کمبود برق یکی از چالش‌های اساسی کشور است که صنایع مختلف مدت‌هاست با آن مواجه هستند. این معضل به دلایل متعددی از جمله افزایش مصرف، عدم‌سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌های تولید برق و تغییرات اقلیمی ایجادشده است. تاثیرات این کمبود بر صنایع مختلف به‌شدت محسوس است و می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای برای اقتصاد کشور داشته باشد. در هفته‌های اخیر نیز شاهد بودیم که با اوج گرفتن گرما، معضل ناترازی برق دغدغه‌های زیادی ایجاد کرد. صمت در این گزارش به بررسی تاثیر کمبود برق بر تولید و راهکارهای رفع این معضل پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

کمبود برق، چالش بزرگ صنایع

کمبود برق چالش‌های متعددی برای تولید به‌دنبال دارد. نخستین تاثیر کمبود برق بر صنایع، کاهش تولید و بهره‌وری است. بسیاری از کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی به‌دلیل عدم‌دسترسی به برق پایدار، ناچار به کاهش ساعات کاری یا توقف کامل فعالیت‌های خود می‌شوند. این موضوع نه‌تنها به کاهش تولید کالا منجر می‌شود، بلکه بر کیفیت محصولات نیز تاثیر منفی دارد. در صنایع حساس مانند فولاد، سیمان و پتروشیمی که نیاز به فرآیندهای مداوم و پایدار دارند، این مشکل می‌تواند به خسارات جبران‌ناپذیری منجر شود. دومین تاثیر کمبود برق، افزایش هزینه‌های تولید است. برای جبران کمبود برق، برخی صنایع به استفاده از منابع انرژی جایگزین مانند دیزل ژنراتورها روی می‌آورند. این امر باعث افزایش هزینه‌های عملیاتی و درنتیجه کاهش حاشیه سود می‌شود. همچنین نوسانات قیمت انرژی و عدم‌قطعیت در تامین برق می‌تواند برنامه‌ریزی مالی و سرمایه‌گذاری‌های آتی را تحت‌تاثیر قرار دهد. سومین تاثیر کمبود برق بر صنایع، ایجاد نارضایتی در میان کارگران و کارکنان است. کاهش ساعات کاری و عدم‌ثبات شغلی می‌تواند منجر به بروز نارضایتی و کاهش انگیزه کارکنان شود. این موضوع نه‌تنها بر روحیه کارگران تأثیر منفی دارد، بلکه می‌تواند موجب افزایش نرخ ترک کار و کاهش کیفیت نیروی انسانی شود. علاوه بر این، کمبود برق می‌تواند بر رقابت‌پذیری صنایع ایران در بازارهای بین‌المللی تاثیر بگذارد. با توجه به اینکه بسیاری از کشورها در حال سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و انرژی‌های تجدیدپذیر هستند، عدم‌توجه به مسائل مربوط به تامین انرژی می‌تواند موجب عقب‌ماندگی ایران از سایر کشورها شود. این موضوع به‌ویژه برای صنایعی که صادرات‌محور هستند، می‌تواند پیامدهای جدی به همراه داشته باشد. درنهایت، کمبود برق در ایران می‌تواند به تشدید مشکلات اقتصادی و اجتماعی منجر شود. با افزایش بیکاری و کاهش درآمد خانوارها، فشارهای اجتماعی نیز افزایش خواهد یافت. لذا نیاز است دولت و مسئولان مرتبط با انرژی و صنعت، تدابیر لازم را برای حل این معضل اتخاذ کنند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های انرژی، تشویق به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و مدیریت بهینه مصرف برق از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند به کاهش آثار منفی کمبود برق بر صنایع کمک کنند. به‌طورکلی، کمبود برق در سال ۱۴۰۳ چالش‌های جدی برای صنایع ایران ایجاد کرده و تولید در شرایط کنونی نیازمند راهکارهای فوری و مؤثر برای حل این معضل است.

