل درآمد حاصل از بازی‌های کنسول، بازی‌های رایانه شخصی، بازی‌های موبایل و ورزش‌های الکترونیک می‌شود. برای در نظر گرفتن این موضوع، ارزش صنعت موسیقی در سال ۲۰۲۰ به ۱۹.۱ میلیارد دلار رسید، در حالی که ارزش صنعت سینما ۴۱.۷ میلیارد دلار بود. این بدان‌معناست که صنعت بازی بیش از 3برابر صنعت موسیقی و کمابیش  4برابر صنعت سینما درآمد دارد. یکی از دلایل اصلی موفقیت صنعت بازی، افزایش محبوبیت بازی‌های موبایلی است. بازی‌های موبایل بیش از نیمی از بازار جهانی بازی را در سال ۲۰۲۰ به خود اختصاص دادند و ۸۶.۱ میلیارد دلار درآمد داشتند. ظهور گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها دسترسی افراد و انجام بازی‌ها را آسان‌تر و افزایش دسترسی به اینترنت پرسرعت، این امکان را برای بازی‌های موبایلی پیچیده‌تر و جذاب‌تر فراهم کرده است.