تولید، مغلوب ناترازی برق

آرمان خالقی، کارشناس حوزه صنعت درباره ناترازی برق و تاثیر آن بر تولید به صمت گفت: مدت‌هاست کمبود حامل‌های انرژی مانند برق و گاز به چالش صنایع و تولیدکنندگان تبدیل شده است. ناترازی در تامین برق و گاز در تابستان و زمستان، تولید را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند. بارها شاهد بوده‌ایم که قطعی یک‌باره برق و گاز باعث بروز خسارت‌های فنی به واحدهای صنعتی شده است. این موضوع خود نوعی تحمیل هزینه اضافه به تولید است آن هم در شرایطی که صنعت با کمبود نقدینگی و مشکلات بی‌شمار دست‌وپنجه نرم می‌کند. این‌روند منجر به گلایه و اعتراض فعالان صنعتی شده و نگرانی‌های زیادی در بین تولیدکنندگان ایجاد کرده است. در یکی دو سال گذشته که بحران ناترازی در تامین برق و گاز شدت گرفت، راهکار دولت برای جلوگیری از ایجاد خسارت به صنعت، ارائه جدول زمان‌بندی قطع گاز و برق کرد. این تنها راهکاری بود که در چند سال گذشته ازسوی دولت اعمال شده و مشکل اصلی همچنان پابرجاست. هر سال فعالان صنعتی از مشکلات اقتصادی ناشی از قطعی برق و گاز گلایه‌ها دارند و دولت هم درنهایت مصرف‌کنندگان را ترغیب به صرفه‌جویی در مصرف می‌کند. این دور باطل سال‌هاست ادامه دارد و سال بعد باز همان مشکلات و همان راهکارها تکرار می‌شوند. امسال نیز با آغاز اوج گرفتن گرما و کمبود برق، واحدهای صنعتی با قطعی برق روبه‌رو هستند و بعضا موظفند در این میزان مشخصی برق مصرف کنند. ضمن اینکه معتقدم مصرف خانگی مهم است، اما واقعیت این است که برای نجات کشور از وضعیت اقتصادی کنونی باید در این زمینه برنامه کوتاه مدت و بلندمدتی داشته باشیم تا آسیب کمتری به صنعت به‌عنوان پیشران توسعه اقتصادی برسد.

جبران خسارت

خالقی ادامه داد: در راستای مشکلاتی که کمبود برق و گاز و در کل انرژی ایجاد کرد در نهایت در تدوین قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار پیشنهاد داده شد، الزام بیمه برای جبران خسارت واحدهای صنعتی اجرایی شود، زیرا این مشکل (قطعی برق و گاز) به‌طور مزمن در کشور وجود دارد. واقعیت این است که قربانی نخست کمبود انرژی، تولید است و برق و گاز شهرک‌های صنعتی در اولویت قطعی قرار دارند. در این زمینه بحث این بود که باتوجه به تامین نشدن انرژی و قطعی‌های طولانی یا در اولویت قرار دادن واحدهای صنعتی برای قطعی برق و گاز، به موضوع خسارت‌های واحدهای صنعتی رسیدگی جدی شود.

برخی مواقع بدون هشدار قبلی، خاموشی رخ می‌دهد که معضلات بسیاری برای تولیدکننده به‌دنبال داشت؛ به‌ویژه که این امر ادامه‌دار است. از همین رو اصرار بر این بود که در قانون بهبود مستمر فضای کسب‌وکار این موضوع که قطعی‌ها باید از قبل اطلاع داده شود و بدون هشدار قبلی خاموشی رخ ندهد، گنجانده شود؛ بنابراین تاکید شد تا جایی که ممکن است قطعی‌ها با اطلاع‌رسانی قبلی باشد، در غیر این صورت، شرکت خدمت‌رسان (آب، برق و گاز) باید خسارت پرداخت کند. قطعی یک‌باره حامل‌های انرژی علاوه بر آسیب زدن به ماشین‌آلات و تجهیزات، منجر به فاسد شدن مواد اولیه و محصولات در خط تولید می‌شود. آسیب‌های قطع حامل‌های انرژی در صنعت نساجی، پلاستیک، مواد غذایی و... جدی و سنگین است. به‌عنوان مثال در صنایعی که از کوره استفاده می‌کنند، کوره داغ است و مواد اولیه در آن ذوب می‌شوند و هنگامی که برق یا گاز قطع می‌شود با سرد شدن کوره، این مواد مذاب در داخل کوره منجمد می‌شود. جدا کردن این مواد اولیه منجمدشده بسیار دردسرساز است. این معضل برای دستگاه‌هایی که مواد پلاستیکی در داخل آنها قرار می‌گیرد هم وجود دارد. برخی قطعات ماشین‌آلات، به‌ویژه هنگام قطعی ناگهانی برق، دچار آسیب جدی می‌شوند؛ مثلا قطعات الکترونیکی می‌سوزند. درنتیجه صنعتگر هم خسارت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دارد، هم بخشی از محصولاتش فاسد شده و از بین می‌رود.

کسی پاسخگو نیست

خالقی در پایان اظهار کرد: اگر به‌دلیل ناترازی و کمبود در حامل‌های انرژی، مدتی تولید متوقف شود، تیراژ متناسب با ظرفیت برنامه‌ریزی‌شده نبوده و دوباره واحدهای صنعتی با چالش‌های مالی روبه‌رو خواهند شد. کارگر بیکار می‌ماند و واحد تولیدی که تعهد دارد سر زمان مقرر، کالایی را تولید کند و به خط تولید محصول نهایی برساند، از تولید عقب می‌افتد و جریمه می‌شود. سیستم بانکی هم کاری به تولید داشتن یا نداشتن صنعتگر ندارد و سود تسهیلات پرداخت‌شده را در زمان مقرر طلب می‌کند؛ از این‌رو باید به موضوع خسارت‌های قبلی در کنار دریافت جریمه رسیدگی شود. البته کسی پاسخگوی تعطیلی واحدهای صنعتی و خسارت‌هایی که به آنها وارد می‌شود، نیست؛ از این‌رو معتقدم شرکت توانیر، گاز و شرکت‌های متولی این امر، با توجه به اهمیتی که این موضوع دارد باید فکری جدی درباره تضمین تامین حامل‌های انرژی واحدهای تولیدی داشته باشند.

ناترازی انرژی حل‌شدنی است

یونس اکبرپورپایدار، فعال حوزه صنعت درباره وضعیت تامین برق واحدهای صنعتی در گرم‌ترین تابستان سال‌های اخیر به صمت گفت: معضلات صنعت چه در بحث برق چه گاز و ... چند سالی است شدت گرفته است و صنعتگران با شروع فصل سرد و گرم سال، همچنان نگرانی تامین انرژی موردنیاز خطوط تولید را دارند. وقتی در کشور کمبود انرژی داریم، برق و گاز واحدهای صنعتی همیشه در اولویت قطع شدن قرار می‌گیرد. امسال هم شرایط صنعتگران در تامین انرژی نسبت به سال‌های قبل تغییر چندانی نداشته است؛ ضمن اینکه همچنان محدودیت‌هایی دارند. صنایع هر سال در فصل تابستان در تامین برق و در زمستان در تامین گاز دچار چالش‌هایی می‌شوند که رفع این مشکل، نیازمند مدیریت درست با قدرت اجرایی بالاست تا هر سال شاهد تکرار آن باشیم. در فصل سرد کمبود گاز داریم و استفاده از انرژی جایگزین برای صنعتگر در اغلب موارد هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی به همراه دارد. به‌عنوان نمونه، صنعتگر مجبور به تغییر سرشعله‌ها یا ایجاد مخزن‌هایی برای نگهداری سوخت جایگزین گاز که هزینه‌های دیگری را سربار تولید می‌کند، است و درنهایت به قیمت تمام‌شده محصول اضافه می‌شود. در زمان کمبود برق نیز مشکلات به شکل دیگری نمایان می‌شوند. همچنان نگرانی از قطعی برق داریم. در این بخش حتی فعالیت نیروهای ما هم در گرمای بالا بدون وسایل سرمایشی سخت است، چون به ناچار باید مصرف برق‌مان را کاهش دهیم. باید تدابیری اندیشیده شود تا صنعتگر بتواند بدون نگرانی یا دست‌کم با نگرانی کمتر به فعالیتش ادامه دهد.

وی ادامه داد: علاوه بر تمام سختی‌هایی که صنعتگر در شرایط کنونی برای تولید متحمل شود، دراین‌باره، بارها گلایه‌هایی مطرح شده، اما گوش شنوایی نیست و مشکلات مربوط به انرژی واحدهای تولیدی در کنار چالش‌های دیگری که به‌ویژه در شرایط کنونی تولید با آنها مواجه است، هر سال با شدت بیشتر تکرار و گاه بر تعداد آنها هم افزوده می‌شود.

بستر فراهم نیست

فعال حوزه صنعت خاطرنشان کرد: باید یک بار برای همیشه این معضل را حل کنیم و به‌طور جدی زیرساخت‌های تامین انرژی برای صنایع و واحدهای تولیدی ایجاد شود که نیازمند داشتن برنامه‌ریزی‌های کلان در این بخش هستیم. برخی از مشکلات کشور در این زمینه به روابط بین‌المللی برمی‌گردد و اگر روابط کشور ما با سایر کشورهای دنیا برقرار شود و در مواردی بهبود یابد، بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد. پورپایدار افزود: در این بخش صنعتگر تنهاست و تنها کمکی که در این زمینه ازسوی دولت به تولیدکننده و صنعتگر می‌شود این است که از قبل به او محدودیت استفاده از انرژی اطلاع داده می‌شود. این‌گونه است که صنعتگر هر روز خود را بدتر از روز قبل آغاز و دائم با این مشکلات تکراری دست‌وپنجه نرم می‌کند.

اکبرپورپایدار در پایان گفت: اگر عزم جدی وجود داشته باشد، یک بار برای همیشه مشکلات صنعتگر در این بخش حل خواهد شد. رفع کمبود انرژی برق راهکار دارد و نشدنی نیست، اما اینکه مشکلات صنعتگران همان مشکلات سال‌های قبل است و اقدامی در راستای حل یا دست‌کم کمرنگ شدن آنها نمی‌بینیم نشان می‌دهد در سیاست‌گذاری‌های کلان به این بخش توجه زیادی نمی‌شود و فقط در فصول خاصی از سال یا در زمان کمبود سوخت، اولین بخشی که بدون اغماض تصمیم می‌گیرند در تامین انرژی برق یا گاز آنها تغییراتی بدهند و محدودیت‌هایی برای آنها ایجاد کنند، بخش تولید است. این رویکرد درستی نیست و باید در این زمینه تجدیدنظر و مشکلات این بخش برای همیشه حل شود.

سخن پایانی

بنابراین گزارش برای رفع کمبود برق در ایران در کوتاه‌مدت، چندین اقدام فوری و مؤثر می‌توان انجام داد: در این زمینه مدیریت مصرف و ایجاد برنامه‌های تشویقی برای کاهش مصرف برق در ساعات اوج بار، به‌ویژه در صنایع و بخش‌های خانگی، می‌تواند به کاهش فشار بر شبکه برق کمک کند. افزایش تولید موقت راهکار دیگر است و با راه‌اندازی واحدهای تولید برق موقت، مانند دیزل‌ژنراتورها، برای تامین نیاز فوری در زمان‌های بحرانی می‌تواند مؤثر باشد. بهبود شبکه توزیع و ترمیم و بهینه‌سازی شبکه توزیع برق برای کاهش تلفات انرژی و افزایش کارآیی هم می‌تواند به بهبود وضعیت موجود کمک کند. تشویق به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و تسهیل فرآیندهای قانونی و مالی برای نصب پنل‌های خورشیدی در منازل و صنایع مورد دیگری است می‌تواند به تامین بخشی از نیاز برق کمک کند. افزایش آگاهی عمومی درباره مدیریت مصرف انرژی و صرفه‌جویی در مصرف برق، به‌ویژه در فصل‌های گرم، می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد. این اقدامات در کنار هم می‌توانند به کاهش بحران کمبود برق در کوتاه‌مدت کمک کنند.